Sunday, March 13, 2016

ფაუსტ ნადარაია: რეპლიკები და მოსაზრებები (სხვადასხვა დროის ჩანაწერებიდან)

es wig­ni mwer­li­sa da Jur­na­lis­tis fau­st na­da­ra­i­as li­te­ra­tu­ru­li sta­ti­e­bis (uf­ro swo­rad, ro­gorc Tvi­Ton uwo­debs, rep­li­ke­bi­sa da mo­saz­re­be­bis) kre­bu­lia. mas­Si gan­sa­kuT­re­bu­li ad­gi­li eT­mo­ba ag­reT­ve pe­ri­o­dul pre­sa­Si ad­re ga­moq­vey­ne­bul kri­ti­kul-po­le­mi­kur we­ri­lebs meg­ru­li enob­ri­vi kul­tu­ri­sad­mi Cve­ni sa­xel­mwi­fo­eb­yri­vi da­mo­ki­de­bu­le­bis Se­sa­xeb.

aq­vea sxva­das­xva xa­si­a­Tis Ca­na­we­re­bic, rom­le­bic sa­in­te­re­sod iki­Txe­ba.






 







მეგრული  ნანა

        ბევ­რი სიმ­ღე­რა არ­სე­ბობს ამ ქვეყ­ნად, მაგ­რამ ყვე­ლა­ზე ძვირ­ფა­სი არის ერ­თი სიმ­ღე­რა - ,,ი­ავ­ნა­ნა“. არ არ­სე­ბობს დე­და, რო­მელ­საც თა­ვი­სი შვი­ლის­თვის არ ემ­ღე­როს იგი.
        გა­ნუ­ზომ­ლად დი­დია დე­დის სიმ­ღე­რის ზე­მოქ­მე­დე­ბის ძა­ლა ადა­მი­ან­ზე. გა­ვიხ­სე­ნოთ ია­კობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლის მშვე­ნი­ე­რი მოთხ­რო­ბა ,,ი­ავ­ნა­ნამ რა ჰქმნა“?, რო­მელ­საც ჩვენს სა­ბავ­შვო ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ში ბა­და­ლი არ მო­ე­პო­ვე­ბა. რო­გორც სპე­ცი­ა­ლის­ტე­ბი აღ­ნიშ­ნა­ვენ, ამ მოთხ­რო­ბის თა­ვი­სე­ბუ­რე­ბა მის წმინ­და ფსი­ქო­ლო­გიზ­მში­ა, ე. ი. იმა­ში, რაც იავ­ნა­ნას მოს­მე­ნამ შეძ­ლო, რა­მაც ლე­კად ქცე­ულ 13 წლის ქე­თოს ად­რინ­დე­ლი ბავ­შვო­ბის და­კარ­გუ­ლი მო­გო­ნე­ბე­ბი აღუძ­რა და კვლავ ქარ­თველ ქა­ლად აქ­ცი­ა.
      იავ­ნა­ნა რომ არ ყო­ფი­ლი­ყო, მა­შინ, ალ­ბათ, სიმ­ღე­რაც არ იქ­ნე­ბო­და დე­და­მი­წის ზურ­გზე და პო­ე­ზი­ის მად­ლიც მო­აკ­ლდე­ბო­და ცხოვ­რე­ბა­სო, - ამ­ბობს ერ­თი მწე­რა­ლი.
     დე­დე­ბი პირ­ვე­ლი პო­ე­ტე­ბი არი­ან, ისი­ნი უთე­სა­ვენ პო­ე­ზი­ის მარ­ცვალს თა­ვი­ანთ შვი­ლებს სულ­ში. ამ მარ­ცვლე­ბი­დან იზ­რდე­ბა და იფურ­ჩქნე­ბა შემ­დე­გ ყვა­ვი­ლე­ბი. ყვე­ლა­ზე მძი­მე და სა­ში­ნელ წუ­თებ­ში იხ­სე­ნე­ბენ მა­მა­კა­ცე­ბი აკ­ვან­ში მოს­მე­ნილ სიმ­ღე­რას.
დე­და­მი­წა­ზე რამ­დე­ნი ენა­ცა­ა, იმ­დე­ნი იავ­ნა­ნა არ­სე­ბობს. მეგ­რულ­ში ,,ნა­ნა“ მხო­ლოდ აკ­ვნის სიმ­ღე­რა რო­დი­ა, ის სა­ზო­გა­დო სა­ხე­ლის ,,დე­დის“ ბა­და­ლი სიტყ­ვა­ა. ამი­ტო­მა­ა, რომ აკ­ვნის სიმ­ღე­რას ,,ნა­ნას“ ვუ­წო­დებთ, ვი­ნა­ი­დან ის ,,ნა­ნას’ ე. ი. დე­დის სპე­ტა­კი სიყ­ვა­რუ­ლი­თაა გამ­თბა­რი.
მეგ­რუ­ლი ნა­ნა, რო­გორც ყვე­ლა ,,ი­ავ­ნა­ნა“, არის სამ­შობ­ლო­სად­მი უსაზ­ღვრო სიყ­ვა­რუ­ლის წმინ­და სა­გა­ლო­ბე­ლი, რო­მელ­საც ოდით­გან­ვე უმ­ღე­რო­და მეგ­რე­ლი დე­და თა­ვის შვილს:
ნა­ნა­ი­ა, ნა­ნა სქუა
ნა­ნაშ ჭი­რი­მა,
არ­კვა­ნი­შა იშამ­ჯა­ნუ
ვარ­დიშ პი­რი მა.
გამ­ნუ­ონ­წყი შქარ­თუ­ნი დო
აშ­ვო­ჯი­ნი მა,
ბჟა დო თუ­თას ქო­გუ­რა­ფუ
იში ჭი­რი­მა.
დღა­სუ ვე­გი­ჭყო­ლი­დუა
გოლ­ვა­ფი­რი მა,

ჸა­თე ნა­ნა მარ­გა­ლუ­რი
სქა­ნი ჭი­რი­მა!
სქა­ნი კუნ­თხუ სა­ქორ­თუ­ო,
ნა­ნაშ ჰა­მო ბჟა,
სქან ფა­ცხა დო სქან კე­ბუ­რი
სქა­ნი ჭი­რი­მა.
           სა­მეგ­რე­ლო­ში გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი ეს სა­აკ­ვნე სიმ­ღე­რა, რო­მე­ლიც სპი­რი­დონ კვა­რა­ცხე­ლი­ას­გან ჩა­უ­წე­რია და გა­მო­აქ­ვეყ­ნა კა­ლის­ტრა­ტე სა­მუ­ში­ამ, მეგ­რელ­მა კაც­მა არა­სო­დეს არ უნ­და და­ი­ვი­წყოს.
          სამ­წუ­ხა­რო­ა, რომ 2007 წელს გა­მო­ცე­მულ მარ­თლაც უძვირ­ფა­სეს წიგ­ნში ,,მეგ­რუ­ლი პო­ე­ზი­ა“  (შემდგე­ნე­ლი ლია ნა­რო­უშ­ვი­ლი) ეს ლექ­სი არაა შე­ტა­ნი­ლი.
     მარ­თა­ლი­ა, იქ 33-ე გვერ­დზე და­ბეჭ­დი­ლია ,,სი­სა ტუ­რა“, რომ­ლის და­სა­წყი­სი სტრი­ქო­ნე­ბი ემ­თხვე­ვა ჩვენს მი­ერ აქ წარ­მოდ­გე­ნილ ,,ნა­ნას“ და­სა­წყის სტრი­ქო­ნებს, მაგ­რამ უნ­და ით­ქვას, რომ ,,სი­სა ტუ­რა“ მა­ინც სხვა ნა­წარ­მო­ე­ბი­ა, რომ­ლის ავ­ტო­რად კა­ლის­ტრა­ტე სა­მუ­შია ლა­დი სა­ლა­ყა­ი­ას ასა­ხე­ლებს.
        ამი­ტომ, ჩვე­ნი აზ­რით, მეგ­რუ­ლი პო­ე­ზი­ის შემ­დგო­მი გა­მო­ცე­მის დროს აუ­ცი­ლე­ბე­ლია ,,ნა­ნას“ ხალ­ხუ­რი და ავ­ტო­რი­სე­უ­ლი სტრი­ქო­ნე­ბის ერ­თმა­ნე­თის­გან გა­მიჯ­ვნა.
        მეგ­რულ ხალ­ხურ პო­ე­ზი­ა­ში არ­სე­ბობს ,,ნა­ნას“ რამ­დე­ნი­მე ვა­რი­ან­ტი, რო­მელ­თა­გან ერთ -ერ­თი მეც მაქვს ჩე­მე­ბუ­რად და­მუ­შა­ვე­ბუ­ლი და გა­და­ქარ­თუ­ლე­ბუ­ლი. აი, ისიც:
ნა­ნა­ი­ა, ნა­ნა შვი­ლო  ნა­ნას ჭი­რი­მე.
კაკ­ლის აკ­ვან­ში მი­წევ­ხარ  ვარ­დის პი­რი მე.
გა­დაგ­ხა­დე სა­ბა­ნი და და­გაკ­ვირ­დი მე
მზეს და მთვა­რეს ემ­სგავ­სე­ბი შე­ნი ჭი­რი­მე.
გი­ყუ­რებ და თვალს ვე­ღარ გწყვეტ ხარ მშვე­ნი­ე­რი,
მი­ხა­რი­ა, მა­მა­შე­ნის გაქვს შენ იე­რი.
ისე სა­ა­მუ­რად გძი­ნავს რომ გა­მა­ო­ცე,
გა­იღ­ვი­ძე, ჩე­მო ბი­ჭო,­მკერ­დზე მა­კო­ცე.
სა­ა­მუ­რად მი­ტომ გძი­ნავს შენ გე­ნაც­ვა­ლე,
რომ ფიქ­რე­ბი არ გეხ­ვე­ვა და არ გაწ­ვა­ლებს.
ან რა შე­ნი საქ­მე არის ჯერერთ ფიქ­რე­ბი,
შენ არა­ფერს მო­გაკ­ლე­ბენ ეს ძუ­ძუ­ე­ბი.
გა­იზ­რდე­ბი, შენც გექ­ნე­ბა სა­ფიქ­რე­ბე­ლი,
ნა­ხავ რა­რიგ მუხ­თა­ლია წუ­თი­სო­ფე­ლი.
მან სის­წო­რე ცო­ტა იცის, სიც­რუე - ბევ­რი.
ჯერ ცხოვ­რე­ბას არ იც­ნობ და ხარ ბედ­ნი­ე­რი.
დი­დი გახ­დე, შე­ებ­რძო­ლე უსა­მარ­თლო­ბას,
გა­უმ­კლავ­დი ამ ცხოვ­რე­ბის უკუღ­მარ­თო­ბას.
გა­უ­მაგ­რდი ქვეყ­ნის ტრი­ალს მიჰ­ყევ ბო­ლომ­დი,
შე­იყ­ვა­რე კე­თი­ლი და გძულ­დეს ბო­რო­ტი.
არა­სო­დეს და­ი­ვი­წყო  შე­მო­გევ­ლე მე,
ეს მეგ­რუ­ლი ნა­ნა­ია შე­ნი ჭი­რი­მე,
შე­ნი ტურ­ფა სა­ქარ­თვე­ლო, დე­დის ტკბი­ლი რძე,
შე­ნი ფა­ცხა და კე­რია შე­ნი ჭი­რი­მე.














დაგ­ვი­ა­ნე­ბუ­ლი პა­სუ­ხი
ლექს არ­ვინ და­ი­თა­ვი­სოთ
ნათ­ქვა­მი კო­ბა­ი­სა­ო.
ხალ­ხუ­რი.

         ამას წი­ნათ, მწე­რა­ლი ზა­ურ კა­ლან­დია გა­ზეთ ,,ლი­ტე­რა­ტუ­რულ“  სა­ქარ­თვე­ლო­ში გუ­ლის­ტკი­ვი­ლით წერ­და:
         ,,ი­მის ში­შით, რა­მე არ დაგ­ვწა­მო­ნო, მეგ­რუ­ლი ხალ­ხუ­რი პო­ე­ზი­ის ბრწყინ­ვა­ლე ნი­მუ­შე­ბი ვერ გად­მოგ­ვი­ქარ­თუ­ლე­ბია (რაც სვა­ნებ­მა კარ­გა ხა­ნია თარ­გმნეს და დი­დე­ბუ­ლი საქ­მე გა­ა­კე­თეს) ... არა­და ისიც ცნო­ბი­ლი­ა, არა ერ­თი თა­ნა­მედ­რო­ვე პო­ე­ტი მეგ­რუ­ლი ხალ­ხუ­რი პო­ე­ზი­ით რა­რი­გად სარ­გებ­ლობს და ერის სა­უნ­ჯეს ხე­ლა­ღე­ბით ძარ­ცვავს...“.
       და ეს რომ ნამ­დვი­ლად ასე­ა, ამას ადას­ტუ­რებს  იმა­ვე გა­ზეთ­ში გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლი ჩე­მი წე­რი­ლი ,,ო­რი­გი­ნა­ლუ­რი თუ ნა­თარ­გმნი?“ (1987 წ. 12 ივ­ნი­სი), რო­მე­ლიც ეხე­ბო­და ნო­დარ ჯა­ლა­ღო­ნი­ას ლექ­სე­ბის კრე­ბულს ,,ძვე­ლი კოლ­ხუ­რი ჰან­გე­ბი“. მე ვწერ­დი:
        ,,ნო­დარ ჯა­ლა­ღო­ნი­ას ძვე­ლი კოლ­ხუ­რი ჰან­გე­ბი დი­და­დაა და­ვა­ლე­ბუ­ლი მეგ­რუ­ლი ხალ­ხუ­რი პო­ე­ზი­ი­სა­გან...“
     ,,მეგ­რუ­ლი ხალ­ხუ­რი პო­ე­ზი­ის ნი­მუ­შე­ბის გად­მო­ქარ­თუ­ლე­ბის­თვის ნ. ჯა­ლა­ღო­ნი­ა, რა თქმა უნ­და, მად­ლო­ბის ღირ­სი­ა, მაგ­რამ პო­ე­ტი მეტ პა­ტი­ვის­ცე­მას და­იმ­სა­ხუ­რებ­და, რომ  ხალ­ხუ­რი ლექ­სე­ბი თა­ვის ორი­გი­ნა­ლურ ნა­წარ­მო­ე­ბად არ გა­მო­ე­ცხა­დე­ბი­ნა-­მეთ­ქი.
       ამის გა­მო ნო­დარ ჯა­ლა­ღო­ნია ძა­ლი­ან გა­მი­ნა­წყენ­და და გა­ზეთ ,,ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი სა­ქარ­თვე­ლოს“ 1987 წლის 10 ივ­ლი­სის ნო­მერ­ში და­ბეჭ­და წე­რი­ლი ,,ერ­თი შე­ნიშ­ვნის გა­მო“, რი­თაც მან კი­დევ ერ­თხელ ცხად­ყო თა­ვი­სი ტენ­დენ­ცი­უ­რი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა მეგ­რუ­ლი ხალ­ხუ­რი პო­ე­ზი­ის მი­მართ.
          მარ­თა­ლი­ა, გარ­კვე­უ­ლი მი­ზე­ზე­ბის გა­მო, აღ­ნიშ­ნულ წე­რილ­ზე თა­ვი­დან არ მი­პა­სუხ­ნი­ა, მაგ­რამ ახ­ლა, რო­დე­საც ყველა აშკარად და სა­მარ­თლი­ა­ნად ლა­პა­რა­კო­ბს მეგ­რუ­ლი ხალ­ხუ­რი პო­ე­ზი­ის მხატ­ვრუ­ლი თარ­გმა­ნე­ბის აუ­ცი­ლებ­ლო­ბა­ზე, დუ­მი­ლი არას­წო­რად მი­მაჩ­ნია და თავს მო­ვა­ლედ ვთვლი დაგ­ვი­ა­ნე­ბით მა­ინც ვუ­პა­სუ­ხო ჩემს ,,ო­პო­ნენტს“.
     მაშ, შე­ვუდ­გეთ საქ­მეს და ვი­ლა­პა­რა­კოთ ფაქ­ტე­ბით.
     მო­ვუს­მი­ნოთ ნო­დარ ჯა­ლა­ღო­ნი­ას:
ხომ მწა­რეა მთე­ლი ღა­მე
თვალ­მა ძი­ლი თუ ვერ ჰპო­ვა?!
მაგ­რამ არის უფ­რო მწა­რე,
რომ ელი და აღარ მო­ვა.
და ამა­ზე უფ­რო მწა­რე
მას არა და, შენ რომ გიყ­ვარს
სულ მთლად თა­ვის მო­საკ­ლა­ვი
შე­ნი სატ­რფო თუ სხვას მიჰ­ყავს.
     (ნ. ჯა­ლა­ღო­ნი­ა, ,,მწა­რე­ა“).
       მე ჩემს წე­რილ­ში და­სა­ბუ­თე­ბუ­ლად ვაჩ­ვე­ნე ამ ლექ­სის არა­ო­რი­გი­ნა­ლუ­რო­ბა.
        გა­ვიხ­სე­ნოთ ნათ­ქვა­მი:
        „იმის გა­სარ­კვე­ვად, თუ რა არის ამ ლექ­სში ხალ­ხუ­რი და რა არის ჯა­ლა­ღო­ნი­ა­სე­უ­ლი, ავი­ღოთ ცნო­ბი­ლი წიგ­ნი ,,ქარ­თუ­ლი ხალ­ხუ­რი სიტყ­ვი­ე­რე­ბა, მეგ­რუ­ლი ტექ­სტე­ბი“ თბი­ლი­სის უნი­ვერ­სი­ტე­ტის გა­მომ­ცემ­ლო­ბა, 1975წ. შედ­გე­ნი­ლი პრო­ფე­სორ ტო­გო გუ­და­ვას მი­ერ, გა­დავ­შა­ლოთ 81-ე გვერ­დი, სა­დაც მეგ­რუ­ლი ხალ­ხუ­რი ლექ­სის ,,დე­დავ რა  მწა­რე­ას“ პწკა­რე­დუ­ლი თარ­გმა­ნი ასე იკი­თხე­ბა“
,,დე­დავ, რა მწა­რეა
რომ წევ­ხარ და არა გძი­ნავს,
მას­ზე უა­რე­სია
რომ ელი და აღარ მო­ვა,
მას­ზე უფ­რო მწა­რე ყო­ფი­ლა
რომ გიყ­ვარს და არა გყავ­დეს,
მთლად თა­ვის მო­საკ­ლა­ვი
შე­ნი შეყ­ვა­რე­ბუ­ლი სხვას რომ ჰყავ­დეს“.
         ახ­ლა, რომ ასე­თი შე­კითხ­ვა დავ­სვათ ნ. ჯა­ლა­ღო­ნი­ას ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი ლექ­სი არის თუ არა ორი­გი­ნა­ლუ­რი ნა­წარ­მო­ე­ბი, - თქვენ იმ­წამ­სვე მი­პა­სუ­ხებთ, რომ არა, ვი­ნა­ი­დან მას­ში მეგ­რუ­ლი ხალ­ხუ­რი ლექ­სის რო­მე­ლი­მე სტრი­ქო­ნი კი არ არის გად­მო­თარ­გმნი­ლი, არა­მედ მთე­ლი ლექ­სი - და­სა­წყი­სი­დან და­სას­რუ­ლამ­დე.“
         თა­ვის სა­პა­სუ­ხო წე­რილ­ში ნ. ჯა­ლა­ღო­ნი­ამ ვერ შეძ­ლო ამ აზ­რის გა­ბა­თი­ლე­ბა, მა­შა­სა­და­მე, მე მის­თვის სი­მარ­თლე მით­ქვამს.
        ლექ­სში ,,არ გიყ­ვარ­ვარ მე?“ ნ. ჯა­ლა­ღო­ნია ამ­ბობს:
არ მოგ­წონ­ვარ მე?
არ გიყ­ვარ­ვარ მე?
არ გინ­დი­ვარ, მი­ხა­რი­ა,
შე­ნი ჭი­რი­მე.
რად მიწყ­რე­ბი მე?
რად მი­ძუ­ლებ მე?
შენ ხარ თუ რამ მი­ხა­რია
შე­ნი ჭი­რი­მე
ეს არის ორი­გი­ნა­ლუ­რი ლექ­სი?
გა­ვეც­ნოთ მეგ­რუ­ლი ხალ­ხუ­რი ლექ­სის ,,არ გიყ­ვარ­ვარ მე“-ს ბწკა­რე­დულ თარ­გმანს:
არ გიყ­ვარ­ვარ მე?
არ გინ­დი­ვარ მე?
არ მოგ­წონ­ვარ, მა­ხა­რი­ა,
შე­ნი ჭი­რი­მე!
მიწყ­რე­ბი მე?
გე­ჯავ­რე­ბი მე?
რა­ტომ, შე­მო­გევ­ლე,
შე­ნი ჭი­რი­მე.
         /იხ. ,,ქარ­თუ­ლი ხალ­ხუ­რი პო­ე­ზი­ის მა­სა­ლე­ბი,“ გა­მომ­ცემ­ლო­ბა ,,მეც­ნი­ე­რე­ბა“ 1971წ გვ4!/
კო­მენ­ტა­რი, ვგო­ნებ, ზედ­მე­ტია
       ყო­ვე­ლი­ვე ამის შემ­დეგ უსა­ბუ­თო პრე­ტენ­ზი­ად მეჩ­ვე­ნე­ბა, ,,ავ­ტო­რის“ გან­ცხა­დე­ბა:
        ,,ძვე­ლი კოლ­ხუ­რი ჰან­გე­ბი“ იწე­რე­ბო­და ზუს­ტად ისე, რო­გორც ანო­ტა­ცი­ა­შია აღ­ნიშ­ნუ­ლი, ვი­ყე­ნებ­დი ხალ­ხუ­რი ლექ­სის ფორ­მებს, მო­ტი­ვებს. ზო­გი­ერთ ლექსს მარ­ტო ხალ­ხუ­რი ლექ­სის სა­თა­უ­რი აქვს. ზოგ­ჯერ ხალ­ხუ­რი ლექ­სის ერ­თი სტრი­ქო­ნი­დან იწე­რე­ბო­და ორი თუ სა­მი და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი ლექ­სი. ასეა მთე­ლი კრე­ბუ­ლი შედ­გე­ნი­ლი­-ო“.
ნუ­თუ შე­იძ­ლე­ბა ასე აშ­კა­რად გაბ­რიყ­ვე­ბა მკითხ­ვე­ლი­სა, რო­მელ­მაც თა­ვი­სი თვა­ლით წა­ი­კი­თხა ჩემს წე­რილ­ში მოყ­ვა­ნი­ლი მეგ­რუ­ლი ტექ­სტე­ბი?
         მე ვამ­ბობ­დი: ნ. ჯა­ლა­ღო­ნი­ას ,,არ გიყ­ვარ­ვარ მე“, „მწა­რე­ა“ და ,,სი­სა ტუ­რა“ მეგ­რუ­ლი ხალ­ხუ­რი ლექ­სე­ბი­ა-­მეთ­ქი. თა­ვის სა­პა­სუ­ხო წე­რილ­ში ჯა­ლა­ღო­ნია ამის გა­მო კრინტს არ ძრავს. სა­მა­გი­ე­როდ მას მოჰ­ყავს სხვა ლექ­სე­ბი ,,ჩა­რი­რა­მა“, ,,თუმც გზა გა­და­მი­კე­ტე“ და მე­კი­თხე­ბა: ,,ნუ­თუ ჩე­მი ლექ­სი მეგ­რუ­ლი ლექ­სის თარ­გმა­ნი­ა?“
         მე სხვა ლექ­სე­ბის გა­მო ვე­და­ვე­ბი, ის კი ,,ჩა­რი­რა­მას“ მი­სა­ხე­ლებს. სა­ო­ცა­რი­ა!
        ნ. ჯა­ლა­ღო­ნია წერს:
        ,,ფ.  ნა­და­რა­ი­ას იმ 16 სტრი­ქო­ნის გარ­და შე­იძ­ლე­ბა შე­ვაშ­ვე­ლო კი­დევ 60 სტრი­ქო­ნი. ამა­ზე მეტს რაც არ უნ­და მო­ვინ­დო­მოთ, ვერც მე ვი­პო­ვი  და ვერც   ფ.  ნა­და­რა­ი­ა. ეს 80-მდე სტრი­ქო­ნი სწო­რედ ის სტრი­ქო­ნე­ბი­ა, რომ­ლე­ბიც სიტყ­ვა-­სიტყ­ვით არა, მაგ­რამ მა­ინც ემ­თხვე­ვა ხალ­ხუ­რი ლექ­სე­ბის სტრი­ქო­ნებ­სო“.
      კარ­გად ჩა­უკ­ვირ­დი მკითხ­ვე­ლო!
     ,,სიტყ­ვა - სიტყ­ვით არა, მაგ­რამ მა­ინც ემ­თხვე­ვა ხალ­ხუ­რი ლექ­სე­ბის სტრი­ქო­ნებ­ს-ო.
       ეს კი სრუ­ლი ჭეშ­მა­რი­ტე­ბა­ა, ბა­ტო­ნო ნო­დარ!
         თქვე­ნი ლექ­სე­ბი სიტყ­ვა­სიტყ­ვით არ ემ­თხვე­ვა ხალ­ხუ­რი ლექ­სე­ბის სტრი­ქო­ნებს, მაგ­რამ რა­ტომ არ ემ­თხვე­ვა? იმი­ტომ, რომ ისი­ნი ,,პო­ე­ტუ­რად“ თარ­გმნი­ლი ლექ­სე­ბია და არა ბწკა­რე­დე­ბი.
         აი, სად არის სა­ი­დუმ­ლო­ე­ბა!
         და ის ,,პო­ე­ტუ­რად“ თარ­გმნი­ლი ლექ­სე­ბი, რომ მეგ­რუ­ლი ფოლ­კლო­რი­დან არის გად­მო­ქარ­თუ­ლე­ბუ­ლი, ამის სა­ი­ლუს­ტრა­ცი­ოდ და­ვა­სა­ხე­ლებ კი­დევ ერთ მა­გა­ლითს:
,,ვარ­დი და ჭინ­ჭა­რი
/ხალ­ხუ­რი/
ვარ­დსა და ჭინ­ჭარს
ერ­თად ქო­ნი­ათ ბი­ნა,
ორი­ვე გა­საზ­რდე­ლი
ღვთი­სა­გან გა­ჩე­ნი­ლია
თუ ვარდს კოც­ნა ხვდე­ბა
ჭინ­ჭარ­საც ეკუთ­ვნის მი­ხედ­ვა.
ვარ­დი და ჭინ­ჭა­რი
/ჯა­ლა­ღო­ნი­ა­სე­უ­ლი/
ისიც შვი­ლი არის მი­წის,
გა­ზა­ფხულ­ზე ჰყვა­ვის ისიც
ისიც შვი­ლი არის უფ­ლის
ისიც უმ­ზერს მზეს და მა­ისს,
ვარდს თუ კოც­ნით, არ ეკუთ­ვნის
ჭინ­ჭარს შე­მო­ხედ­ვა მა­ინც
          რო­გორც ვხე­დავთ, აქ ზო­გი­ერ­თი სტრი­ქო­ნი სიტყ­ვა - სიტყ­ვით არ ემ­თხვე­ვა ხალ­ხუ­რი ლექ­სის სტრი­ქო­ნებს, მაგ­რამ ასე­თი გან­სხვა­ვე­ბა იძ­ლე­ვა იმის სა­ფუძ­ველს, რომ ეს ლექ­სი ნ. ჯა­ლა­ღო­ნი­ას ორი­გი­ნა­ლურ ნა­წარ­მო­ე­ბად მი­ვიჩ­ნი­ოთ?
        ყო­ვე­ლი­ვე ამის შემ­დეგ მარ­თლაც შე­უძ­ლე­ბე­ლი იყო არ გვეთ­ქვა: „ნ. ჯა­ლა­ღო­ნი­ას“ ძვე­ლი „კოლ­ხუ­რი ჰან­გე­ბი“ დი­და­დაა და­ვა­ლე­ბუ­ლი მეგ­რუ­ლი ხალ­ხუ­რი პო­ე­ზი­ი­სა­გან, უფ­რო მე­ტიც, მა­თი აბ­სო­ლუ­ტუ­რი უმ­რავ­ლე­სო­ბა მეგ­რუ­ლი ხალ­ხუ­რი ლექ­სე­ბის თარ­გმანს წარ­მო­ად­გენს. მაგ­რამ, „ავ­ტო­რი“ ებღა­უ­ჭე­ბა ჩემს ნათ­ქვამს აბ­სო­ლუ­ტუ­რი უმ­რავ­ლე­სო­ბის - შე­სა­ხებ და სა­ო­ცა­რი თავ­და­ჯე­რე­ბუ­ლო­ბით მი­პა­სუ­ხებს: ,,აბ­სო­ლუ­ტუ­რი უმ­რავ­ლე­სო­ბა ჩე­მე­უ­ლი­ა“-ო.
        იცის, მშვე­ნივ­რად იცის ნ. ჯა­ლა­ღო­ნი­ამ, რომ ჩვენ არ შეგ­ვიძ­ლია ,,ძვე­ლი კოლ­ხუ­რი ჰან­გე­ბის“ ყვე­ლა ლექ­სის შე­და­რე­ბა, მეგ­რულ ტექ­სტებ­თან, ვი­ნა­ი­დან მეგ­რუ­ლი ფოლ­კლო­რის უდი­დე­სი ნა­წი­ლი ჯერ კი­დევ გა­მო­უქ­ვეყ­ნე­ბე­ლი­ა.
       ამი­ტომ იძუ­ლე­ბუ­ლი ვარ მეც დრო­ე­ბით და­ვე­თან­ხმო მას და ვა­ღი­ა­რო, რომ ,,ძვე­ლი კოლ­ხუ­რი ჰან­გე­ბის­“აბ­სო­ლუ­ტუ­რი უმ­რავ­ლე­სო­ბა ე.ი ნა­ხე­ვარ­ზე მე­ტი ჯა­ლა­ღო­ნი­ა­სე­უ­ლი­ა, მაგ­რამ ვი­სია და­ნარ­ჩე­ნი ლექ­სე­ბი? ამ კითხ­ვა­ზეც ხომ უნ­და მი­პა­სუ­ხოს ,,ავ­ტორ­მა’?
ერთ სა­კითხ­საც მინ­და შე­ვე­ხო.
        ,,მე პი­რა­დად თა­ნახ­მა ვარ ჩე­მი სა­კუ­თა­რი ლექ­სე­ბი, ის ზე­მო ნახ­სე­ნე­ბი ათა­სამ­დე სტრი­ქო­ნი ხალ­ხურ ლექ­სე­ბად ჩა­ით­ვა­ლოს“ - ამ­ბობს ნ. ჯა­ლა­ღო­ნია და იქ­ვე დას­ძენს: - ,,მაგ­რამ სამ­წუ­ხა­როდ, ეს არც ჩემ­ზეა და­მო­კი­დე­ბუ­ლი და არც ფ. ნა­და­რა­ი­ას სურ­ვილ­ზე­-ო“.
        პა­ტივ­ცე­მულ პო­ეტს უნ­და მო­ვახ­სე­ნო, რომ სა­კუ­თა­რი ნა­ცოდ­ვი­ლა­რის ხალ­ხუ­რად გა­მო­ცხა­დე­ბა ისე­თი­ვე და­ნა­შა­უ­ლი­ა, რო­გორც ხალ­ხუ­რის მით­ვი­სე­ბა. არა­ვი­თარ შემ­თხვე­ვა­ში არ შე­იძ­ლე­ბა ფოლ­კლო­რუ­ლად გა­მო­ცხად­დეს ის, რაც ნამ­დვი­ლად ხალხს არ შე­უქ­მნია და კო­ლექ­ტი­ურ შე­მოქ­მე­დე­ბითს ქუ­რა­ში არ გა­უ­ტა­რე­ბი­ა.
        მე არ მით­ქვამს, რომ ნ. ჯა­ლა­ღო­ნი­ას ,,ძვე­ლი კოლ­ხუ­რი ჰან­გე­ბი“ მთლი­ა­ნად ხალ­ხურ ლექ­სე­ბად უნ­და გა­მო­ვა­ცხა­დოთ“- მეთ­ქი. ჩემ­თვის უდა­ვო­ა, რომ პო­ეტს ბევ­რი ლექ­სი და­წე­რი­ლი აქვს ზუს­ტად ისე, რო­გორც ანო­ტა­ცი­ა­შია მი­თი­თე­ბუ­ლი, გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი აქვს ხალ­ხუ­რი ლექ­სე­ბის მე­ლო­დი­უ­რო­ბა, მო­ტი­ვი, მაგ­რამ ასე­ვე უდა­ვოა ისიც, რომ ციკ­ლში ,,ძვე­ლი კოლ­ხუ­რი ჰან­გე­ბი“ მას შე­ტა­ნი­ლი აქვს ისე­თი ლექ­სე­ბიც, რომ­ლე­ბიც პირ­და­პირ მეგ­რუ­ლი პო­ე­ტუ­რი ფოლ­კლო­რი­დან არის გად­მო­თარ­გმნი­ლი. ასე­თე­ბი­ა: ,,სი­სა ტუ­რა“, ,,ვარ­დი და ჭინ­ჭა­რი“, ,,მწა­რე­ა“, ,,არ გიყ­ვარ­ვარ მე“, ,,ვარ­დის აზ­რი“, ,,დი­ოვ­ნა­ნა“ და ამ ლექ­სე­ბი­სათ­ვის კრე­ბულ­ში უნ­და არ­სე­ბობ­დეს ცალ­კე რუბ­რი­კა ,,თარ­გმა­ნე­ბი“.
          ამით მე, რა თქმა უნ­და, შე­მეძ­ლო ეს წე­რი­ლი და­მემ­თავ­რე­ბი­ნა, მაგ­რამ მკითხ­ვე­ლი­სათ­ვის, ვფიქ­რობ, ინ­ტე­რესს მოკ­ლე­ბუ­ლი არ იქ­ნე­ბა ორი­ო­დე სიტყ­ვით შე­ვე­ხო იმ უმ­თავ­რეს ,,ბრალ­დე­ბა­საც’, რო­მე­ლიც წა­მი­ყე­ნა ნ. ჯა­ლა­ღო­ნი­ამ ,,მეგ­რუ­ლი­დან თარ­გმნის“  გა­მო.
       ,,პატ. ფ. ნა­და­რა­ია ისე ხში­რად და იო­ლად წერს  ,,თარ­გმნი­ლია მეგ­რუ­ლი­დან“, უნ­და ითარ­გმნოს ქარ­თუ­ლი ლექ­სით“, რომ არც უფიქ­რდე­ბა ამით რა პრობ­ლე­მას ეხე­ბა­-ო“.
       ,,თარ­გმნი­ლია მეგ­რუ­ლი­დან“ -რა არის აქ აღ­საშ­ფო­თე­ბე­ლი?
         ნ. ჯა­ლა­ღო­ნი­ას აზ­რით, გა­მოთ­ქმა ,,თარ­გმნი­ლია მეგ­რუ­ლი­დან“, ისეთ უმ­ძი­მეს და­ნა­შა­უ­ლად უნ­და ჩა­ით­ვა­ლოს, რო­გო­რიც არის მა­გა­ლი­თად ,,ორ­ღო­ბის პატ­რი­ო­ტო­ბა“,
        -რო­გორ­?!-ი­კი­თხავს გა­ო­ცე­ბუ­ლი მკითხ­ვე­ლი. რა არის ცუ­დი იმა­ში, რომ მეგ­რუ­ლი ხალ­ხუ­რი პო­ე­ზია ითარ­გმნოს ქარ­თუ­ლი ლექ­სით და  ცნო­ბი­ლი გახ­დეს მეგ­რუ­ლის არ მცოდ­ნე პირ­თათ­ვი­საც? გა­ნა ასე­თი მოქ­მე­დე­ბა ,,ორ­ღო­ბის პატ­რი­ო­ტო­ბა­ა“?
          ეტყო­ბა ჩე­მი ,,ო­პო­ნენ­ტი“ ასეთ პი­როვ­ნე­ბად მარ­ტო მე არ მგუ­ლის­ხმობს, თო­რემ ასე და­წერ­და: ორ­ღო­ბის პატ­რი­ო­ტი ნა­და­რა­ია და არა-„ ორ­ღო­ბის პატ­რი­ო­ტე­ბი­ო“.
იგი წერს:
         ,,დრო და დრო“ ორ­ღო­ბის პატ­რი­ო­ტე­ბი ,,შეგ­ნე­ბუ­ლად თუ შე­უგ­ნებ­ლად ხელს წა­უ­პო­ტი­ნე­ბენ ამ ვაშლს, მათ არ იცი­ან, რომ ის აკ­რძა­ლუ­ლი ვაშ­ლი­ა, რომ­ლის ხე­ლის ხლე­ბა და ჭა­მა არ შე­იძ­ლე­ბა­-ო“.
           თუ ნ. ჯა­ლა­ღო­ნია მარ­თლა ფიქ­რობს, რომ მეგ­რუ­ლი ხალ­ხუ­რი ლექ­სე­ბის ქარ­თუ­ლად თარ­გმნა აკ­რძა­ლუ­ლი­ა, მა­შინ სა­კი­თხა­ვი­ა, რა უფ­ლე­ბით გად­მო­ა­ქარ­თუ­ლა სვა­ნუ­რი ხალ­ხუ­რი პო­ე­ზია და­ვით წე­რე­დი­ან­მა? ასეთ პა­სუხს ხომ არ მი­ვი­ღებთ - არც დ. წე­რე­დი­ანს ჰქონ­და ამის უფ­ლე­ბა­ო.
      ძნე­ლი­ა, ძა­ლი­ან ძნე­ლია ასე­თი თვალ­საზ­რი­სის გა­ზი­ა­რე­ბა, მაგ­რამ ვა­ტყობ, ნ. ჯა­ლა­ღო­ნი­ას და­სარ­წმუ­ნებ­ლად ჩე­მი ავ­ტო­რი­ტე­ტი საკ­მა­რი­სი არა­ა, ამი­ტომ აჯო­ბებს მო­ვუს­მი­ნოთ ამ საქ­მის ისეთ სპე­ცი­ა­ლისტს, რო­გო­რიც არის პრო­ფე­სო­რი მი­ხე­ილ ჩი­ქო­ვა­ნი“.
        ,,ქარ­თუ­ლი ეროვ­ნუ­ლი ფოლ­კლო­რი ყვე­ლა ქარ­თვე­ლუ­რი ტო­მის  შე­მოქ­მე­დე­ბი­თი პრო­ცე­სის ნა­ყოფს წარ­მო­ად­გენს, ამ­დე­ნად მო­უ­ლოდ­ნე­ლი არ უნ­და იყოს ამ­გვა­რი ნა­ბი­ჯი. ლა­პა­რა­კია ქარ­თუ­ლი ხალ­ხუ­რი პო­ე­ზი­ის მრა­ვალ­ტო­მე­ულ­ში სვა­ნუ­რი, მეგ­რუ­ლი, ჭა­ნუ­რი პო­ე­ტუ­რი ტექ­სტე­ბის  შე­ტა­ნის თა­ო­ბა­ზე - მრა­ვალ­ტო­მე­ულ­ში სვა­ნურ მეგ­რულ ჭა­ნუ­რი პო­ე­ტუ­რი ტექ­სტე­ბის მო­თავ­სე­ბა ხელს შე­უ­წყობს აღ­ნიშ­ნუ­ლი ტო­მე­ბის ფოლ­კლო­რუ­ლი შე­მოქ­მე­დე­ბის პო­პუ­ლა­რი­ზა­ცი­ას და თა­ნაც სა­შუ­ა­ლე­ბას მოგ­ვცემს სრუ­ლი სა­ხით  წარ­მო­ვად­გი­ნოთ ის მხატ­ვრუ­ლი სა­უნ­ჯე, რო­მე­ლიც სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში შე­უქ­მნია ქარ­თველ ერს“. /იხ. ქარ­თუ­ლი ხალ­ხუ­რი პო­ე­ზი’’ ტ 2 გა­მომ­ცემ­ლო­ბა“ ,,მეც­ნი­ე­რე­ბა“ 1973წ გვ 59 / პა­ტივ­ცე­მუ­ლი მი­ხე­ი­ლი იქ­ვე შე­ნიშ­ნავს, რომ მრა­ვალ­ტო­მე­ულ­ში შე­სულ სვა­ნურ - მეგ­რულ ჭა­ნურ ტექ­სტებს თან ახ­ლავს სიტყ­ვა-სიტყ­ვითი თარ­გმა­ნე­ბი.
        გა­მო­დის, რომ ,,მეგ­რუ­ლი­დან თარ­გმნა“ ჩვენს ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ში კარ­გა ხა­ნია დამ­კვიდ­რე­ბუ­ლი ყო­ფი­ლა.
        ახ­ლა კი მო­ვუს­მი­ნოთ პო­ეტ აკა­დე­მი­კოს გრი­გოლ აბა­ში­ძეს:
        ,,სვა­ნუ­რი პო­ე­ტუ­რი ფოლ­კლო­რის ზღვა მა­სა­ლი­დან დ. წე­რე­დი­ანს სულ ოცი ლექ­სი შე­ურ­ჩე­ვია და გად­მო­უ­ღია ქარ­თუ­ლად, მოკ­ლე წი­ნა­სიტყ­ვა­ო­ბა­ში მთარ­გმნე­ლი ს­ვა­ნურ ხალ­ხურ პო­ე­ზი­ა­ზე თა­ვის სა­ინ­ტე­რე­სო დაკ­ვირ­ვე­ბებს გვი­ზი­ა­რებს და იმ პრინ­ცი­პებს გვაც­ნობს, რომ­ლი­თაც თარ­გმან­ზე მუ­შა­ო­ბი­სას უხელ­მძღვა­ნე­ლია /ლიტ. სა­ქარ­თვე­ლო“ 2 აპ­რი­ლი 1982 წ გვ 12/.
          თუ­კი შე­საძ­ლე­ბე­ლია ით­ქვას; ,,თარ­გმნი­ლია სვა­ნუ­რი­დან“, რა­ტომ არ შე­იძ­ლე­ბა ვთქვათ და ვწე­როთ. თარ­გმნი­ლია მეგ­რუ­ლი­დან? არა მგო­ნია პატ. ნ. ჯა­ლა­ღო­ნია ამ სა­კითხ­შიც მართალი იყოს. ამი­ტომ წა­ვი­დეს და ჰკი­თხოს მან ენათ­მეც­ნი­ე­რებს, არ­სე­ბობს თუ არა სვა­ნუ­რი ენა, მეგ­რუ­ლი ენა და მა­შინ გა­ი­გებს უდა­ვო სი­მარ­თლეს. არა და აი­ღოს ცნო­ბი­ლი წიგ­ნი-  „ენათ­მეც­ნი­ე­რე­ბის შე­სავ­ლის სა­კი­თხე­ბი“, გა­მო­ცე­მუ­ლი აკად. გ. ახ­ვლე­დი­ა­ნის რე­დაქ­ცი­ით /თბი­ლი­სი 1972/ გა­და­შა­ლოს 315-ე გვერ­დი, სა­დაც ქარ­თვე­ლურ ენა­თა ჯგუ­ფის და­ხა­სი­ა­თე­ბა­ში ვკი­თხუ­ლობთ:
        ,,მეგ­რუ­ლი ენა - სა­მეგ­რე­ლო­ში გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი უმ­წერ­ლო­ბო ენა - ორი დი­ა­ლექ­ტის /სე­ნა­კუ­რი­სა და ზუგ­დი­დურ სა­მურ­ზა­ყა­ნუ­ლის / შემ­ცვე­ლი“.
იქ­ნებ აკად. გ.  ახ­ვლე­დი­ა­ნის შე­ხე­დუ­ლე­ბა მეგ­რუ­ლი ენის შე­სა­ხებ არად უნ­და ჩა­ვაგ­დოთ?
         თუნ­დაც ჯვარს მაც­ვან, ვე­რა­სო­დეს და­ვი­ჯე­რებ, რომ აკად. გ. ახ­ვლე­დი­ა­ნი ნ. ჯა­ლა­ღო­ნი­ა­ზე ნაკ­ლე­ბი ავ­ტო­რი­ტე­ტი იყოს ქარ­თუ­ლი ენის სფე­რო­ში.
მაშ ასე:
         ციკ­ლში ,,ძვე­ლი კოლ­ხუ­რი ჰან­გე­ბი“ ნ. ჯა­ლა­ღო­ნი­ას შე­ტა­ნი­ლი აქვს ისე­თი ლექ­სე­ბიც, რომ­ლე­ბიც მეგ­რუ­ლი პო­ე­ტუ­რი ფოლ­კლო­რი­დან არის ზედ­მი­წევ­ნით გად­მო­თარ­გმნი­ლი და მათ­თვის კრე­ბულ­ში უნ­და არ­სე­ბობ­დეს ცალ­კე რუბ­რი­კა ,,თარ­გმა­ნე­ბი“. ზედ­მე­ტი არ იქ­ნე­ბო­და იმის აღ­ნიშ­ვნაც, თუ სა­ი­დან ითარ­გმნა ესა თუ ის ლექ­სი - გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლი ზე­პირ­სიტყ­ვი­ე­რე­ბის ნი­მუ­შე­ბი­დან თუ ზე­პი­რად გა­გო­ნი­ლი­დან, ვი­ნა­ი­დან უა­მი­სოდ ძნე­ლია და­ზუს­ტე­ბა იმი­სა, თუ ვი­სია ,,ძვე­ლი კოლ­ხუ­რი ჰან­გე­ბის­“ აბ­სო­ლუ­ტუ­რი უმ­რავ­ლე­სო­ბა.
       გა­სა­გე­ბია, თუ კი­დევ სა­ჭი­როა ამის გან­მარ­ტე­ბა?
       მკითხ­ველს ვთხოვ სწო­რად გა­მი­გოს, ამ წე­რი­ლით მხო­ლოდ მეგ­რუ­ლი ხალ­ხუ­რი ლექ­სე­ბის გა­მო ვე­და­ვე­ბი ნო­დარ ჯა­ლა­ღო­ნი­ას, თო­რემ სხვამ­ხრივ მე არა­ვის­ზე ნაკ­ლე­ბად არ ვა­ფა­სებ მის შთამ­ბეჭ­დავ, გულ­ში ჩამ­წვდომ პო­ე­ზი­ას, რომ­ლის გა­მო შე­ვეც­დე­ბი მეც ვთქვა ჩე­მი სიტყ­ვა ახ­ლო მო­მა­ვალ­ში.
       მაგ­რამ მა­ნამ­დე კი კი­დევ ერ­თხელ ვიტყ­ვი:
       დრო­ა, დი­დი ხა­ნია დრო­ა, მეგ­რუ­ლი ხალ­ხუ­რი პო­ე­ზი­ის ნი­მუ­შე­ბი ითარ­გმნოს ქარ­თუ­ლი ლექ­სით, თო­რემ ზოგ­-ზო­გე­ბი ისე გა­უ­თა­მამ­დნენ მას, რომ გა­ივ­ლის საკ­მაო ხა­ნი და მა­მაღ­მერ­თიც ვერ გა­არ­ჩევს რა არის მას­ში ხალ­ხუ­რი და რა ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი.
        მეგ­რუ­ლი ხალ­ხუ­რი ლექ­სე­ბი თა­ვი­ანთ კუთ­ვნილ ად­გილს უც­დი­ან მსოფ­ლიო ხალ­ხუ­რი პო­ე­ზი­ის სა­გან­ძურ­ში.





მეგ­რუ­ლი ენა უძ­ვე­ლე­სი ქარ­თვე­ლუ­რი ენაა...
(პა­სუ­ხად მურ­მან ლე­ბა­ნი­ძეს)

       დი­დად პა­ტივ­ცე­მუ­ლო მურ­მან!
       გა­ზეთ ,,ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი სა­ქარ­თვე­ლოს“ მა­ი­სის ნო­მერ­ში და­ი­ბეჭ­და თქვე­ნი ოთხ­სტრო­ფი­ა­ნი უსა­თა­უ­რო ლექ­სი, რო­მელ­მაც დი­დი აჟი­ო­ტა­ჟი გა­მო­იწ­ვი­ა, რად­გან მი­სი გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბა ბევ­რმა სა­ქარ­თვე­ლოს­თვის ზურ­გში ლახ­ვრის ჩა­ცე­მად მი­იჩ­ნია. გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი აღ­შფო­თე­ბა გა­მო­ხა­ტეს სა­მეგ­რე­ლოს კუ­თხის წარ­მო­მად­გენ­ლებ­მა, რად­გან თქვენს ლექ­სში ძი­რი­თა­დად მეგ­რე­ლე­ბი და მეგ­რუ­ლი ენაა გა­ლან­ძღუ­ლი და დამ­ცი­რე­ბუ­ლი.
     ასე არ არის?
აბა, კი­დევ ერ­თხელ, ყუ­რა­დღე­ბით წა­ვი­კი­თხოთ ეს თქვე­ნი სტრი­ქო­ნე­ბი:
ვით  დე­და - მტკვარ­თან ჭო­როხს და ენ­გურს,
რი­ონს და ტე­ხურს, იორს და არაგვს,
აგ­რეთ­ვე ენას, - ქარ­თულ­თან მეგ­რულს, -
ხმა ამო­ი­ღოს უფ­ლე­ბა არ აქვს...
თქვენ დუშ­მანს სიტყ­ვა უქ­ცი­ეთ საქ­მედ,
თქვენ სხვა აღ­ძა­რით თქვენს მარ­ტივ გლეხ­ში,
ვა­ი, სირ­ცხვი­ლო, რუს­თვე­ლი თარ­გმნეთ, -
მი­ჯღარ­კ-მო­ჯღარ­კეთ ქარ­თუ­ლი ლექ­სი.
აღარ ვაგ­რძე­ლებ ამა­ზე სიტყ­ვას,-
ვართ ჩვენ ორი ძე ხომ ერ­თი დე­დის, -
სა­ჭი­რო გახ­და და ერ­თხელ ით­ქვა,
სა­ჭი­რო­ე­ბა ნუმც გვექ­ნეს მე­ტის!
ვით დე­და-­მტკვარ­თან ჭო­როხს და ენ­გურს,
რი­ონს და ტე­ხურს, იორს და არაგვს,
აგ­რეთ­ვე ენას, - ქარ­თულ­თან მეგ­რულს, -
ხმა ამო­ი­ღოს უფ­ლე­ბა არ აქვს.
       რა არის ეს, ბა­ტო­ნო მურ­მან? პო­ეტ კაცს ეს რამ და­გა­წე­რი­ნათ? ვი­თომ რა­ტომ არა აქვს მეგ­რულს ხმის ამო­ღე­ბის უფ­ლე­ბა? ან რას ერ­ჩით სვა­ნე­თის მთე­ბი­დან მომ­დი­ნა­რე ბო­ბო­ქარ ენ­გურს, ,,რო­მე­ლიც“ სა­თა­ვი­დან შე­სარ­თა­ვამ­დე, ორი­ვე სა­ნა­პი­რო­თი წმინ­და ქარ­თუ­ლი მდი­ნა­რეა“.
          ჩვე­ნი ერის ღირ­სე­უ­ლი მა­მუ­ლიშ­ვი­ლის, მწერ­ლი­სა და სა­ზო­გა­დო მოღ­ვა­წის, ბა­ტონ ლა­დო ალ­ფე­ნი­ძის აღ­მო­ჩე­ნით, ენ­გუ­რი მსოფ­ლიო ცი­ვი­ლი­ზა­ცი­ა­ში გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლად მო­სახ­სე­ნე­ბე­ლი მდი­ნა­რე­ა, რო­მელ­საც თა­ლე­სის ფი­ლო­სო­ფი­უ­რი წყლის - სამ­ყა­როს პირ­ველ­სა­წყი­სის სა­ხე­ლი ჰქვი­ა.
          ასე რომ, მე­ტა­ფო­რუ­ლად, ენ­გუ­რი,­,ყვე­ლა­ზე ფი­ლო­სო­ფი­უ­რი მდი­ნა­რეა მთელ მსოფ­ლი­ო­ში“.
          ხო­ლო რაც შე­ე­ხე­ბა ჩვენს დე­და - მდი­ნა­რე მტკვარს, ბა­ტო­ნო მურ­მან, ნუ და­გა­ვიწყ­დე­ბათ, რომ იგი სა­თა­ვეს იღებს იმ  ის­ტო­რი­ულ მხა­რე­ში, რომ­ლის თავ­და­პირ­ვე­ლი მო­სახ­ლე­ნი კოლ­ხე­ბი იყ­ვნენ. მარ­თა­ლი­ა, ის ტე­რი­ტო­რი­ე­ბი ახ­ლა თურ­ქე­თის შე­მად­გენ­ლო­ბა­შია და იქა­უ­რი აბო­რი­გე­ნი მო­სახ­ლე­ო­ბა თით­ქმის აღა­რა­ვის ახ­სოვს, მაგ­რამ მტკვარს არა­ფე­რი და­ვი­წყე­ბი­ა, მან ყვე­ლა­ფე­რი იცის კოლ­ხას ტო­მის შე­სა­ხებ, ამი­ტომ გთხოვთ უფ­რო კარ­გად მი­უგ­დოთ ყუ­რი მის დუ­დუნს და იქ­ნებ მას­ში ძველ­კოლ­ხუ­რი (ძველ­მეგ­რუ­ლი) ჰან­გე­ბიც აღ­მო­ა­ჩი­ნოთ.
         მაგ­რამ თქვენ ხომ მეგ­რუ­ლის გა­გო­ნე­ბაც არ გსურთ.
         მეგ­რუ­ლი ენის წი­ნა­აღ­მდეგ ბრძო­ლაა გა­მო­ცხა­დე­ბუ­ლი, აბა, სხვა რა არის ამ სტრი­ქო­ნებ­ში:
...აგ­რეთ­ვე ენას,-
ქარ­თულ­თან მეგ­რულს, -
ხმა ამო­ი­ღოს უფ­ლე­ბა არ აქვს.
        კი მაგ­რამ, რა­ტომ, ბა­ტო­ნო მურ­მან? ვინ მოგ­ცათ თქვენ მეგ­რუ­ლი ენის აკ­რძალ­ვის უფ­ლე­ბა? სა­მეგ­რე­ლო­ში მეგ­რელ­მა კაც­მა მეგ­რუ­ლად არ უნ­და ილა­პა­რა­კოს? მეგ­რუ­ლი ლექ­სი არ უნ­და და­წე­როს? ,,ჩე­ლა“, ,,სი­სა­ტუ­რა“, ,,კუ­ჩხი ბე­დი­ნე­რი“ ან  ,,ო­დო­ია’ არ იმ­ღე­როს? ან რა­ტომ არ უნ­და ითარ­გმნოს მეგ­რუ­ლი პო­ე­ზი­ის ნი­მუ­შე­ბი ქარ­თუ­ლად (და სხვა ენებ­ზეც)? ამით ვი­თომ რა და­შავ­დე­ბა? გა­ნა მეგ­რუ­ლი ენაც ქარ­თვე­ლუ­რი ენა არ არის? მე­რე რა, რომ ის უმ­წერ­ლო­ბო ენა­ა? გა­ნა ამის­თვის მას პა­ტი­ვის­ცე­მა არ სჭირ­დე­ბა? გა­იხ­სე­ნეთ დი­დი ინ­გლი­სე­ლი ენათ­მეც­ნი­ე­რის მაქს მი­უ­ლე­რის სიტყ­ვე­ბი: ის უმ­წერ­ლო­ბო ენე­ბიც, რო­მელ­თაც არა­სო­დეს შე­უქ­მნი­ათ ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი ნა­წარ­მო­ე­ბი, ისე­ვე მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი­ა, რო­გორც ჰო­მე­რო­სის პო­ე­ზი­ა, ან­და ცი­ცე­რო­ნის პრო­ზა.
          აქე­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, ჩვენც, მაქს მი­უ­ლე­რის სიტყ­ვე­ბის პე­რიფ­რა­ზით თუ ვიტყ­ვით, შეგ­ვიძ­ლია თა­მა­მად გან­ვა­ცხა­დოთ, რომ ენათ­მეც­ნი­ე­რუ­ლი გან­ხილ­ვის თვალ­საზ­რი­სით, მეგ­რუ­ლი ენაც ისე­ვე მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი­ა, რო­გორც რუს­თა­ვე­ლის პო­ე­ზია ან­და ცურ­ტა­ვე­ლის პრო­ზა.
         მეგ­რუ­ლი ენა უძ­ვე­ლე­სი ქარ­თვე­ლუ­რი ენა­ა, რომ­ლის მეშ­ვე­ო­ბით შე­იძ­ლე­ბა მრა­ვა­ლი ახა­ლი სიტყ­ვა ით­ქვას მეც­ნი­ე­რე­ბა­ში. ყვე­ლა­ფერს რომ თა­ვი და­ვა­ნე­ბოთ, მარ­ტო ჩვე­ნი ტო­პო­ნი­მე­ბის შე­სას­წავ­ლად რად ღირს იგი.
          სულ მეგ­რუ­ლი წარ­მო­შო­ბი­საა აჭა­რა­ში, გუ­რი­ა­ში, იმე­რეთ­ში არ­სე­ბუ­ლი გე­ოგ­რა­ფი­უ­ლი სა­ხე­ლე­ბი და მეგ­რუ­ლი ენის გა­უთ­ვა­ლის­წი­ნებ­ლად ვე­რაფ­რით ვერ აის­ხნე­ბა მა­თი ნამ­დვი­ლი მნიშ­ვნე­ლო­ბე­ბი. მა­გა­ლი­თად: სამ­ტრე­დი­ის რა­ი­ონ­ში არის სო­ფე­ლი დი­დი ჯი­ხა­ი­ში (სა­ი­და­ნაც იყო ნი­კო ნი­კო­ლა­ძე), მაგ­რამ თუ მეგ­რულ ენას არ ფლობ და არ იცი, რომ ,,ჯი­ხა“ არის ქარ­თუ­ლი ,,ცი­ხე“ სიტყ­ვის მეგ­რუ­ლი შე­სატყ­ვი­სი, ვე­რას­დროს ვერ გა­ი­გებ, რომ ჯი­ხა­ი­ში ციხ­-ის-ს ნიშ­ნავს.
          სამ­ტრე­დი­ა­ში არის აგ­რეთ­ვე სო­ფე­ლი ,,ქვა­ყუ­დე“, რომ­ლის სა­ხე­ლიც მხო­ლოდ მეგ­რუ­ლით აიხ­სნე­ბა. ,,ყუ­დე“ არის სახ­ლი, ქვა­ყუ­დე კი ნიშ­ნავს ქვის სახლს.
          გე­ნი­ა­ლუ­რი ქარ­თვე­ლი პო­ე­ტის, გა­ლაკ­ტი­ო­ნის მშობ­ლი­უ­რი სოფ­ლის სა­ხე­ლი ,,ჭყვი­ში“-ც, რო­მე­ლიც რი­ო­ნის პი­რას მდე­ბა­რე­ობს, მეგ­რულ სიტყ­ვას­თა­ნაა და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი და ეს არ­ცაა გა­საკ­ვი­რი, რადგან იმ ად­გი­ლებ­ში ძ­ვე­ლად მეგ­რე­ლე­ბი ყო­ფი­ლა და­სახ­ლე­ბუ­ლი.
          სა­ქარ­თვე­ლოს ის­ტო­რი­ის მა­მის, დი­დი ივა­ნე ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლის მტკი­ცე­ბით, ჩვე­ნი ქვეყ­ნის ის ტე­რი­ტო­რი­ე­ბი, სა­დაც ეხ­ლა იმერ­ლე­ბი და გუ­რუ­ლე­ბი ცხოვ­რო­ბენ, წი­ნათ მხო­ლოდ მეგ­რულ - ლა­ზურ ტო­მებს ეკუთ­ვნო­და, ივა­ნე ჯა­ვა­ხიშ­ვილს იქ­ვე მოჰ­ყავს რო­მა­ე­ლი მწერ­ლი­სა და სა­ზო­გა­დო მოღ­ვა­წის პლი­ნი­უ­სის ცნო­ბა იმის შე­სა­ხებ, რომ რი­ო­ნი მეგ­რე­ლე­ბის მი­წა­ზე დი­ო­დაო (იხ. ივ. ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლი, ,,ქარ­თვე­ლი ერის ის­ტო­რი­ა“, 1913 წ. გვ. 315).
        პლი­ნი­უ­სის ამ ცნო­ბას ივა­ნე ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლი ქარ­თულ გე­ოგ­რა­ფი­ულ სა­ხე­ლებ­ზე დაკ­ვირ­ვე­ბი­თა და მეგ­რუ­ლი ენის დახ­მა­რე­ბით ასა­ბუ­თებს, უფ­რო სარ­წმუ­ნოს ხდის.
           ასე რომ, მეგ­რუ­ლი ენის არ­სე­ბო­ბას, მის შეს­წავ­ლას და და­ნიშ­ნუ­ლე­ბი­სა­მებრ გა­მო­ყე­ნე­ბას უდი­დე­სი მნიშ­ვნე­ლო­ბა აქვს მეც­ნი­ე­რუ­ლი თვალ­საზ­რი­სი­თაც, რაც სამ­წუ­ხა­როდ ბევრს არ ეს­მის და უნ­და, რომ არც სხვას ეს­მო­დეს. მა­გა­ლი­თად, თქვენ, ბა­ტო­ნო მურ­მან, იმ თქვენს ,,ლექ­ს-ვერ­დიქ­ტში’ (ა­სე უწო­და მას ზა­ურ კა­ლან­დი­ამ) მო­მაკ­ვდი­ნე­ბე­ლი გა­ნა­ჩე­ნი გა­მო­გაქვთ მეგ­რუ­ლი ენი­სათ­ვის და პრო­კუ­რო­რის­თვის და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი კა­ტე­გო­რი­უ­ლი ტო­ნით აცხა­დებთ: მეგ­რულს ქარ­თულ­თან ხმის ამო­ღე­ბის უფ­ლე­ბა არა აქ­ვსო.
        და კი­დევ:
თქვენ დუშ­მანს სიტყ­ვა უქ­ცი­ეთ საქ­მედ,
თქვენ სხვა აღ­ძა­რით თქვენს მარ­ტივ გლეხ­ში.
         სა­ინ­ტე­რე­სო­ა, რო­მე­ლი სიტყ­ვა უქ­ცია სა­მეგ­რე­ლომ დუშ­მანს საქ­მედ? თქვენ, ბა­ტო­ნო მურ­მან, რა თქმა უნ­და, გაქვთ უფ­ლე­ბა გა­მო­ხა­ტოთ თქვე­ნი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“ მეგ­რუ­ლი თარ­გმანის შე­სა­ხებ, და­ი­წუ­ნოთ ან მო­ი­წო­ნოთ ჟვა­ნი­ას თუ შა­ნა­ვას ნა­მუ­შე­ვა­რი, მაგ­რამ რო­გორც პო­ეტს და რო­გორც ქარ­თველ კაცს უფ­ლე­ბა არ გაქვთ ასე თქვათ მეგ­რუ­ლი ენის შე­სა­ხებ: ,,ხმა ამო­ი­ღოს უფ­ლე­ბა არ აქ­ვს“-ო. ან იმ ,,მარ­ტივ გლეხ­ში“ რას გუ­ლის­ხმობთ, ბა­ტო­ნო მურ­მან? ასე ქედ­მაღ­ლუ­რად რა­ტომ გა­დაჰ­ყუ­რებთ მეგ­რელ გლეხს? ნუ­თუ არ იცით, რომ ის ,,მარ­ტი­ვი გლე­ხე­ბი“ ხან­და­ხან ისეთ ლექ­სებ­საც კი წე­რენ, რომ ,,ა­რის­ტოკ­რატ“ ლე­ბა­ნი­ძე­ებ­საც შე­შურ­დე­ბათ. არ გჯე­რათ?
     აი, ნა­ხეთ:
ვარ­დი და ჭინ­ჭა­რი
(მეგ­რუ­ლი)
ვარ­დი­სუ დო ჭუ­ჭე­ლი­სუ
არ­თო ნოღ­ვე­დე­სუ ბი­ნა,
ჟი­რი­ხო­ლო მა­ფა­ლუ რე,
ღო­რონ­თი­ში ენარ­ჩქი­ნა.
ვარ­დის ჯუ­და ქოხ­ვა­დუ­და
ჭუ­ჭელ­სით ხვად მი­კო­ჯი­ნა.
     ბა­ტო­ნო მურ­მან, თქვენ, ალ­ბათ, არ იცით მეგ­რუ­ლი ენა, ამი­ტომ ახ­ლა მე შე­ვეც­დე­ბი თა­ნა­მედ­რო­ვე სა­ლი­ტე­რა­ტუ­რო ქარ­თუ­ლით აგი­მეტყ­ვე­ლოთ ეს ლექ­სი. ვნა­ხოთ, რო­გორ გა­მო­მი­ვა.  აბა, წა­ი­კი­თხეთ:
ვარ­დი და ჭინ­ჭა­რი
(ჩე­მე­უ­ლი)
ვარდს და ჭინ­ჭარს რა­ხა­ნია
და­უდ­ვი­ათ ერ­თად ბი­ნა,
ერ­თიც ხა­რობს და მე­ო­რეც
ღმერ­თმა ასე გა­ა­ჩი­ნა.
ვარდს თუ ვკოც­ნით, ვე­ფე­რე­ბით
და ვართ მი­სი ეშ­ხით მთვრა­ლი,
რა იქ­ნე­ბა, ჭინ­ჭარ­საც რომ
გა­და­ვავ­ლოთ ხში­რად თვა­ლი.
      ბა­ტო­ნო მურ­მან! დარ­წმუ­ნე­ბუ­ლი ვარ, ყვე­ლა, ვინც კი გრძნობს რა არის პო­ე­ზი­ა, და­მე­თან­ხმე­ბა, რომ ასე­თი მშვე­ნი­ე­რი სტრი­ქო­ნე­ბი არა­თუ ხალ­ხურ მე­ლექ­სე­ებ­თან, ცნო­ბილ პო­ე­ტებ­თა­ნაც იშ­ვი­ა­თი­ა. აქ არის ჭეშ­მა­რი­ტი  პო­ე­ზია და ჭეშ­მა­რი­ტი ფი­ლო­სო­ფი­აც. ამ ლექსს გო­ე­თეც მო­ა­წერ­და ხელს (მე ამას მეგ­რულ ტექ­სტზე ვამ­ბობ და არა ჩემს თარ­გმან­ზე, რო­მე­ლიც, რა თქმა უნ­და, სიტყ­ვა­სიტყ­ვით არ მის­დევს დე­დანს).
      ვინ იცის კი­დევ რამ­დე­ნი მშვე­ნი­ე­რი ლექ­სია მეგ­რულ ხალ­ხურ პო­ე­ზი­ა­ში, ლექ­სე­ბი სამ­შობ­ლო­ზე, სიყ­ვა­რულ­ზე, წუ­თი­სო­ფელ­ზე, სო­ცი­ა­ლურ უსა­მარ­თლო­ბა­ზე, რომ­ლე­ბიც მთე­ლი ოკე­ა­ნეა ადა­მი­ა­ნის აზ­როვ­ნე­ბი­სა. ბა­ტო­ნო მურ­მან, ხომ უნ­და ითარ­გმნოს ისი­ნი ქარ­თუ­ლად ( და სხვა ენებ­ზეც)? მაგ­რამ ჩვენ, მეგ­რე­ლებს, იმის ში­შით, სე­პა­რა­ტის­ტო­ბა რომ არ დაგ­ვწა­მონ, ეს ვერ გაგ­ვი­ბედ­ნი­ა. და ამი­ტო­მა­ა, რომ მეგ­რუ­ლი ხალ­ხუ­რი მარ­გა­ლი­ტე­ბის მხატ­ვრულ თარ­გმა­ნებს დღემ­დე არ იც­ნობს ქარ­თვე­ლი მკითხ­ვე­ლი.
         ჯერ კი­დევ კო­მუ­ნის­ტო­ბის დროს, 1987 წლის 12 ივ­ნისს გა­ზეთ ,,ლი­ტე­რა­ტუ­რულ სა­ქარ­თვე­ლო­ში“ და­ი­ბეჭ­და ჩე­მი წე­რი­ლი ,,ო­რი­გი­ნა­ლუ­რი თუ ნა­თარ­გმნი“, სა­დაც, სხვა სა­კი­თხებ­თან ერ­თად იმა­საც ვწერ­დი, რომ დრო­ა, დი­დი ხა­ნია დრო­ა, მეგ­რუ­ლი ხალ­ხუ­რი პო­ე­ზი­ის ნი­მუ­შე­ბი ითარ­გმნოს ქარ­თუ­ლი ლექ­სით - მეთ­ქი, მაგ­რამ კი­ნა­ღამ ჯვარს მაც­ვეს:
        ,,ფ. ნა­და­რა­ია ისე ხში­რად და იო­ლად წერს ,,თარ­გმნი­ლია მეგ­რუ­ლი­დან“, უნ­და ითარ­გმნოს ქარ­თუ­ლი ლექ­სით, რომ არც უფიქ­რდე­ბა ამით რა პრობ­ლე­მას ეხე­ბა.. ეს ის აკ­რძა­ლუ­ლი ვაშ­ლი­ა, რომ­ლის ხე­ლის ხლე­ბა და ჭა­მა არ შე­იძ­ლე­ბა“­-ო.
           არა­და, მე დღე­საც არ მეს­მის რა არის ცუ­დი იმა­ში, რომ  მეგ­რუ­ლი ხალ­ხუ­რი პო­ე­ზია ითარ­გმნოს ქარ­თუ­ლი ლექ­სით და ცნო­ბი­ლი გახ­დეს იგი მეგ­რუ­ლის არ­მცოდ­ნე პირ­თათ­ვი­საც. ხომ გა­მოს­ცეს სვა­ნუ­რი ხალ­ხუ­რი ლექ­სე­ბი­სა და ეპო­სე­ბის შე­სა­ნიშ­ნა­ვი თარ­გმა­ნე­ბი დ. წე­რე­დი­ან­მა, ვ. ონი­ან­მა და ვ. საღ­ლი­ან­მა. ასე­ვე უნ­და ითარ­გმნოს მეგ­რუ­ლი პო­ე­ზი­ა. იგი ღირ­სია პრო­ფე­სი­ო­ნა­ლი მთარ­გმნე­ლე­ბის ყუ­რა­დღე­ბი­სა.
        მაგ­რამ ზოგ ფსევ­დო­ქარ­თველს მეგ­რუ­ლი ლექ­სე­ბის თარ­გმნა და მა­თი წარ­მა­ტე­ბა გა­ა­ხა­რებს კი არა, იმის აღი­ა­რე­ბაც აში­ნებს თურ­მე, რომ ია­კობ ცურ­ტა­ვე­ლის მოთხ­რო­ბის მთა­ვა­რი გმი­რი შუ­შა­ნი­კი ჭა­ნი ყო­ფი­ლა და ამ ფაქტს ხალხს უმა­ლავს, რად­გან ურ­ჩევ­ნია ის ისევ სომ­ხად დარ­ჩეს, ვიდ­რე ჭა­ნი, ლა­ზი ან მეგ­რე­ლი იყოს.
         ამას მათ­ქმე­ვი­ნებს შემ­დე­გი:
         ამ რამ­დე­ნი­მე წლის წი­ნათ, მწე­რალ­მა ლა­დო ალ­ფე­ნი­ძემ გა­მო­აქ­ვეყ­ნა მშვე­ნი­ე­რი სტა­ტია ცურ­ტა­ვე­ლის მოთხ­რო­ბის მთა­ვა­რი გმი­რის - შუ­შა­ნი­კის წი­ნა­პარ­თა ჭა­ნუ­რი წარ­მო­მავ­ლო­ბის შე­სა­ხებ, სა­დაც იგი მეც­ნი­ე­რუ­ლად ასა­ბუ­თებს, რომ შუ­შა­ნიკ მა­მი­კო­ნი­ა­ნი ის­ტო­რი­უ­ლი წარ­მო­შო­ბით ქარ­თვე­ლურ სამ­ყა­როს გა­ნე­კუთ­ვნე­ბა. სტა­ტი­ის ავ­ტორს მოჰ­ყავს იმ სო­მეხ ავ­ტორ­თა აზ­რე­ბი, რომ­ლე­ბიც მა­მი­კო­ნი­ა­ნებს ლა­ზე­ბად ანუ ჭა­ნე­ბად მი­იჩ­ნე­ვენ. მა­გა­ლი­თად, სო­მე­ხი ლი­ტე­რა­ტო­რის ნე­ლი ხა­ჩა­ტუ­რი­ა­ნის სიტყ­ვით: ,,არ­სე­ბობს აზ­რი, რომ პირ­ვე­ლი მა­მი­კო­ნი­ა­ნე­ბი იყ­ვნენ ლა­ზე­ბი ანუ ჭა­ნე­ბი“. იგი­ვეს ამ­ტკი­ცებს თურ­მე სო­მე­ხი ის­ტო­რი­კო­სი მოვ­სეს ხო­რე­ნა­ცი.
          რო­გორც ლა­დო ალ­ფე­ნი­ძის სტა­ტი­ი­დან ვგე­ბუ­ლობთ, მა­მი­კო­ნი­ან­თა ჭა­ნუ­რი წარ­მო­შო­ბის სა­კითხს იზი­ა­რებ­და დი­დი ქარ­თვე­ლი მეც­ნი­ე­რი, აკად. ე. თა­ყა­იშ­ვი­ლი, რო­მე­ლიც პა­რა­ლე­ლუ­რად იმა­საც ას­კვნი­და თურ­მე, რომ ,,აზ­რი ბაგ­რა­ტი­ონ­თა ჭან - ლა­ზუ­რი წარ­მო­შო­ბის შე­სა­ხებ სწო­რი უნ­და იყო­სო“.
          ვარ­დან და შუ­შა­ნიკ მა­მი­კო­ნი­ა­ნე­ბის წი­ნაპ­რე­ბი რომ ჭა­ნე­ბი ანუ ლა­ზე­ბი იყ­ვნენ, ეს სომ­ხეთ­ში 1500 წლის წი­ნა­თაც კარ­გად სცოდ­ნი­ათ, ხო­ლო ჩვენ­თან კი ამის გა­გო­ნე­ბა ბევრს ახ­ლაც არ სურს. რა­ტომ?
         ლა­დო ალ­ფე­ნი­ძემ არა მარ­ტო ზე­მოხ­სე­ნე­ბულ სტა­ტი­ა­ში, არა­მედ თა­ვის პო­ე­ტურ ნა­წარ­მო­ებ­შიც დას­ვა ეს კითხ­ვა, რო­მე­ლიც სე­რი­ო­ზულ პა­სუხს მო­ი­თხოვს:
სა­ო­ცა­რი­ა, რის­თვის ის­წავ­ლა
მან ფარ­ნა­ო­ზის ანი და ბა­ნი,
რა­ტომ აში­ნებს ზოგ ფსევ­დო ქარ­თველს,
რომ შუ­შა­ნი­კი აღ­მოჩ­ნდა ჭა­ნი?!
შენ არ გა­ბე­დო ამის და­წე­რა, -
ბრიყ­ვი გე­ნი­ოსს აში­ნებს და­ნით.
ჩი­ნე­ლი იყოს, გინ­და სო­მე­ხიც,
მაგ­რამ არ უნ­და იყოს ის ჭა­ნი.
ასეთ იდი­ოტს ჭა­ნეთ­ზე უფ­რო,
რომ შე­აყ­ვა­რა ჰა­ი­ას­ტა­ნი?!
რა­ტომ ვუ­მა­ლავთ ხალხს - შუ­შა­ნი­კის
მა­მა - პა­პა რომ აღ­მოჩ­ნდა ჭა­ნი?!
        ხალხს იმა­საც არ ეუბ­ნე­ბი­ან, რომ  ბაგ­რა­ტი­ო­ნე­ბიც ლა­ზე­ბი იყ­ვნენ. მო­ვუს­მი­ნოთ ისევ ლა­დო ალ­ფე­ნი­ძეს:
ქარ­თულ გო­ნე­ბას გა­ჩე­ნის დღი­დან
ღვთის და მა­ცი­ლის ბე­ჭე­დი აზის,
სა­ქარ­თვე­ლო­ში ორ­მაც არ იცის
ბაგ­რა­ტი­ო­ნი რომ არის ლა­ზი.
ამ დი­ნას­ტი­ის შემ­ქმნე­ლის ჯი­ღა
ეკუთ­ვნის კოლ­ხეთს, ტა­ოს და ფა­ზისს,
თა­ყა­იშ­ვი­ლის წიგ­ნშიც წე­რია
ბაგ­რა­ტი­ო­ნი რომ არის ლა­ზი.
ის­ტო­რი­ა­საც გა­ჩე­ნის დღი­დან
ვა­ტყობ მა­ცი­ლის ბე­ჭე­დი აზის.
ამი­ტომ ერ­მა დღე­საც არ იცის
ბაგ­რა­ტი­ო­ნი რომ არის ლა­ზი.
          მარ­თლაც, რა­ტომ ხდე­ბა ასე? რა­ტომ არ წე­რენ სა­ხელ­მძღვა­ნე­ლო­ებ­ში და რა­ტომ არ ეუბ­ნე­ბი­ან მოს­წავ­ლე­ებს  ,,შუ­შა­ნი­კის წა­მე­ბის“ სწავ­ლე­ბი­სას სკო­ლა­ში, რომ შუ­შა­ნიკ მა­მი­კო­ნი­ა­ნი და სა­ერ­თოდ მა­მი­კო­ნი­ა­ნე­ბი თავ­და­პირ­ვე­ლად ქარ­თვე­ლე­ბი, კერ­ძოდ ჭა­ნე­ბი, ლა­ზე­ბი, ლა­ზე­თის სა­მე­ფოს დი­ნას­ტი­ის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი ყო­ფი­ლან. მე­რე გა­და­სუ­ლან სომ­ხეთ­ში (ლ. ალ­ფა­ნი­ძე­) ან ვინ და რა­ტომ მა­ლავს ბაგ­რა­ტი­ონ­თა ლა­ზო­ბას? ამას თქვენ იმი­ტომ გე­კი­თხე­ბით, ბა­ტო­ნო მურ­მან, რომ ვი­ცი, ყო­ვე­ლი­ვე ეს შეგ­ნებუ­ლად კეთ­დე­ბა ჩვე­ნი ცრუ-­პატ­რი­ო­ტე­ბის მი­ერ მხო­ლოდ იმ მო­საზ­რე­ბით, რა მო­საზ­რე­ბი­თაც და­ი­წე­რა ეს თქვე­ნი ლექ­სი:
ვით დე­და - მტკვარ­თან ჭო­როხს და ენ­გურს,
რი­ონს და ტე­ხურს, იორს და არაგვს,
აგ­რეთ­ვე ენას, ქარ­თულ­თან მეგ­რულს, -
ხმა ამო­ი­ღოს უფ­ლე­ბა არ აქვს.
       აღი­ა­რეთ, რომ შეც­დით, ბა­ტო­ნო მურ­მან! მეგ­რე­ლებს უყ­ვართ თქვე­ნი პო­ე­ზია და ისი­ნი ამას გა­პა­ტი­ე­ბენ. ცნო­ბი­ლი­ა, რომ ასე­თი შეც­დო­მა სულ­ხან - სა­ბა­საც მო­უ­ვი­და. სა­ქარ­თვე­ლოს მა­მად წო­დე­ბულ­მა ჩვენ­მა სა­ბამ, რო­მელ­მაც დიპ­ლო­მა­ტი­უ­რი მი­სი­ით მთე­ლი ევ­რო­პა შე­მო­ი­ა­რა, აქ, სა­ქარ­თვე­ლო­ში მეგ­რე­ლებ­თან და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა­ში ისე­თი შეც­დო­მა და­უშ­ვა, არც ერ­თი  წვრილ­ფე­ხა მეც­ნი­ე­რი თუ პო­ლი­ტი­კო­სი რომ არ იკად­რებ­და -  ,,სიბ­რძნე სიც­რუ­ი­სას“ ავ­ტორ­მა მეგ­რე­ლებს ავე­ნო­ვა­ნე­ბი უწო­და და თა­ვის ლექ­სი­კონ­ში სიტყ­ვა  ,,ჟღურ­ტუ­ლის“ გან­მარ­ტე­ბი­სას პირ­და­პირ ასე ჩა­წე­რა:
,,ჟღურ­ტუ­ლი - მეგ­რელ­თა­გან მრუ­დი ლა­პა­რა­კი...
ეს არს მეგ­რელ­თა და მის­თა­ნა­თა ავე­ნო­ვან­თა ლა­პა­რა­კი“.
         არა­და მეგ­რუ­ლი  ენა ხომ უძ­ვე­ლე­სი ქარ­თვე­ლუ­რი ენა­ა, ამ ენა­ზე ლა­პა­რა­კობ­და არ­გო­ნავ­ტე­ბის თქმუ­ლე­ბის ერთ - ერ­თი გმი­რი, კოლ­ხე­თის მდი­და­რი და სა­ხელ­გან­თქმუ­ლი მე­ფე აი­ე­ტი და მი­სი ქა­ლიშ­ვი­ლი მე­დე­ა, რო­მელ­თა სა­ხე­ლე­ბი დღეს მთელ­მა მსოფ­ლი­ომ იცის. კოლ­ხუ­რი (ი­გი­ვე მეგ­რუ­ლი) დამ­წერ­ლო­ბის შე­სა­ხებ ღა­ღა­დებ­დნენ ძვე­ლი ბერ­ძე­ნი პო­ე­ტე­ბი - ჰო­მე­რო­სი და აპ. რო­დო­სე­ლი, მსოფ­ლიო ის­ტო­რი­ის მა­მა ჰე­რო­დო­ტე და მრა­ვა­ლი სხვა.
და ეს ის­ტო­რი­უ­ლი ფაქ­ტი არა მარ­ტო მეგ­რე­ლებს, არა­მედ სა­ქარ­თვე­ლოს ყვე­ლა კუ­თხის შვი­ლებს უნ­და უხა­რო­დეს, ახ­ლა კი მინ­და ეს წე­რი­ლი და­ვამ­თავ­რო ჩე­მი­ვე ლექ­სით - ,,ცხელ კვალ­ზე და­წე­რი­ლი პა­სუ­ხი მურ­მან ლე­ბა­ნი­ძეს“:
სხვას ვის რა უნ­და, შენ გიყ­ვარს მტკვა­რი,
მე ვუმ­ღერ ენ­გურს, ის კი­დევ არაგვს...
მაგ­რამ, მურ­მა­ნო, ჭეშ­მა­რიტ პო­ეტს
სხვა ენა სძულ­დეს უფ­ლე­ბა არ აქვს.
მა­ო­ცებს შენს ტკბილ პო­ე­ზი­ა­ში
რად გა­უ­რიე ასე­თი გეს­ლი,
ვა­ი, სირ­ხცვი­ლო, ვის რად სჭირ­დე­ბა
ცრუ­ე­როვ­ნუ­ლი ეს შე­ნი ლექ­სი.
შენ, სამ­წუ­ხა­როდ, არ იც­ნობ ენ­გურს
და უნებ­ლი­ეთ სთეს შუღ­ლის მარ­ცვალს, -
ვინც ებ­რძვის ენებს - სვა­ნურს და მეგ­რულს,
მურ­მა­ნო, იგი ქარ­თველ ერს ძარ­ცვავს.
ვინც გა­დაგ­კი­და შენ ამ ბნელ საქ­მეს,
იმას გა­უწყ­რეს მა­ღა­ლი ზე­ნა,
აბა, რა შე­ნი და­საძ­რა­ხია
აი­ე­ტის და მე­დე­ას ენა.
სხვას ვის რა უნ­და, შენ გიყ­ვარს მტკვა­რი,
მე ვუმ­ღერ ენ­გურს, ის კი­დევ არაგვს....
მაგ­რამ, მურ­მა­ნო, ჭეშ­მა­რიტ პო­ეტს
სხვა ენა სძულ­დეს უფ­ლე­ბა არ აქვს.




სა­მეგ­რე­ლოს ბო­დი­ში უნა მო­უ­ხა­დონ

     მარ­თა­ლი­ა, ამ სა­კი­თხის გარ­შე­მო მე რამ­დე­ნი­მე წლის წი­ნა­თაც ვწერ­დი, მაგ­რამ დღეს, რო­ცა ძველ გა­ზე­თებს ვათ­ვა­ლი­ე­რებ­დი, სრუ­ლი­ად შემ­თხვე­ვით კი­დევ ერ­თხელ ხელ­ში მომ­ხვდა გა­ზეთ ,,ა­ხა­ლი ქუ­თა­ი­სის“ ის ნო­მე­რი, სა­დაც და­ბეჭ­დი­ლია ცნო­ბი­ლი ჟურ­ნა­ლის­ტის გუ­რამ ალექ­სან­დრი­ას წე­რი­ლი ,,უ­სა­ფუძ­ვლო ში­ში“, რო­მელ­შიც  ვკი­თხუ­ლობთ:
         ,,მეგ­რე­ლებს ახ­სოვთ ,,და­თა თუ­თაშ­ხი­ას“ ავ­ტო­რის ჭა­ბუა ამი­რე­ჯი­ბის მი­ერ გა­კე­თე­ბუ­ლი მო­წო­დე­ბა ,,გა­და­ვუ­ა­როთ სა­მეგ­რე­ლოს!“ პო­ეტ ჯან­სულ ჩარ­კვი­ა­ნის მუ­ქა­რა: ,,თუ მეგ­რე­ლე­ბი ჭკუ­ით არ იქ­ნე­ბით, სუყ­ვე­ლას გაგ­წყვეტთ“ (იხ. გაზ. ,,ა­ხა­ლი ქუ­თა­ი­სი“ 1999 წ.12 მა­ი­სი).
         მე კი­დევ ერ­თხელ გა­ო­ცე­ბით ჩავ­ყუ­რებ 16 წლის წი­ნათ და­ბეჭ­დილ ამ გა­ზეთს და ვფიქ­რობ: ჯან­სულ ჩარ­კვი­ა­ნის პო­ე­ზი­ის თაყ­ვა­ნის­მცე­მე­ლი არა­სო­დეს ვყო­ფილ­ვარ, მაგ­რამ მიკ­ვირს ,,და­თა თუ­თაშ­ხი­ას“ ავ­ტორს რამ ათ­ქმე­ვი­ნა ეს სა­ში­ნე­ლი ფრა­ზა: ,,გა­და­ვუ­ა­როთ სა­მეგ­რე­ლოს“. ხო­ლო თუ არ უთ­ქვამს, სიკ­ვდი­ლამ­დე რა­ტომ ვერ შეძ­ლო ამ ინ­ფორ­მა­ცი­ის გა­ბა­თი­ლე­ბა?
          სა­მეგ­რე­ლოს ჯან­სულ ჩარ­კვი­ან­თან ერ­თად ბო­დი­ში უნ­და მო­უ­ხა­დოს პო­ეტ­მა რე­ზო ამა­შუ­კელ­მაც, რო­მე­ლიც თურ­მე ,,შა­ყი­რით“ იხ­სე­ნი­ებ­და მეგ­რე­ლებს ,,ლ“-ს რბი­ლად გა­მოთ­ქმის გა­მო და მათ მაფ­შა­ლი­ებს უწო­დებ­და და­ცინ­ვით (ა­პო­ლონ ჟორ­და­ნი­ა). მახ­სოვს, პო­ეტ­მა შუ­კო ჯი­ქი­ა­მ აღ­ნიშ­ნა, რე­ზო ამა­შუ­კელს თა­ვის ერთ-ერთ გა­მოს­ვლა­ში ისიც კი უკად­რე­ბია შე­ფარ­ვით, რომ რუს­თა­ველ­ზე მეგ­რე­ლე­ბი მომ­რავ­ლდნენ და მა­თი ჟღურ­ტუ­ლი მე­ტის­მე­ტად აუ­ტა­ნე­ლი­ა­ო.
           მე თა­ვი­დან­ვე აღ­ვნიშ­ნე, რომ ჯან­სულ ჩარ­კვი­ა­ნის პო­ე­ზი­ის თაყ­ვა­ნის­მცე­მე­ლი არას­დროს ვყო­ფილ­ვარ - მეთ­ქი, მაგ­რამ ახ­ლა უნე­ბუ­რად მახ­სენ­დე­ბა მი­სი ერ­თი ლექ­სი:
ღმერ­თო, ძმო­ბა არ გა­თე­ლო
არ მოხ­ვი­დე რის­ხვად,
და­ი­ფა­რე სა­ქარ­თვე­ლო
ში­ნა­უ­რი მტრის­გან.
         მარ­თლაც, ღმერ­თმა და­ი­ფა­როს სა­ქარ­თვე­ლო იმ ში­ნა­უ­რი თუ გა­რე­შე მტრის­გან, რო­მე­ლიც შეძ­ლებს თქვას: ,,მეგ­რე­ლე­ბო გაგ­წყვეტთ“, ,,გა­და­ვუ­ა­როთ სა­მეგ­რე­ლოს“, ,,მეგ­რუ­ლი ლა­პა­რა­კი აუ­ტა­ნე­ლი­ა“.
         ვფიქ­რობ ცამ­დე მარ­თა­ლია პო­ე­ტი ვახ­ტანგ ხარ­ჩი­ლა­ვა, რო­მე­ლიც წერს: ,,ქარ­თულ სი­ნამ­დვი­ლე­ში ხან­და­ხან იმ­პე­რი­უ­ლი აზ­როვ­ნე­ბის გად­მო­ნაშ­თე­ბი შე­ი­ნიშ­ნე­ბა, რაც მეგ­რულ ენას­თან და, სა­ერ­თოდ, სა­მეგ­რე­ლოს­თან მი­მარ­თე­ბა­ში იჩენს თავს მა­ხინ­ჯი ცრუ­ე­როვ­ნუ­ლი ფორ­მე­ბით“.
          ამი­ტომ მე ვი­სურ­ვებ­დი, რომ სა­ნამ ჯერ კი­დევ დრო­ა, პო­ე­ტებ­მა ჯან­სუღ ჩარ­კვი­ან­მა და რე­ზო ამა­შუ­კელ­მა არა ისევ შუ­რის­ძი­ე­ბი­თა და მრის­ხა­ნე­ბით, არა­მედ ქარ­თუ­ლი გო­ნე­ბის­თვის და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი სი­დინ­ჯი­თა და შორ­სმჭვრე­ტე­ლო­ბით უარ­ყონ თა­ვი­ან­თი იმ­პე­რი­უ­ლი აზ­როვ­ნე­ბის გად­მო­ნაშ­თე­ბი და სა­მეგ­რე­ლოს ბო­დი­ში მო­უ­ხა­დონ.
მი­ხე­ილ ქვლი­ვი­ძის ერ­თი ლექ­სის გა­მო

       ად­რეც არა­ერ­თხელ მით­ქვამს და ახ­ლაც უყოყ­მა­ნოდ ვიტყ­ვი: მი­ხე­ილ ქვლი­ვი­ძე კარ­გი პო­ე­ტი­ა.
         მე ახ­ლაც ჩემს სა­წერ მა­გი­და­ზე მი­დევს მი­სი ლექ­სე­ბის წიგ­ნი ,,შენ­თან ყოფ­ნი­დან უშე­ნო­ბამ­დე“ და პრო­ზა­უ­ლი კრე­ბუ­ლი ,,ლექ­სამ­დე და ლექ­სის შემ­დეგ“. ვიც­ნობ მის მი­ერ შეს­რუ­ლე­ბულ პო­ლო­ნე­ლი პო­ე­ტე­ბის ლექ­სთა თარ­გმა­ნებს, ვარ მი­სი პო­ე­ზი­ის გულ­შე­მატ­კი­ვა­რი, მაგ­რამ...
       მაგ­რამ, სამ­წუ­ხა­როდ, ამ კარგ პო­ეტ­საც ჰქო­ნია ერ­თი ისე­თი ცუ­დი ლექ­სი, რომ­ლის წა­კითხ­ვამ მე, რო­გორც მეგ­რელ კაცს, საკ­მაო ტკი­ვი­ლი გან­მაც­დე­ვი­ნა.
         და, ალ­ბათ, არა მარ­ტო მე, არა­მედ მეგ­რუ­ლი წარ­მო­შო­ბის არც ერთ ქარ­თველს არ შე­უძ­ლია  უმ­ტკივ­ნე­უ­ლოდ წა­ი­კი­თხოს მი­ხე­ილ ქვლი­ვი­ძის ეს სტრი­ქო­ნე­ბი:
გაღ­მით აფხა­ზი ხარ,
მეგ­რე­ლი გა­მოღ­მა,
კა­ცად არ ვარ­გი­ხართ არც ერ­თი...
ამ უკა­ნას­კნელ ხანს
შენს რუ­სულს რა­ტომ­ღაც
სომ­ხუ­რი და­ე­ტყო აქ­ცენ­ტი.
         მარ­თა­ლი­ა, მი­ხე­ილ ქვლი­ვი­ძის ამ ლექსს სა­თა­უ­რად აქვს ,,გა­ა­ფხა­ზე­ბულ მეგ­რელს“, მაგ­რამ ეს ბევრ რა­მეს არ ცვლის. პი­რი­ქით, უხერ­ხუ­ლო­ბა­ში აგ­დებს მის ავ­ტორს, რო­მელ­საც არ ვი­ცი რა­ში დას­ჭირ­და ასე­თი ლექს - პრო­ვო­კა­ცი­ის გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბა.
          ამ ლექსს სა­თა­უ­რად რომ ჰქონ­დეს ,,გა­ა­ფხა­ზე­ბულ ქარ­თველს“ და ტექ­სტში სიტყ­ვა ,,მეგ­რე­ლი“ ,,ქარ­თვე­ლით“ რომ იყოს შეც­ვლი­ლი, სა­და­ვოც არა­ფე­რი იქ­ნე­ბო­და, ხო­ლო სხვა­ნა­ი­რად, მარ­თლაც, არა­ნა­ი­რი გა­მარ­თლე­ბა არ მო­ე­ძებ­ნე­ბა ამ სტრი­ქო­ნებს:
გაღ­მით აფხა­ზი ხარ
მეგ­რე­ლი გა­მოღ­მა,
კა­ცად არ ვარ­გი­ხართ არც ერ­თი.
          მე თუ მკი­თხავთ, ქარ­თველ­მა კაც­მა არც მეგ­რე­ლებ­ზე და არც აფხა­ზებ­ზე არ უნ­და თქვას არა­სო­დეს: ,,კა­ცად არ ვარ­გი­ხარ არც ერ­თი“­-ო.
       ...ჩვენ აფხა­ზებ­თან ისევ სიყ­ვა­რულ­მა უნ­და შეგ­ვა­რი­გოს, სიყ­ვა­რულ­მა უნ­და გაგ­ვა­ერ­თი­ა­ნოს, რად­გან
წუ­თი­სო­ფე­ლი ასე­ა,
ღა­მე დღეს უთე­ნე­ბი­ა,
რაც მტრო­ბას და­უნ­გრე­ვი­ა,
სიყ­ვა­რულს უშე­ნე­ბი­ა.










ჩქი­მი ჭი­ჭე სა­მარ­გა­ლო

     ამას წი­ნათ, ქუ­თა­ი­სი­დან მარ­ტვილ­ში ავ­ტო­ბუ­სით მოვ­დი­ო­დი. მძღო­ლი მაგ­ნი­ტო­ფონს ამ­ღე­რებ­და. მეგ­რუ­ლი ჰან­გე­ბი ჰქონ­და ჩა­წე­რი­ლი. მათ შო­რის  ,,ჩქი­მი ჭი­ჭე სა­მარ­გა­ლო“.  არ ვი­ცი, რო­მე­ლი გუნ­დი ას­რუ­ლებ­და, მაგ­რამ ტექსტს და­მა­ხინ­ჯე­ბუ­ლად მღე­როდ­ნენ.
     რა კი ეს სიმ­ღე­რა - ,,ჩქი­მი ჭი­ჭე სა­მარ­გა­ლო“ - ჩემს ლექ­სზეა შექ­მნი­ლი (რაც ბევ­რმა არც კი იცის). მინ­და ყვე­ლამ, ვინც მას მღე­რის, კი­დევ ერ­თხელ ყუ­რა­დღე­ბით წა­ი­კი­თხოს ეს სტრი­ქო­ნე­ბი:
ირ ქი­ა­ნა გი­ყორ­და­სუ,
მა­რა რშუ­დას სი მიქ რდუ­ნი,
ვეშ­გო­ჭყორ­დას დი­და ნა­ნას
მუ ნი­ნა­შა გი­ბირ­დუ­ნი.
ნა­ნა­დი­ხაშ არ­ძა კუნ­თხუს
სა­ყო­რო­ფოთ გუნ­ჯი გუ­რი,
მა­რა ვე­შე­ჭყო­ლი­დუა
სქა­ნი ნი­ნა მარ­გა­ლუ­რი.
ფჩირ­თუ­ქუ­და მა­პა­ტი­ით
დო ქოფ­თქუ­ანქ მარ­თალს გვა­ლო,
მა არ­ძა­შა ქო­მის­ხუ­ნუ
ჩქი­მი ჭი­ჭე სა­მარ­გა­ლო.
     მე ეს ლექ­სი, რო­მელ­ზეც მშვე­ნი­ე­რი მუ­სი­კაა შექ­მნი­ლი, ჩე­მი მშობ­ლი­უ­რი კუ­თხი­სა და ენის სიყ­ვა­რულ­მა და­მა­წე­რი­ნა, ამი­ტომ გან­სა­კუთ­რე­ბით მიყ­ვარს იგი და არ მინ­და მას ვინ­მე უდი­ე­რად მო­ეპყ­რას, თო­რემ სხვამ­ხრივ ყვე­ლა იმ მომ­ღერ­ლის მი­მართ (ვინც მას მღე­რის), რა­საკ­ვირ­ვე­ლი­ა, მად­ლო­ბის მე­ტი არა­ფე­რი მეთ­ქმის.
აკა­კის ერ­თი სტა­ტი­ის გა­მო

        1873 წელს ზუგ­დი­დის მაზ­რა­ში ვი­ღაც თა­ვა­დის შვი­ლი ჩი­ჩუა მო­უკ­ლავთ ავა­ზა­კებს და ცოლ - შვი­ლიც მძი­მედ და­უჭ­რი­ათ, რა­საც თურ­მე, მის უფ­როს შვილს აბ­რა­ლებ­დნენ. ამის გა­მო აკა­კის და­უ­წე­რია სტა­ტია ,,ა­ვა­ზა­კო­ბა სა­მეგ­რე­ლო­ში“, რო­მე­ლიც მის თხზუ­ლე­ბა­თა სრულ კრე­ბულ­შიც არის შე­ტა­ნი­ლი.
      აკა­კი წერს: ,,აქ (ე­.ი. სა­მეგ­რე­ლო­ში) უმე­ტე­სი ნა­წი­ლი  მა­მებ­თა­გა­ნი არა თუ არას აძ­ლე­ვენ შვი­ლებს, კი­დე­ვაც სდევ­ნი­ან და თუ შვი­ლი ად­რე მოკ­ვდა მა­მა­ზე, რა­საკ­ვირ­ვე­ლი­ა, ჩვე­უ­ლე­ბი­სა­მებრ იტი­რებს და შავს ჩა­იც­ვამს მა­მა, მაგ­რამ გულ­ში კი­დე­ვაც უხა­რი­ა, რომ ჩემს სიკ­ვდილს უც­დი­და, მაგ­რამ ვერ მო­ეს­წრო და თა­ვის გუ­ნე­ბა­ში ამ­ბობს: ,,ჰე, მა გო­ხო­ლუქ ჯგი­რი ბო­ში, ვორ­ჯგი­ნი, ვორ­ჯგი­ნი! ( მე გახ­ლა­ვართ კარ­გი ბი­ჭი, ვა­ჯო­ბე, ვა­ჯო­ბე!).
     რა არის მი­ზე­ზი ამ­გვა­რი მხე­ცუ­რი გრძნო­ბი­სა და  და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბე­ბი­სა მა­მა - შვილს შუ­ა? კი­თხუ­ლობს აკა­კი და იქ­ვე უპა­სუ­ხებს: გა­უ­ნათ­ლებ­ლო­ბა.
          ამ ნათ­ქვა­მი­დან აშ­კა­რა­ა, რომ, თუ ის, რა­საც აკა­კი ამ­ბობს,  მარ­თა­ლი­ა, მა­შინ მეგ­რე­ლე­ბი მარ­თლაც რომ ვე­ლუ­რე­ბი და გა­უ­ნათ­ლებ­ლე­ბი ყო­ფი­ლან, მაგ­რამ თუ ტყუ­ი­ლი­ა, არ ვი­ცი რა ვთქვა გარ­და იმი­სა, რომ ზოგ­ჯერ დი­დი ადა­მი­ა­ნე­ბი დიდ შეც­დო­მებ­საც უშ­ვე­ბენ ხოლ­მე. რი­სი და­დას­ტუ­რე­ბაც გახ­ლავთ აკა­კის ზე­მოთ ხსე­ნე­ბუ­ლი წე­რი­ლი, რომ­ლის წა­კითხ­ვამ მარ­თლაც დი­დად გა­მაკ­ვირ­ვა. იქ­ნებ პო­ე­ტი მარ­თლა იც­ნობ­და ვინ­მე ისეთ მეგ­რელ კაცს, ვი­საც შვი­ლის სიკ­ვდი­ლი გა­უ­ხარ­და (რაც ყოვ­ლად და­უშ­ვე­ბე­ლი­ა), მაგ­რამ მას აქე­და­ნაც კი ზო­გა­დი დას­კვნა არ უნ­და გა­მო­ე­ტა­ნა.
         იმის­თა­ნა შემ­თხვე­ვა, რომ შვილს მა­მა ან მა­მას შვი­ლი მო­ეკ­ლას, არა მარ­ტო სა­მეგ­რე­ლო­ში, არა­მედ სა­ქარ­თვე­ლოს ყვე­ლა კუ­თხე­ში (და ყვე­ლა ქვე­ყა­ნა­ში) ყო­ფი­ლა და იქ­ნე­ბა კი­დეც. მაგ­რამ ეს მთელ კუ­თხეს ან მთელ ქვე­ყა­ნას რო­დი შე­ე­ხე­ბა. მა­გა­ლი­თად, რამ­დე­ნი­მე წლის წი­ნათ თბი­ლის­ში სა­ზა­რე­ლი ტრა­გე­დია დატ­რი­ალ­და, აკა­დე­მი­კო­სის ოჯახ­ში ერ­თმა ძმამ დე­და მოკ­ლა, მე­ო­რემ დე­დის მკვლე­ლი ძმა ... მაგ­რამ ეს ამ­ბა­ვი მთელ თბი­ლის­ზე არა­ვის გა­ნუ­ზო­გა­დე­ბია და არა­ვის უთ­ქვამს თბი­ლის­ში მშობ­ლე­ბი, შვი­ლე­ბი და და - ძმე­ბი ერ­თმა­ნეთს მო­საკ­ლა­ვად დას­დე­ვე­ნო.
        ასე­ვე, ვინ­მე ავა­ზაკ ჩი­ჩუ­ას მი­ერ ჩა­დე­ნი­ლი და­ნა­შა­უ­ლის გა­მო არა­ვის არ ჰქონ­და უფ­ლე­ბა ეთ­ქვა, რომ სა­მეგ­რე­ლო­ში მა­მებს შვი­ლე­ბის და შვი­ლებს მა­მე­ბის სიკ­ვდი­ლი უხა­რი­ათ და ამის მი­ზე­ზი გა­უ­ნათ­ლებ­ლო­ბა არი­სო, რაც მთე­ლი კუ­თხის შე­უ­რაცხ­ყო­ფას ნიშ­ნავს.
        მა­მა - შვილს შო­რის ისე­თი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა, რო­გორ­საც აღ­წერს აკა­კი თა­ვის სტა­ტი­ა­ში ,,არ ახა­ლი­ა, ძვე­ლი­ა“. და ეს სა­მარ­ცხვი­ნო მოვ­ლე­ნა ძა­ლი­ან ხში­რად გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი იყო ისეთ „გა­უ­ნათ­ლე­ბულ“ ქვე­ყა­ნა­შიც, რო­გო­რიც არის, მა­გა­ლი­თად, საფ­რან­გე­თი. ამას­თან და­კავ­ში­რე­ბით მინ­და შე­გახ­სე­ნოთ თვალ­სა­ჩი­ნო ფრან­გი მწერ­ლის ან­დრე მო­რუ­ას სიტყ­ვე­ბი მი­სი კრი­ტი­კულ - ესე­ის­ტუ­რი წე­რი­ლი­დან ,,ფრან­სუა მო­რი­ა­კი:.
          ,,ფუ­ლი თვით წმინ­და ოჯახ­შიც სპობს ყო­ვე­ლი­ვე წმინ­და გრძნო­ბას. ბავ­შვე­ბი მო­უთ­მენ­ლად ელი­ან მემ­კვიდ­რე­ო­ბას და ამი­ტომ ხარ­ბად თვალს ადევ­ნე­ბენ მა­მის ახალ ნა­ო­ჭებს სა­ხე­ზე, გუ­ლის შე­ღო­ნე­ბას, ქო­შინს. მა­მამ კი იცის, რომ ბავ­შვე­ბი ერ­თთა­ვად უთ­ვალ­თვა­ლე­ბენ და ცდი­ლობს თა­ვის უღირს ნა­ში­ერთ მო­ხერ­ხე­ბუ­ლი და კარ­გად მო­ფიქ­რე­ბუ­ლი ფან­დე­ბის შემ­წე­ო­ბით მემ­კვიდ­რე­ო­ბა წა­არ­თვას“.
            და აქ გა­საკ­ვი­რი არა­ფე­რი­ა, რად­გან ყველ­გან, ყვე­ლა ქვე­ყა­ნა­ში ასე იქ­ცე­ვი­ან ის ადა­მი­ა­ნე­ბი, რო­მელ­თა სა­ლო­ცა­ვი კერ­პი მხო­ლოდ ფუ­ლია და რო­მელ­თაც ყვე­ლას­თან (თუნ­დაც სა­კუ­თა­რი ოჯა­ხის წევ­რებ­თან) მი­მარ­თე­ბა­ში მხო­ლოდ პი­რა­დი სარ­გებ­ლო­ბა და გა­მორ­ჩე­ნის მი­ზა­ნი ამოქ­მე­დებთ. ვინ­მეს მეგ­რე­ლო­ბა, ქარ­თვე­ლო­ბა ან თუნ­დაც ფრან­გო­ბა აქ არა­ფერ შუ­ა­ში­ა.
        ასე რომ, სა­ქარ­თვე­ლოს ბულ­ბუ­ლად წო­დე­ბუ­ლი და თით­ქმის ყვე­ლა­ფერ­ში მარ­თა­ლი აკა­კი, ამ ერთ სტა­ტი­ა­ში ნამ­დვი­ლად შეც­და, ვინ­მე ჩი­ჩუ­ას მი­ერ ჩა­დე­ნი­ლი და­ნა­შა­უ­ლი მთელ სა­მეგ­რე­ლო­ზე რომ  გა­ნა­ზო­გა­და და თქვა: მეგ­რულ ოჯა­ხებ­ში მა­მებ­სა და შვი­ლებს (გა­უ­ნათ­ლებ­ლო­ბის გა­მო ) ჭი­რი­ვით სძულთ ერ­თმა­ნე­თი­ო. თუმ­ცა, ჩე­მი აზ­რით, აკა­კის ეს შეც­დო­მა  მეგ­რელ­თმო­ძუ­ლე­ო­ბით რომ არ მოს­ვლი­ა, ამას ადას­ტუ­რებს სხვა სტა­ტი­ა­ში და­წე­რი­ლი მი­სი­ვე სიტყ­ვე­ბი:
       ,,... რაც შე­ე­ხე­ბა ნა­თე­სა­ო­ბას და მე­გობ­რო­ბას, გან­სა­კუთ­რე­ბით მე­გობ­რო­ბა მეგ­რე­ლებ­მა ძლი­ერ იცი­ან ... და ამ თვი­სე­ბით მეგ­რე­ლე­ბი დღე­საც სჯო­ბი­ან იმერ­-        ლებ­ს“-ო.
         დი­ახ, ეს სიტყ­ვე­ბი აკა­კის ეკუთ­ვნის და მი­სი წა­კითხ­ვის შემ­დეგ იქ­ნებ არც იყო სა­ჭი­რო თით­ქმის სა­უ­კუ­ნე­ნა­ხევ­რის წი­ნათ და­წე­რი­ლი აკა­კის ამ სტა­ტი­ის ხე­ლახ­ლა გახ­სე­ნე­ბა, მაგ­რამ აკა­კი ის ღვთა­ებ­რი­ვი შე­მოქ­მე­დი­ა,  რომ­ლის სიტყ­ვას სა­უ­კუ­ნე­ე­ბი ვერ გა­ა­ხუ­ნებს და მის ნათ­ქვამს ( თუნ­დაც შეც­დო­მი­ანს) ამ­ყო­ლი ყო­ველ­თვის ეყო­ლე­ბა, რა­მაც შე­იძ­ლე­ბა მო­მა­ვალ­ში ზოგ ვინ­მეს სა­მეგ­რე­ლოს შე­სა­ხებ ისე­თი გა­უ­გო­ნა­რი ცი­ლის­წა­მე­ბაც ათ­ქმე­ვი­ნოს, რა­საც თა­ნა­მედ­რო­ვე მეგ­რელ­თმო­ძუ­ლე­ნიც არ იკად­რე­ბენ. ჩვენც სწო­რედ ამი­ტომ გა­დავ­წყვი­ტეთ აკა­კის ის სტა­ტია უპა­სუ­ხოდ არ დარ­ჩე­ნი­ლი­ყო.
         ერ­თი შე­ნიშ­ვნა კი­დევ:
         აკა­კის მე -13 ტომ­ში შე­ტა­ნი­ლია სტა­ტია ,,უბ­რა­ლო სა­უ­ბა­რი“, სა­დაც ვკი­თხუ­ლობთ:
         ,,მარ­თა­ლია მეგ­რუ­ლი კი­ლო ჩა­მორ­ჩე­ნი­ლი ქარ­თუ­ლი­ა, მაგ­რამ მი­უ­ხე­და­ვად ამი­სა, სა­მა­გი­ე­როდ იგი­ვე მეგ­რუ­ლი დღეს სა­ლა­როა ნამ­დვი­ლი ქარ­თუ­ლი სიტყ­ვი­ე­რე­ბი­სა“.
         ჯერ ერ­თი, მეგ­რუ­ლი არც კი­ლოა და არც დი­ა­ლექ­ტი, რო­გო­რა­დაც მი­იჩ­ნე­ვენ მას დღე­საც ზო­გი­ერ­თე­ბი. მეგ­რუ­ლი ენა თა­ვად არის ორი დი­ა­ლექ­ტის ( სე­ნა­კუ­რი­სა და ზუგ­დი­დურ­-სა­მურ­ზა­ყა­ნუ­ლის) შემ­ცვე­ლი და მე­ო­რეც, მეგ­რუ­ლი არ არის ჩა­მორ­ჩე­ნი­ლი ქარ­თუ­ლი. მეგ­რუ­ლი ენის ასე­თი და­ხა­სი­ა­თე­ბით აკა­კიმ სე­რი­ო­ზუ­ლი შეც­დო­მა და­უშ­ვა, ისე­ვე რო­გორც შეც­და იგი ად­რე ვა­ჟა- ფშა­ვე­ლას­თან, რო­ცა ,,ხმე­ლი წი­ფე­ლი­სა“ და ,,შვლის ნუკ­რის ნა­ამ­ბო­ბის’ ავ­ტორს ენა და­უ­წუ­ნა.

მეგ­რულ - ქარ­თუ­ლი ლექ­სი­კო­ნის მე­ო­რე
გა­მო­ცე­მი­სათ­ვის

      გა­მომ­ცემ­ლო­ბა ,,ინ­ტე­ლექ­ტმა“ 1997 წელს გა­მოს­ცა გი­ვი ელი­ა­ვას ,,მეგ­რულ - ქარ­თუ­ლი ლექ­სი­კო­ნი (მა­სა­ლე­ბი)“.
რო­გორც ცნო­ბი­ლი გახ­და, იგი­ვე ,,ინ­ტე­ლექ­ტი“ ამ­ჟა­მად აპი­რებს აღ­ნიშ­ნუ­ლი ლექ­სი­კო­ნის ხე­ლახ­ლა გა­მო­ცე­მას.
       მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ამ ბო­ლო წლებ­ში გა­მო­ი­ცა ოთარ ქა­ჯა­ი­ა­სა და ალიო ქო­ბა­ლი­ას უფ­რო სრულ­ყო­ფი­ლი ლექ­სი­კო­ნე­ბი, ვფიქ­რობთ, რომ გ. ელი­ა­ვას ლექ­სი­კო­ნის ხელ­მე­ო­რედ გა­მო­ცე­მა უთუ­ოდ მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი საქ­მე­ა. ოღონდ, ჩე­მი აზ­რით, ამ ლექ­სი­კო­ნის გან­მე­ო­რე­ბით და­ბეჭ­დვი­სას აუ­ცი­ლებ­ლად უნ­და გას­წორ­დეს წი­ნა გა­მო­ცე­მა­ში დაშ­ვე­ბუ­ლი უზუს­ტო­ბა­ნი. სა­ი­ლუს­ტრა­ცი­ოდ მო­ვიყ­ვანთ მხო­ლოდ რამ­დე­ნი­მე მა­გა­ლითს. მა­გა­ლი­თად, გ. ელი­ა­ვას ,,მეგ­რულ - ქარ­თუ­ლი ლექ­სი­კო­ნის“ 1997 წლის გა­მო­ცე­მა­ში ბი­ნე­ხი თარ­გმნი­ლი­ა, რო­გორც (მცე­ნა­რე) ვე­ნა­ხი, მაგ­რამ თა­ნა­მედ­რო­ვე სა­ლი­ტე­რა­ტუ­რო ქარ­თუ­ლით იმ მცე­ნა­რეს, რო­მე­ლიც ყურ­ძენს ის­ხამს, ვა­ზი ჰქვი­ა, ვე­ნა­ხი კი მი­წის ის ნაკ­ვე­თი­ა, რო­მელ­ზე­დაც ვა­ზია გა­შე­ნე­ბუ­ლი (ვაზ­ნა­რი, ვა­ზის ბა­ღი, ვე­ნა­ხი). მა­გა­ლი­თად, რო­ცა მეგ­რე­ლი კა­ცი ამ­ბობს: ,,მა­სარს მი­კო­კი­რი­ლი ბი­ნე­ხი“, ქარ­თუ­ლად ეს წი­ნა­და­დე­ბა უნ­და ითარ­გმნოს რო­გორც ,,სარ­ზე მიკ­რუ­ლი ვა­ზი“ და არა ,,სარ­ზე მიკ­რუ­ლი ვე­ნა­ხი“. ვნა­ხოთ სხვა წი­ნა­და­დე­ბაც: ,,ვაზს ხე­ხი­ლი­ვით ზე­ზე დგო­მა არ შე­უძ­ლი­ა“. აქაც ,,ვაზს“ ვერ შეც­ვლით ,,ვე­ნა­ხით“, რად­გან თა­ნა­მედ­რო­ვე ქარ­თულ­ში ვა­ზი და ვე­ნა­ხი სხვა­დას­ხვა მნიშ­ვნე­ლო­ბის სიტყ­ვე­ბი­ა.
      მაგ­რამ ლექ­სი­კო­ნის შედ­გე­ნი­სას თუ ის ფაქ­ტია გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბუ­ლი, რომ და­სავ­ლურ დი­ა­ლექ­ტებ­ში (რო­გორც ძველ ქარ­თულ­ში) ვე­ნა­ხი ერთ ძირ­ზეც ით­ქმის და იმ ად­გილ­ზეც, სა­დაც ვა­ზია გა­შე­ნე­ბუ­ლი, მა­შინ აჯო­ბებ­და ლექ­სი­კონ­ში ორი­ვე სიტყ­ვი­სათ­ვის მი­ე­ცათ რე­კო­მენ­და­ცია და ბი­ნე­ხი ასე ეთარ­გმნათ:
       ბი­ნე­ხი (მცე­ნა­რე) - ვა­ზი, ვე­ნა­ხი.
      ინ­ჭი­რი თარ­გმნი­ლი­ა, რო­გორც ან­წლი, მაგ­რამ ან­წლა­დაა თარ­გმნი­ლი ჯა­ფა­ზი­აც. ჯა­ფა­ზია ანუ ჯა­ფე­ზია ჭი­ა­ფე­რაა და არა ან­წლი.
      ქი­ლო­რი თარ­გმნი­ლი­ა, რო­გორც ქო­რი, მაგ­რამ ქი­ლო­რი ქო­რი არ არის. ქორს მეგ­რუ­ლად ქი­რი ჰქვი­ა, ქი­ლო­რი კი ხო­ხო­ბია.
       ჩი­ჩი­ლა­კი ქარ­თუ­ლა­დაც ჩი­ჩი­ლა­კი­ა. ზედ­მე­ტია გან­მარ­ტე­ბა: ,,სა­ა­ხალ­წლო ჩი­ჩი­ლა­კი“ (ა­რა­სა­ა­ხალ­წლო ჩი­ჩი­ლა­კი არ არ­სე­ბობს).
      პან­ტე თარ­გმნი­ლი­ა, რო­გორც მსხა­ლი, პან­ტა მსხა­ლი. მაგ­რამ პან­ტა გა­ნა მარ­ტო მსხა­ლი­ა? ხომ არ­სე­ბობს პან­ტა ვაშ­ლიც?
       ლექ­სი­კონ­ში ასე­ვე შეც­დო­მი­თაა თარ­გმნი­ლი სო­ტე­ლი­ა. სო­ტე­ლია ანუ სო­ტო­ლია წი­თე­ლი ფხა­ლია და არა ჭარ­ხა­ლი.
      სუ­რო თარ­გმნი­ლია უსურ­ვა­ზად, მაგ­რამ უსურ­ვა­ზი სუ­რო არ არის. უსურ­ვაზს მეგ­რუ­ლად ,,ჩი­ტიშ ყურ­ძე­ნი“ ჰქვი­ა, სუ­რო კი ქარ­თუ­ლი სიტყ­ვაა და მეგ­რუ­ლად მას სუ­რუს ან ცუ­რუს ეძა­ხი­ან.
       ბე­ჭე­დი მეგ­რუ­ლა­დაც ბე­ჭე­დი რო­დი­ა. ბე­ჭედს მეგ­რუ­ლად აქვს თა­ვი­სი სა­ხე­ლი - მარ­წკინ­დი. მარ­თა­ლია ეს სიტყ­ვა დღეს იშ­ვი­ა­თად იხ­მა­რე­ბა, მაგ­რამ ლექ­სი­კო­ნის გა­მო­ცე­მის მი­ზა­ნი სწო­რედ ის არის, რომ ასე­თი მი­ვი­წყე­ბუ­ლი სიტყ­ვე­ბი არ და­ი­კარ­გოს.
         ერ­ცქე­მი ნი­ა­მო­რია და არა შვე­ლი. შველს მეგ­რუ­ლად სქვე­რი ჰქვი­ა. გა­ვიხ­სე­ნოთ თუნ­დაც ხალ­ხუ­რი ლექ­სი:
ტა­ნი მშვე­ნი­ე­რი  გი­ღუ,
ერ­თი - მორ­თი სი სქვე­რი­ში,
ჭი­რი ქო­ბღო­ლა­მუ­და­სუ
სკა­ნი სქვა­მი კი­სე­რი­ში.
       ცნო­ბი­ლი­ა, რომ ყვე­ლა ხორ­ცის­მჭა­მელ დე­დალ ცხო­ველს ქარ­თუ­ლად ძუ ჰქვია (მაგ: ძუ მგე­ლი, ძუ ლო­მი, ძუ დათ­ვი და ა. შ.), რომ­ლის ექ­ვი­ვა­ლენ­ტი სიტყ­ვა მეგ­რულ­ში არის ჯუ­ა. აღ­ნიშ­ნულ ლექ­სი­კონ­ში კი სიტყ­ვა ,,ძუ“-ს გას­წვრივ ვკი­თხუ­ლობთ:  ძუ - ხვა­დი, ძუ ჯო­ღო­რი, ძუ ძაღ­ლი. ძუ რო­გორ შე­იძ­ლე­ბა იმა­ვე დროს ხვა­დიც იყოს?
        იგი­ვე ით­ქმის სიტყ­ვა ქა­ბუ­ლა-ს შე­სა­ხებ, რო­მე­ლიც ლექ­სი­კონ­ში თარ­გმნი­ლი­ა, რო­გორც უშო­ბე­ლი.
       უშო­ბე­ლი (მეგ­რუ­ლად: უხა­ფუ) მხო­ლოდ დე­და­ლი ხბოს (ერთ - ორ  წლამ­დე სა­ფუ­რე დე­კე­უ­ლის) აღ­სა­ნიშ­ნა­ვად გა­მო­ი­ყე­ნე­ბა. ქა­ბუ­ლა კი მოზ­ვე­რი­ა.
       ასე­ვე არას­წო­რა­დაა თარ­გმნი­ლი სიტყ­ვა ფუ­ჯი, რო­მე­ლიც თარ­გმნი­ლი­ა, რო­გორც ფუ­რი და ნეზ­ვი. ფუ­რი, კი ბა­ტო­ნო, მაგ­რამ ფუ­ჯი ნეზ­ვი არ არის. ფუ­ჯი მხო­ლოდ მსხვილ­ფე­ხა დე­და­ლი სა­ქონ­ლის აღ­მნიშ­ვნე­ლი სიტყ­ვაა (მა­გა­ლი­თად: ფუ­ჯი ჩხო­უ, ფუ­ჯი კა­მე­ჩი). ასე­ვე, რო­გორც ქარ­თულ­ში არ შე­იძ­ლე­ბა ით­ქვას ფუ­რი თხა, ან,  ფუ­რი ღო­რი, მეგ­რელ­მა კაც­მა შე­უძ­ლე­ბე­ლია თქვას ,,ფუ­ჯი თხა“ ან ,,ფუ­ჯი ღე­ჯი“. ფუ­ჯის ქარ­თუ­ლი შე­სატყ­ვი­სი მხო­ლოდ ფუ­რია და არა ნეზ­ვი. ნეზვ თხას მეგ­რუ­ლად ჭყვი­რი ჰქვი­ა, ნეზვ ღორს კი - ყო­რი.
       ვერ­სი თარ­გმნი­ლი­ა, რო­გორც კი­ლო­მეტ­რი. მარ­თა­ლი­ა, ვერ­სიც და კი­ლო­მეტ­რიც ორი­ვე სიგ­რძის სა­ზო­მი ერ­თე­უ­ლი­ა, მაგ­რამ ვერ­სი მე­ტია კი­ლო­მეტ­რზე და მა­თი ერ­თმა­ნეთ­თან გა­ი­გი­ვე­ბა სწო­რი არ არის (ვერ­სი ქარ­თუ­ლა­დაც ვერ­სი­ა, რად­გან სიგ­რძის ეს ზო­მა მეგ­რულ­შიც და ქარ­თულ­შიც ძვე­ლი რუ­სე­თი­დან არის შე­მო­სუ­ლი).
      გო­რო (ქო­ბა­ლი) თარ­გმნი­ლი­ა, რო­გორც ფურ­ნე­ში გა­მომ­ცხვა­რი (ა­რა­ლა­ვა­ში) პუ­რი. არ ვი­ცი  რა სა­ჭი­რო იყო ამ­სიგ­რძე ახ­სნა - გან­მარ­ტე­ბა.  მეგ­რულ - ქარ­თუ­ლი ლექ­სი­კო­ნი ხომ თარ­გმნი­თი ლექ­სი­კო­ნია და არა გან­მარ­ტე­ბი­თი?
       თარ­გმნით ლექ­სი­კონ­ში შე­სუ­ლი თი­თო­ე­უ­ლი სიტყ­ვა კი უნ­და ითარ­გმნოს მოკ­ლედ და ლა­კო­ნუ­რად, მა­გა­ლი­თად,  ასე: ბერ­გი - თო­ხი, ბორ­ჯი - დრო, ყი­ლო - ვეფხ­ვი, ჭი­თა - წი­თე­ლი და ა. შ. ქარ­თულ ენა­საც აქვს გო­როს აღ­მნიშ­ვნე­ლი სიტყ­ვა, რო­მე­ლიც გა­მო­ხა­ტავს ფურ­ნე­ში გა­მომ­ცხვა­რი პუ­რის (ბუ­ხან­კა“-ს) მნიშ­ვნე­ლო­ბას. ქარ­თუ­ლად ასეთ პურს გო­გო­რა პურს ეძა­ხი­ან.
     ჰა­რა­მი თარ­გმნი­ლი­ა, რო­გორც არა­მი კა­ცი, ბო­რო­ტი. კი­დევ ვი­მე­ო­რებ, თარ­გმნით ლექ­სი­კონ­ში ასე­თი ზედ­მე­ტი გან­მარ­ტე­ბე­ბი სა­ჭი­რო არ არის, თუმ­ცა ამ შემ­თხვე­ვა­ში მო­ცე­მუ­ლი გან­მარ­ტე­ბაც არას­წო­რი­ა. ჰა­რა­მი ქარ­თუ­ლად შუ­რი­ა­ნი­-ა (ჰა­რა­მი კო­ჩი - შუ­რი­ა­ნი კა­ცი).
       მა­ღა­ზა თარ­გმნი­ლი­ა, რო­გორც სა­სი­მინ­დე. აქ თით­ქოს სა­და­ვო არა­ფე­რი­ა, მა­ღა­ზა მარ­თლაც სა­სი­მინ­დე­ა, მაგ­რამ ნუ დაგ­ვა­ვიწყ­დე­ბა, რომ სა­სი­მინ­დეს, რო­მელ­საც მეგ­რუ­ლად აქვს თა­ვი­სი სა­ხე­ლი მა­ღა­ზა, ქარ­თუ­ლად ნა­ლია ეწო­დე­ბა. ასე, რომ უკე­თე­სი იქ­ნე­ბო­და ეს სიტყ­ვე­ბი ლექ­სი­კონ­ში თავ - თა­ვის ად­გი­ლას ასე ყო­ფი­ლი­ყო წარ­მოდ­გე­ნი­ლი:
       ოსი­მინ­დე - სა­სი­მინ­დე,
       მა­ღა­ზა - ნა­ლი­ა.
       იგი­ვე ით­ქმნის სიტყ­ვა ,,ოს­კი“-ს, ანუ, ,,ოს­ქუ“-ს შე­სა­ხებ. აღ­ნიშ­ნულ ლექ­სი­კონ­ში სიტყ­ვა ოღე­ჯე თარ­გმნი­ლი­ა, რო­გორც სა­ღო­რე, რაც უდა­ვოდ სწო­რი­ა, მაგ­რამ იქ­ვე ,,ოს­ქუ“-ც სა­ღო­რე­დაა თარ­გმნი­ლი. კი ბა­ტო­ნო, ოს­ქუც, რა თქმა უნ­და სა­ღო­რე­ა, მაგ­რამ საქ­მე ის არის, რომ სა­ღო­რეს, რო­გორც მეგ­რულ­ში ჰქვია ოს­კი ან ოს­ქუ, ასე­ვე აქვს მას ქარ­თულ­შიც თა­ვი­სი სა­ხე­ლი - იშე­ლი.
       შვე თარ­გმნი­ლი­ა, რო­გორც ბა­დე - ქო­ნი. სწო­რი­ა! მაგ­რამ და­ვი­წყე­ბუ­ლია ამ  სიტყ­ვის სხვა  მნიშ­ვნე­ლო­ბა: ზვა­ვი.
        უსუ­სუ­რი ქარ­თუ­ლი სიტყ­ვა­ა, მეგ­რუ­ლად მი­სი შე­სატყ­ვი­სია ფირ­სი­კი.
        ჭრე­ლის მეგ­რუ­ლი შე­სატყ­ვი­სე­ბი­ა: ტერ­ტო, ღა­ჟუ­რა, ჭარ­გა, ჭერ­ჭო...
        ტყარ­ქო­თო­მი, რა თქმა უნ­და,  ტყის ქა­თა­მი­ა, მაგ­რამ ამ ტყის ქა­თამს მეგ­რულ­ში აქვს თა­ვი­სი სა­ხე­ლი -  კვან­თა­რი, რო­მე­ლიც ლექ­სი­კონ­ში სა­ერ­თოდ არ არის შე­სუ­ლი.
        ვფიქ­რობ მე­ტი მა­გა­ლი­თე­ბის მოხ­მო­ბა სა­ჭი­რო არ არის, რომ და­ვას­კვნათ: გ. ელი­ა­ვას ,,მეგ­რულ - ქარ­თუ­ლი ლექ­სი­კო­ნის“ ხე­ლახ­ლა გა­მო­ცე­მი­სათ­ვის სე­რი­ო­ზუ­ლი სა­მუ­შა­ო­ე­ბია ჩა­სა­ტა­რე­ბე­ლი, რა­თა პირ­ველ გა­მო­ცე­მა­ში დაშ­ვე­ბუ­ლი შეც­დო­მე­ბი მე­ო­რე­შიც არ გან­მე­ორ­დეს. ამი­ტომ, სა­ნამ წიგ­ნი და­ი­ბეჭ­დე­ბა, გა­მომ­ცემ­ლო­ბამ იგი ყუ­რა­დღე­ბით უნ­და წა­ა­კი­თხოს მეგ­რუ­ლი ენის სა­კი­თხებ­ზე მო­მუ­შა­ვე რო­მე­ლი­მე ფი­ლო­ლოგს, ვინც შეძ­ლებს შე­ი­ტა­ნოს მას­ში ღი­რე­ბუ­ლი შეს­წო­რე­ბა­ნი.














ისევ მეგ­რუ­ლი ენის შე­სა­ხებ
     ყვე­ლამ, ვინც მეგ­რე­ლებ­ზე და მეგ­რუ­ლი ენის შე­სა­ხებ რა­ი­მეს თქმას და­ა­პი­რებს, აუ­ცი­ლებ­ლად უნ­და გა­იხ­სე­ნოს გრი­გოლ რო­ბა­ქი­ძის სიტყ­ვე­ბი:
    ,,სა­ქარ­თვე­ლოს სიძ­ლი­ე­რე სწო­რედ მის ტომ­თა ცო­ცხალ თა­ვი­სე­ბუ­რე­ბა­ში­ა. მე იმის მომ­ხრეც ვიქ­ნე­ბო­დი, მწერ­ლო­ბა აყ­ვა­ვე­ბუ­ლი­ყოს მეგ­რუ­ლად.... ქარ­თუ­ლი მწერ­ლო­ბა ამით არას და­კარ­გავს რა - პი­რი­ქით, კი­დე­ვაც მო­ი­გებს. მეგ­რულ­ში მრა­ვა­ლი სიტყ­ვაა ზედ­გა­მოჭ­რი­ლი და მრა­ვა­ლი თქმა მოხ­დე­ნი­ლი. ეს შე­საძ­ლოა სა­ზო­გა­დოდ იქ­ცეს ქარ­თუ­ლი­სათ­ვის, სვა­ნურ­ზე­დაც ესევ ით­ქმის“.
     მე მჯე­რა ამ სიტყ­ვე­ბის ჭეშ­მა­რი­ტე­ბი­სა, მაგ­რამ მარ­ტო ჩე­მი და­ჯე­რე­ბა არა­ფე­რი­ა.
     მე­ო­ცე სა­უ­კუ­ნის ქარ­თუ­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რის კლა­სი­კო­სი გრი­გოლ რო­ბა­ქი­ძე იმ­დე­ნად დი­დი­ა, რომ მის­თვის მურ­მან ლე­ბა­ნი­ძე­საც უნ­და და­ე­ჯე­რე­ბი­ნა და არა­ვი­თარ შემ­თხვე­ვა­ში არ უნ­და და­ე­წე­რა მეგ­რუ­ლი ენის შე­სა­ხებ ასე­თი სტრი­ქო­ნე­ბი:
ვით დე­და მტკვარ­თან ჭო­როხს და ენ­გურს,
რი­ონს და ტე­ხურს, იორს და არაგვს,
აგ­რეთ­ვე ენას ქარ­თულ­თან - მეგ­რულს,
ხმა ამო­ი­ღოს უფ­ლე­ბა არ აქვს.
     მიკ­ვირს, ნუ­თუ პო­ეტ მურ­მან ლე­ბა­ნი­ძეს მარ­თლა ის უნ­დო­და, რომ მეგ­რუ­ლი ენა რაც შე­იძ­ლე­ბა მა­ლე მომ­კვდა­რი­ყო, რომ ამ ენა­ზე არა­ვის ელა­პა­რა­კა და არა­ვის არა­ფე­რი და­ე­წე­რა?
      ნუ­თუ მან არ იცო­და, რომ ,,ლა­ზუ­რი, მეგ­რუ­ლი და სვა­ნუ­რი შუქ­სა ჰფენს ჩვე­ნი სა­ერ­თო და სა­ზო­გა­დო ქარ­თუ­ლის იმ პე­რი­ოდს, რო­ცა ჯერ კი­დევ ჩვე­ნი ერის ის­ტო­რია არც კი და­წყე­ბუ­ლი­ყო“ (გრი­გოლ ყიფ­ში­ძე).
აკა­კი და ილია
   ,,კარ­გა ხა­ნია ჩვენს პრე­სა­ში აკა­კის ხსე­ნე­ბა თით­ქმის სრუ­ლე­ბით აღარ შეგ­ხვდე­ბათ, იგი ილი­ას და­აჩ­რდი­ლი­ნეს, რა­საც ილი­ა, ცო­ცხა­ლი, არა­ვი­თარ შემ­თხვე­ვა­ში არ იკად­რებ­და, რად­გან მე -19 სა­უ­კუ­ნის ქარ­თუ­ლი მწერ­ლო­ბის ამ ორი გო­ლი­ა­თის ერ­თმა­ნე­თი­სა­გან და­შო­რე­ბა არა­თუ დი­დი უსა­მარ­თლო­ბა­ა, დი­დი სიბ­რიყ­ვე­ცა­ა“. - წერს მწე­რა­ლი კი­ტა ბუ­ა­ჩი­ძე და  იქ­ვე გა­ნაგ­რძობს; ,,სხვა­თა­შო­რის, ზოგ­მა მაღ­ლამ­დგომ­მა ბრძენ­მა თა­ვი­სი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა აკა­კი­სად­მი ახალ მოჭ­რილ ფულ­ზეც გა­მო­ხა­ტა; ათ ლა­რად აკა­კი შე­ა­ფა­სეს, ოცად - ილი­ა, მა­შინ, რო­ცა ორი­ვე­ნი ერ­თად უნ­და მდგა­რიყ­ვნენ, რო­გორც ესაა თბი­ლი­სის პირ­ვე­ლი გიმ­ნა­ზი­ის წინ აღ­მარ­თულ ძეგ­ლზე“.
    აკა­კი­სა და ილი­ა­სად­მი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა სა­ქარ­თვე­ლოს ახალ ფულ­ზე მარ­თლაც ასეა გა­მო­ხა­ტუ­ლი: ათ­ლა­რი­ან­ზე აკა­კი ახა­ტი­ა, ოცი­ან­ზე - ილი­ა. მაგ­რამ გა­ნა ეს იმას ნიშ­ნავს, რომ აკა­კი ილი­ა­ზე დაბ­ლა დგას? რა­საკ­ვირ­ვე­ლია არა!
      დღე­საც, ისე რო­გორც მათ სი­ცოცხ­ლე­ში­ვე ხდე­ბო­და ხოლ­მე, ზო­გი ილი­ას აყე­ნებს აკა­კი­ზე მაღ­ლა, ზო­გი კი პი­რი­ქით და აქ სა­გან­გა­შო არა­ფე­რი­ა, რად­გან რო­გორც გრი­გოლ რო­ბა­ქი­ძე ამ­ბობს: ,,აკა­კი და ილია ტყუ­პე­ბი­ა, რომ­ლე­ბიც დას­ცილ­დნენ ერ­თი­მე­ო­რეს, მაგ­რამ ,,ტო­ლე­ბი“ დარ­ჩნენ მა­ინც. არ­ჩე­ვა­ნი ხან ერთს ერ­გე­ბა, ხან მე­ო­რეს. ,,ტო­ლებ­ში“ ეს ჩვე­უ­ლი ამ­ბა­ვი­ა“.
      მაგ­რამ კი­ტა ბუ­ა­ჩი­ძეც მარ­თა­ლი­ა: სა­ქარ­თვე­ლოს ახალ ფულ­ზე ილია და აკა­კი ერ­თმა­ნე­თის­გან არ უნ­და გა­ე­თი­შათ და ორი­ვე­ნი ერ­თად უნ­და მდგა­რიყ­ვნენ ისე, რო­გორც ესაა თბი­ლი­სის გიმ­ნა­ზი­ის წინ აღ­მარ­თულ ძეგ­ლზე, სა­ი­და­ნაც აკა­კი და ილია ერ­თად გას­ცქე­რი­ან სა­ქარ­თვე­ლოს მო­მა­ვალს.
      ნამ­დვი­ლად ასე აჯო­ბებ­და.
კვლავ აკა­კი­სა და ილი­ას შე­სა­ხებ

        რო­გორც ილია ზუ­რა­ბიშ­ვი­ლის მო­გო­ნე­ბი­დან ვგე­ბუ­ლობთ, აკა­კის გა­უ­მარ­თლე­ბელ გაზ­ვი­ა­დე­ბად მი­აჩ­ნდა თურ­მე ილი­ას ,,გან­დე­გი­ლის“ და­სა­წყი­სი სტრი­ქო­ნე­ბი:
სა­დაც დი­დე­ბულს მთა­სა მყინ­ვარ­სა
ორ­ბნი, არ­წივ­ნი ვერ შეჰ­ხე­ბი­ან.
      -სა­დაც ორ­ბი და არ­წი­ვი ვერ მის­წვდე­ბა, იქ მო­ნას­ტე­რი ვერ  გა­მო­იქ­ვა­ბე­ბაო - უთ­ქვამს აკა­კის.
რო­დე­საც ზუ­რა­ბიშ­ვილს შე­უხ­სე­ნე­ბი­ა, რომ ეს პო­ე­ტუ­რი ჰი­პერ­ბო­ლა­ა­ო, აკა­კის უპა­სუხ­ნი­ა:
        -ჰი­პერ­ბო­ლა სი­ნამ­დვი­ლის გაზ­ვი­ა­დე­ბა­ა, გა­და­ჭარ­ბე­ბა, მაგ­რამ იქ, სა­დაც სი­ნამ­დვი­ლე არ არის, იმის გა­და­ჭარ­ბე­ბაც არ შე­იძ­ლე­ბა­ო. ყო­ველ შემ­თხვე­ვა­ში მე ასე არ დავ­წერ­დი­ო.
       რა­საკ­ვირ­ვე­ლი­ა, არ და­წერ­და­ო, გვარ­წმუ­ნებს მო­გო­ნე­ბე­ბის ავ­ტო­რი, მაგ­რამ....
       საქ­მე ის არის, რომ აკა­კის ამ დროს უკ­ვე და­წე­რი­ლი აქვს ,,თორ­ნი­კე ერის­თა­ვი“, სა­დაც ბეთ­ლე­მის სუ­რა­თი ასე აქვს და­ხა­ტუ­ლი:
ღრუ­ბელ­ზე მაღ­ლა, ორ­ბის სა­ბუ­დარს,
არ­ჩვებ - ჯიხ­ვე­ბის მა­ღალ სამ­თავროს,
წმინ­და მა­მებ­სა გა­მო­უქ­ვა­ბავთ
კლდე­ში სახ­ლე­ბი ოდეს­მე ერთ დროს.
      ის­მის ბუ­ნებ­რი­ვი კითხ­ვა: - თუ აკა­კის მი­ერ აღ­წე­რი­ლი სუ­რა­თი (ღრუ­ბელ­ზე მაღ­ლა წმინ­და მა­მე­ბის სახ­ლთა გა­მოქ­ვაბ­ვა) არ ეწი­ნა­აღ­მდე­გე­ბა რე­ა­ლო­ბას და ჰი­პერ­ბო­ლად ჩა­ით­ვლე­ბა, სა­ი­ნტე­რე­სო­ა, ილი­ას ,,გან­დე­გი­ლის“ ზე­მოხ­სე­ნე­ბულ სტრი­ქო­ნებს რა ღმერ­თი გა­უწყ­რა და რა­ტო­მაა იგი და­სა­წუ­ნი?
       ორი­დან ერ­თი­ა: ან აკა­კი აქ ,,გან­დე­გი­ლის“ ავ­ტორს მარ­თლა უსა­ფუძ­ვლოდ აკ­რი­ტი­კებს (რაც უეჭ­ვე­ლად იმ ავ მე­ჭო­რე­თა წის­ქვილ­ზე ას­ხამს წყალს, რომ­ლე­ბიც იმ­თა­ვით­ვე ,,ამ­ტკი­ცებ­დნენ“, აკა­კის ილია არ უყ­ვარ­და და მას ყო­ველ­თვის აქი­ლი­კებ­და და ჰქირ­დავ­და­ო), ან ზუ­რა­ბიშ­ვი­ლი აჭარ­ბებს და თა­ვის მო­გო­ნე­ბებ­ში ჩვენს ბუმ­ბე­რაზ მგო­სანს ისეთ რა­მეს მი­ა­წერს, რაც მას არა­სო­დეს უთ­ქვამს ილი­ას შე­სა­ხებ.
ასეა თუ ისე, ერ­თი რამ უეჭ­ვე­ლად ცხა­დი­ა: ჰი­პერ­ბო­ლა რომ პო­ე­ტუ­რი გაზ­ვი­ა­დე­ბის ხერ­ხია და მას ხა­ტო­ვა­ნე­ბის მიზ­ნით მი­მარ­თა­ვენ, ,,თორ­ნი­კე ერის­თა­ვი­სა“ და ,,გან­დე­გი­ლის“ ავ­ტო­რებს არა­ვის­გან არ ეს­წავ­ლე­ბო­დათ.











რუს­თა­ვე­ლი თუ ნიც­შე?

        გერ­მა­ნელ მწე­რალ­სა და ფი­ლო­სო­ფოსს ფრიდ­რიხ ნიც­შეს აქვს ასე­თი გა­მო­ნათ­ქვა­მი:
         ,,ქალს არ შე­უძ­ლია მე­გობ­რო­ბა, მხო­ლოდ სიყ­ვა­რუ­ლი იცის, რაც სიყ­ვა­რუ­ლის იქი­თა­ა, იმის მი­მართ ქა­ლი გა­ნურ­ჩე­ვე­ლი­ა“.
         დი­დი ჰუ­მა­ნის­ტი ქარ­თვე­ლი პო­ე­ტი შო­თა რუს­თა­ვე­ლი კი სულ სხვა­ნა­ი­რად ფიქ­რობ­და ქა­ლებ­ზე (გა­იხ­სე­ნეთ ნეს­ტა­ნის, თი­ნა­თი­ნის, ას­მა­თი­სა და ფატ­მა­ნის სა­ხე­ე­ბი). მი­სი აზ­რით, ქა­ლი მო­რა­ლუ­რად და ინ­ტე­ლექ­ტუ­ა­ლუ­რად ისე­თი­ვე სრულ­ყო­ფი­ლი ადა­მი­ა­ნი­ა, რო­გორც მა­მა­კა­ცი და მას სიყ­ვა­რუ­ლიც  შე­უძ­ლია და მე­გობ­რო­ბაც.
          რო­მე­ლია მარ­თა­ლი: რუს­თა­ვე­ლი თუ ნიც­შე?
          ალ­ბათ, რუს­თა­ვე­ლი, თუმ­ცა არ­სე­ბობს ასე­თი მო­საზ­რე­ბაც: ,,ი­სიც, რა­საც ქა­ლე­ბი მე­გობ­რო­ბით გვი­წყა­ლო­ბებენ ხოლ­მე, სიყ­ვა­რუ­ლის­გან არის ნა­კარ­ნა­ხე­ვი“.



მიკ­ვირს, რა­ტომ გა­მორ­ჩათ

          დღეს წიგ­ნის მა­ღა­ზი­ა­ში შე­ვი­ძი­ნე ელ­ფის მი­ერ 2014 წელს გა­მო­ცე­მუ­ლი ,,სიყ­ვა­რუ­ლის წიგ­ნი“ (შემ­დგე­ნე­ლი თამ­თა გრი­გო­ლი­ა, რე­დაქ­ტო­რი ხა­თუ­ნა ნო­ნი­აშ­ვი­ლი), სა­დაც აკა­კი წე­რეთ­ლის 8 ლექ­სია შე­ტა­ნი­ლი, ილი­ა­სი კი - 4.
           უდა­ვო­ა, რომ აკა­კის უფ­რო მე­ტი სატ­რფი­ა­ლო ლექ­სი აქვს, ვიდ­რე ილი­ას. ალ­ბათ, ამი­ტომ იყო, რომ 1989 წელს გა­მო­ცე­მულ ,,სიყ­ვა­რუ­ლის წიგ­ნშიც“ (შემ­დგენ­ლე­ბი: გი­ვი გე­გეჭ­კო­რი, ემ­ზარ კვი­ტა­იშ­ვი­ლი, ტა­რი­ელ ჭან­ტუ­რი­ა) აკა­კის 13 ლექ­სი იყო შე­ტა­ნი­ლი, ილი­ა­სი კი - 6.
         მე არა­ფე­რი მაქვს სა­და­ვო ,,სიყ­ვა­რუ­ლის წიგ­ნის“ შემ­დგენ­ლებ­თან, მაგ­რამ მიკ­ვირს, რომ ამ წიგ­ნის, რო­გორც პირ­ველ, ასე­ვე მე­ო­რე გა­მო­ცე­მა­ში არ მოხ­ვდა ილი­ას ეს შე­დევ­რი:
მა­შინ დავ­სტკბე­ბი სრუ­ლის სა­მო­თხით,
როს, ვით მე გეტ­რფი, შენ­ცა მეტ­რფო­დე,
და ქალ­წუ­ლო­ბის კრთო­მით, მორ­ცხვო­ბით
მე შენს სიყ­ვა­რულს მე­უბ­ნე­ბო­დე.
მე დაგ­ყუ­რებ­დე ტრფი­ა­ლე­ბი­თა,
შენ ჩემს გულ­ზე­და თა­ვი გეს­ვე­ნოს,
მწყუ­რო­დეს მაგ­რამ კრძა­ლუ­ლე­ბი­თა
მე შენ­თვის კოც­ნაც ვერ გა­მე­ბედ­ნოს.
ვიშ, მაგ შენს ნარ­ნარს გუ­ლის ცე­მა­სა
ვით ლოც­ვის ძგე­რას, ლმო­ბით ვის­მენ­დე,
და ცოდ­ვილ ფიქ­რთა ზედ მო­სე­ვა­სა
შე­ნის სიწ­მინ­დით ვი­გე­რი­ებ­დე.
      21 წლის ჭა­ბუ­კის ეს ლექ­სი უტოლ­დე­ბა პეტ­რარ­კას მი­ერ ლა­უ­რა­სად­მი მიძღ­ვნილ სო­ნე­ტებ­სო, წერს ამ ლექ­სის შე­სა­ხებ აკა­კი გა­წე­რე­ლი­ა.
მეც ამი­ტომ დამ­წყდა გუ­ლი, რომ ,,სიყ­ვა­რუ­ლის წიგ­ნის“ ვერც ერთ გა­მო­ცე­მა­ში ვერ ვი­ხი­ლე იგი, რაც მომ­დევ­ნო გა­მო­ცე­მის შემ­დგენ­ლებ­მა  აუ­ცი­ლებ­ლად უნ­და გა­ით­ვა­ლის­წი­ნონ.


ვინ უფ­რო სცო­დავს?

          პუშ­კი­ნის ,,ევ­გე­ნი ონე­გინ­ში“ ტა­ტი­ა­ნა ერ­თგუ­ლი რჩე­ბა თა­ვი­სი ქმრი­სა, რო­მე­ლიც არ უყ­ვარს და უარს ეუბ­ნე­ბა იმას, ვინც ნამ­დვი­ლად უყ­ვარს. აი, რო­გორ მი­მარ­თავს იგი ონე­გინს:
,,ი­სე მიყ­ვარ­ხარ, რად ვიც­ბი­ე­რო,
მაგ­რამ დღეს უკ­ვე მე ვე­კუთ­ვნი სხვას
და სიკ­ვდი­ლამ­დე ვუ­ერ­თგუ­ლებ მას.“
        გა­ლაკ­ტი­ო­ნის პო­ე­მა­ში კი (,,მწყემ­სი“) კოლ­ხი­დე­ლი ქა­ლი ელე­ნე, რო­მე­ლიც მა­მამ ერთ მდი­დარ ქალ­ზე და­ა­ქორ­წი­ნა, თავს უბე­დუ­რად გრძნობს და, მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ შვი­ლიც ჰყავს, მიჯ­ნურს უარს არ ეუბ­ნე­ბა. აი, რო­გორ ფიქ­რობს ელე­ნე:
,,ვინც მიყ­ვარს იგი ჩემ­თან არ არის -
ფიქ­რობს ელე­ნე - რაა გან­გე­ბა...
გან­შო­რე­ბი­სა ნის­ლი დაგ­ვხა­რის,
მაგ­რამ მე მა­ინც ის მეყ­ვა­რე­ბა.
ჩე­მო ნუ­გე­შო, რო­დე­საც ქმა­რი
გა­დას­ცილ­დე­ბა მშობ­ლი­ურ კა­რებს,
ჩემ­კენ ის­წრა­ფე, გუ­ლი ქვა არი,
მას, ვინც არ უყ­ვარს, ვერ შე­იყ­ვა­რებს“.
     რო­გორც ვნა­ხეთ, ტა­ტი­ა­ნა ერ­თგუ­ლია თა­ვი­სი ქმრი­სა (რო­მე­ლიც არ უყ­ვარს) და უარს ეუბ­ნე­ბა ონე­გი­ანს (რო­მე­ლიც უყ­ვარს) მხო­ლოდ იმი­ტომ, რომ თა­ვის სიყ­ვა­რულ­ზე მაღ­ლა სა­ზო­გა­დო­ე­ბის აზრს აყე­ნებს, ელე­ნეს სიყ­ვა­რუ­ლით სავ­სე გუ­ლი კი არ ემო­ნე­ბა სა­ზო­გა­დო­ე­ბის კა­ნო­ნებს (ის უფ­რო სიყ­ვა­რუ­ლის კა­ნო­ნე­ბით მოქ­მე­დებს) და იმის­კენ მი­ის­წრაფ­ვის, ვინც უყ­ვარს.
        რას იტყ­ვით, ვინ უფ­რო სცო­დავს, ტა­ტი­ა­ნა თუ ელე­ნე?
        სა­ნამ ამ კითხ­ვას უპა­სუ­ხებ­დეთ, მინ­და შე­გახ­სე­ნოთ ცნო­ბი­ლი ფრან­გი მწე­რა­ლი ქა­ლის - ჟორჟ სან­დის სიტყ­ვე­ბი:
        ,,ცოდ­ვა ის კი არ არის, რომ გა­მო­იც­ვა­ლო საყ­ვა­რე­ლი და წახ­ვი­დე მას­თან, ვინც გიყ­ვარს, არა­მედ ის, რომ ეკუთ­ვნო­დე მა­მა­კაცს, რო­მე­ლიც არ გიყ­ვარს, თუნ­დაც ის ქმა­რი იყოს“.


ფიქ­რე­ბი აკა­კის ერ­თი პო­ე­მის გა­მო

      ,,თა­მარ ცბი­ე­რი“ აკა­კის ერთ - ერ­თი დრა­მა­ტუ­ლი პო­ე­მა­ა, სა­დაც პო­ე­ტი უგა­ლობს ქა­ლის მშვე­ნი­ე­რე­ბას, მის მომ­ხიბ­ვლე­ლო­ბას, სი­ლა­მა­ზეს. უმ­ღერს სიყ­ვა­რუ­ლის გრძნო­ბას, რო­გორც ადა­მი­ა­ნის გა­მა­კე­თილ­შო­ბი­ლე­ბელ უე­ბარ სა­შუ­ა­ლე­ბას.
        ,,თა­მარ ცბი­ე­რი“ სიყ­ვა­რუ­ლის პო­ე­მა­ა. მას­ში და­ხა­ტუ­ლი თა­მა­რი­სა და გო­ჩას სიყ­ვა­რუ­ლი მე უფ­რო ძლი­ე­რი და შთა­მა­გო­ნე­ბე­ლი მგო­ნი­ა, ვიდ­რე ,,გამ­ზრდელ­ში“ ჩაქ­სო­ვი­ლი მშვე­ნი­ე­რი სუ­რა­თი ბა­თუ­სა და ნა­ზიბ­რო­ლას სიყ­ვა­რუ­ლი­სა და ერ­თგუ­ლე­ბი­სა.
      ზო­გი­ერ­თებს მი­აჩ­ნი­ათ, რომ ამ პო­ე­მა­ში უარ­ყო­ფი­თი ქა­ლის სა­ხე დაგ­ვი­ხა­ტა აკა­კიმ, რომ მი­სი თა­მა­რი, მარ­თა­ლი­ა, ფი­ზი­კუ­რად მშვე­ნი­ე­რი­ა, მაგ­რამ სუ­ლი­ე­რად მა­ხინ­ჯი­ა. მა­გა­ლი­თად, პროკ­ლე კე­კე­ლი­ძის აზ­რით, აკა­კი წე­რე­თელ­მა თა­მა­რის სა­ხით გვიჩ­ვე­ნა ,,მი­წი­ე­რი, ვნე­ბა­აშ­ლი­ლი, უზ­ნე­ო, მრუ­ში, მო­რა­ლუ­რად და­ცე­მუ­ლი და გა­დაგ­ვა­რე­ბუ­ლი ქა­ლის სა­ხე“. პა­ტივ­ცე­მუ­ლი მკვლე­ვა­რი ამას არ სჯერ­დე­ბა და გა­ნაგ­რძობს: ,,ა­სე­თი ქა­ლე­ბის (ი­გუ­ლის­ხმე­ბა  თა­მა­რი) შეყ­ვა­რე­ბა შე­უძ­ლე­ბე­ლი და მი­უ­ღე­ბე­ლი­ა, რო­გორც სუ­ლი­ე­რი უშ­ვე­რო­ბა. იგი სიყ­ვა­რუ­ლის ღირ­სი არ არის“ (იხ. პ. კე­კე­ლი­ძე  ,,ა­კა­კი წე­რე­თე­ლი’, თბი­ლი­სი 1985. გვ 405).
         და­ვუ­ჯე­როთ მას?
          ვი­საც აკა­კის ზე­მოხ­სე­ნე­ნუ­ლი ნა­წარ­მო­ე­ბი წა­უ­კი­თხავს, ეხ­სო­მე­ბა კი­დეც, რომ ავ­ტო­რი სწო­რედ თა­მა­რის მი­სა­მარ­თით ათ­ქმე­ვი­ნებს გო­ჩას: ,,ა­ი, სად ვხე­დავ მე სა­თაყ­ვა­ნო მშვე­ნი­ე­რე­ბას­“-ო.
          ვინ არის თა­მა­რი?
თა­მა­რი ზღაპ­რუ­ლი სი­ლა­მა­ზის ქა­ლი­ა, რის გა­მოც ხში­რად ყო­ფი­ლა ქვეყ­ნის ამ­ბო­ხე­ბის მი­ზე­ზი. მე­ფე­ე­ბი, მთავ­რე­ბი, დი­დე­ბუ­ლე­ბი ერ­თმა­ნეთს ეჯა­ხე­ბი­ან მი­სი გუ­ლის­თვის. ამ­გვარ­მა გა­რე­მო­ე­ბამ აი­ძუ­ლა ის მრა­ვალ­ჯერ და­ქორ­წი­ნე­ბუ­ლი­ყო და ცო­ლად ჰყო­ლო­და ხან ბრძენ გე­ნა­თელს, ხან ლე­ვან და­დი­ანს, ხან ბაგ­რატ მე­ფეს და ბო­ლოს იმე­რე­თის მე­ფეს გი­ორ­გი გუ­რი­ელს... მაგ­რამ თა­მარს, რო­მელ­საც ლე­ჩა­ქის ყურ­ზე ჰყავს გა­მობ­მუ­ლი მე­ფე­ე­ბი და დი­დე­ბუ­ლე­ბი, შე­უყ­ვარ­დე­ბა ვინ­მე ღა­რი­ბი მგო­სა­ნი გო­ჩა, რო­მელ­საც არა­ფე­რი გა­აჩ­ნი­ა, გარ­და ოც­ნე­ბი­სა. თა­მა­რი მზა­დაა უარ­ყოს თა­ვი­სი ბნე­ლი წარ­სუ­ლი და ამი­ე­რი­დან უმ­წიკ­ვლო სიყ­ვა­რუ­ლით და­უ­კავ­შირ­დეს გო­ჩას:
წარ­სუ­ლი ჩე­მი თუ ბო­რო­ტი­ა,
თუმც მე არა მაქვს გან­ზრახ­ვით ბრა­ლი,
ამი­ე­რი­დან შენ ხელთ იქ­ნე­ბა
და აცის­კროვ­ნე შენ მო­მა­ვა­ლი.
       გო­ჩას არ სჯე­რა მი­სი სიტყ­ვე­ბი­სა. ამი­ტომ ხელს ჰკრავს და ეუბ­ნე­ბა: მომ­შორ­დი­ო. მაგ­რამ გა­ივ­ლის ცო­ტა ხა­ნი და თა­მა­რი სიკ­ვდი­ლით და­ა­დას­ტუ­რებს სიყ­ვა­რულს მგოს­ნი­სად­მი და ამ უკა­ნას­კნელს სა­ნა­ნებ­ლად გა­უხ­დე­ბა თა­ვი­სი და­უ­ჯე­რებ­ლო­ბა.
       თუ კი მარ­თლა ისე­თი ზნე­და­ცე­მუ­ლი, მი­წი­ე­რი და და­უნ­დო­ბე­ლია თა­მა­რი, რო­გო­რა­დაც ახა­სი­ა­თე­ბენ მას ზო­გი­ერ­თე­ბი, მა­შინ, სა­კი­თხა­ვია რა­ტომ არ გა­ი­მე­ტა მან სა­სიკ­ვდი­ლოდ გო­ჩა, რო­მელ­მაც დე­დო­ფალს ბევ­რი სა­ლან­ძღა­ვი სიტყ­ვა აკად­რა. რა­ტომ? იმი­ტომ რომ უყ­ვარს. თა­მა­რი სიყ­ვა­რუ­ლის ნოს­ტალ­გი­ით გულ­გა­სე­ნი­ლი ქა­ლი­ა, რო­მე­ლიც სიყ­ვა­რულს ეძებს და სა­მარ­თლი­ა­ნად სვამს ასეთ კითხ­ვას:
და თუ აქამ­დე ვერ მი­პოვ­ნია
და­ნა­შა­უ­ლად რის­თვის მეთ­ვლე­ბა?
       თა­მარ­მა მხო­ლოდ გო­ჩა­ში იპო­ვა ის, რა­საც ეძებ­და. იპო­ვა და სწო­რედ ამ სიყ­ვა­რუ­ლის წყა­ლო­ბით იქ­ცა იგი სიწ­მინ­დის, კე­თილ­შო­ბი­ლე­ბის გან­სა­ხი­ე­რე­ბად, რაც თვით­მკვლე­ლო­ბით და­ა­დას­ტუ­რა. გო­ჩა­მაც მხო­ლოდ თა­მარ­ში იხი­ლა სა­თაყ­ვა­ნო მშვე­ნი­ე­რე­ბა და ამი­ტომ წა­მო­ი­ძა­ხა: ,,რა დროს კვდე­ბა“­-ო.
       ახ­ლა კი სა­ნამ რა­მე დას­კვნას გა­ვა­კე­თებ­დეთ, მო­ვუს­მი­ნოთ თვი­თონ აკა­კის:
        ,,მაგ­და­ლი­ნე­ლიც ერთ მოტ­რფი­ა­ლე­თა­გა­ნი იყო, სა­ნამ არ მო­ვი­და ქვეყ­ნად მა­ცხო­ვა­რი ახა­ლი აღ­თქმით! მო­ი­ტა­ნა ზე­ნა სიყ­ვა­რუ­ლი. მაგ­და­ლი­ნელ­საც რომ ეს­მა, და­აგ­დო ძვე­ლი გზა, შე­უდ­გა ქრის­ტეს. და ეკ­ლე­სი­ამ არა თუ მი­უ­ტე­ვა მაგ­და­ლი­ნელს ძვე­ლი ცოდ­ვე­ბი, წმინ­და­ნად შე­რა­ცხა. ახ­ლა თქვენ, თუ არ შე­უნ­დობთ შე­ნა­ნე­ბულ თა­მარს წარ­სულს, შე­უ­რაცხ­ყოფთ თვით შე­მოქ­მედ­საც, რო­მელ­მაც თა­მარ­ში ჩა­სა­ხა სა­ოც­ნე­ბო  მშვე­ნი­ე­რე­ბა, რა­ში­აც თვით თა­მა­რი უდა­ნა­შა­უ­ლოა და არ ეთან­ხმე­ბით ეკ­ლე­სი­ას, რო­მელ­მაც წმინ­და ჰყო მაგ­და­ლი­ნე­ლი“.
         გა­ნა ამ სიტყ­ვე­ბით აკა­კი იმას არ გვე­უბ­ნე­ბა, რომ თა­მა­რის სა­ხით უზ­ნე­ო, მრუ­ში, მო­რა­ლუ­რად და­ცე­მუ­ლი ქა­ლი კი არ და­მი­ხა­ტავს, არა­მედ სიყ­ვა­რუ­ლის მი­ერ ამაღ­ლე­ბუ­ლი მაგ­და­ლი­ნე­ლის სა­ხე გიჩ­ვე­ნე­თო?
          ჩე­მი აზ­რით, აკა­კის პო­ზი­ტი­ურ ქალ­თა გა­ლე­რე­ა­ში არა­ნაკ­ლე­ბი თვალ­სა­ჩი­ნო ად­გი­ლი ეკუთ­ვნის თა­მარს, ვიდ­რე ნა­თე­ლას, პი­რიმ­ზი­სას, პი­რიმ­თვა­რი­სას, მე­ლა­ნოს ან ნა­ზიბ­რო­ლას. მარ­თა­ლი­ა, ისი­ნი  უფ­რო ნაკ­ლებ ცოდ­ვილ­ნი არი­ან, ვიდ­რე თა­მა­რი, მაგ­რამ ნუ დაგ­ვა­ვიწყ­დე­ბა, რომ ,,ცა­თა ში­ნა უფ­რო დი­დი სი­ხა­რუ­ლია ერ­თი  ცოდ­ვი­ლის გა­მო, რო­მელ­მაც ცოდ­ვე­ბი შე­ი­ნა­ნა, ვიდ­რე ოთხ­მოც­დაცხ­რა­მე­ტი მარ­თლის გა­მო, რომ­ლებ­საც სი­ნა­ნუ­ლი არ სჭირ­დე­ბათ“.
    ,,თა­მარ ცბი­ე­რი“ ისე­თი ნა­წარ­მო­ე­ბი­ა, რომ­ლის გა­გე­ბის­თვის სა­ჭი­რო არაა მჩხრე­კე­ლო­ბა, არა­მედ მორ­წმუ­ნე ყა­ი­დის გო­ნე­ბა.


,,დი­დოს­ტა­ტის მარ­ჯვე­ნის“ ერ­თი ად­გი­ლის
სწო­რად გა­გე­ბის­თვის

         კონ­სტან­ტი­ნე გამ­სა­ხურ­დი­ას ,,დი­დოს­ტა­ტის მარ­ჯვე­ნა­ში“ დას­მუ­ლია კითხ­ვა: სვე­ტი­ცხო­ვე­ლი თუ შო­რე­ნა? მარ­თლა რო­მელს ანი­ჭებს გა­დამ­წყვეტ უპი­რა­ტე­სო­ბას დი­დოს­ტა­ტი - ხე­ლოვ­ნე­ბას თუ ქალს?
          ამ კითხ­ვა­ზე პა­სუ­ხის გა­სა­ცე­მად მკითხ­ველ­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბა კმა­ყო­ფილ­დე­ბა არ­სა­კი­ძის სიკ­ვდი­ლის­წი­ნა ჩვე­ნე­ბით, რო­დე­საც მას შო­რე­ნას ხა­ტე­ბა ეჩ­ვე­ნა და სუ­ლი სთხო­ვა პირ­მშვე­ნი­ერ­მა ოს­ტატს. ავ­ტო­რი გვე­უბ­ნე­ბა: ,,ცრემ­ლებ­მა იწ­ვი­მეს არ­სა­კი­ძის თვალ­თა­გან, ვერ მის­ცა სუ­ლი უნე­ტა­რეს სატ­რფოს, რად­გან დი­დი ხა­ნია სვე­ტი­ცხოვ­ლი­სათ­ვის შე­ე­წირ­ნა იგი“.
          ზო­გი­ერ­თი მკითხ­ვე­ლი სწო­რად ვერ გე­ბუ­ლობს ამ სტრი­ქო­ნებს და ასეთ დას­კვნას აკე­თებს: სვე­ტი­ცხო­ვე­ლის სიყ­ვა­რულ­მა გა­დას­წო­ნაო შო­რე­ნას  სიყ­ვა­რუ­ლი, არ­სა­კი­ძე სიყ­ვა­რულ­ზე მაღ­ლა ხე­ლოვ­ნე­ბას აყე­ნებ­სო, რაც, ასე არ არის.
          მარ­თა­ლია არ­სა­კი­ძე ამ­ბობს; ,,მე ჩე­მი ხე­ლოვ­ნე­ბა სი­ცოცხ­ლე­ზე მე­ტად შემ­ყვა­რე­ბი­ა, ხე­ლოვ­ნე­ბაა თა­ვად უკ­ვდა­ვე­ბა“-ო, მაგ­რამ იმა­ვე არ­სა­კი­ძემ მშვე­ნივ­რად იცის, რომ სიყ­ვა­რუ­ლიც უკ­ვდა­ვე­ბა­ა. აი, რას ეუბ­ნე­ბა იგი შო­რე­ნას: ,,ყვე­ლა­ფერს შენ შეგ­წი­რავ, შენ გა­ნაც­ვა­ლებ, ჩემს გუ­ლის სისხლს, ჩემს სუნ­თქვას, ოღონდ ნუ დამ­ტო­ვებ მარ­ტო“. იგი ამის შემ­სრუ­ლე­ბე­ლი იყო უეჭ­ვე­ლად. რად­გან, თუ ავ­ტორს და­ვუ­ჯე­რებთ ,,სიყ­ვა­რუ­ლი ღმერ­თი ყო­ფი­ლა და შო­რე­ნა იყო მი­სი ღმერ­თი“.
        დი­ახ, არ­სა­კი­ძეს სი­ცოცხ­ლე­ზე მე­ტად უყ­ვარს თა­ვი­სი ხე­ლოვ­ნე­ბა, მაგ­რამ ნუ დაგ­ვა­ვიწყ­დე­ბა, რომ ის ამა­ვე დროს უბად­ლო მიჯ­ნუ­რი­ცა­ა. ამი­ტომ ეუბ­ნე­ბა იგი შო­რე­ნას:
        ,,შენ­მა ბედ­ნი­ე­რე­ბამ თუ მო­ი­თხო­ვა, სვე­ტი­ცხო­ველ­საც გავ­წი­რავ­დი ალ­ბათ“.
        სწო­რედ ეს ,,ალ­ბათ“ ეცა გულ­ზე ქალს.
        არ­სა­კი­ძეს, რა თქმა უნ­და, შე­ეძ­ლო არ ეთ­ქვა ეს ,,ალ­ბათ“, მაგ­რამ სატ­რფოს არ აკად­რა ტყუ­ი­ლი. სი­მარ­თლე კი ის არის, რომ მას უჭირს რო­მე­ლი­მე მათ­გა­ნი­სათ­ვის უპი­რა­ტე­სო­ბის მი­ნი­ჭე­ბა.
        ის, რო­გორც ხე­ლო­ვა­ნი, არ თმობს სვე­ტი­ცხო­ველს, მაგ­რამ, რო­გორც მიჯ­ნუ­რი არ გას­წი­რავს შო­რე­ნა­საც, რად­გან სიყ­ვა­რუ­ლი ღმერ­თი ყო­ფი­ლა და შო­რე­ნა იყო მი­სი ღმერ­თი.
       გა­ვიხ­სე­ნოთ არ­სა­კი­ძი­სა და შო­რე­ნას გაქ­ცე­ვა მცხე­თი­დან, რომ­ლის შე­სა­ხებ მწე­რა­ლი ამ­ბობს: ,,ეს სა­ღა­მო გა­მო­არ­კვევ­და, რო­მე­ლი მათ­გა­ნი გა­დას­წო­ნი­და - სვე­ტი­ცხო­ვე­ლი თუ შო­რე­ნა?“ არ­სა­კი­ძე მზად იყო და­ე­ტო­ვე­ბი­ნა სვე­ტი­ცხო­ვე­ლი და გაქ­ცე­უ­ლი­ყო შო­რე­ნას­თან ერ­თად, მაგ­რამ მან კარ­გად იცო­და, რომ ეს გზა ისე­ვე უი­მე­დო იყო, რო­გორც ყვე­ლა გზა შო­რე­ნას წი­ნა­შე მდე­ბა­რე. ავ­ტო­რი გვარ­წმუ­ნებს, გი­ორ­გი მე­ფე არამც და არამც არ დათ­მობ­დაო შო­რე­ნას - ვერ­სად გა­ექ­ცე­ოდ­ნე­ნო მას. ე. ი. გა­იქ­ცე­ო­და და და­კარ­გავ­და, რო­გორც  სვე­ტი­ცხო­ველს, ისე შო­რე­ნა­საც.
       დი­დოს­ტატ­მა მშვე­ნივ­რად იცის, რომ სიყ­ვა­რუ­ლი ხე­ლოვ­ნე­ბა­ზე ძლი­ე­რი­ა, მაგ­რამ მი­სი ტრა­გე­დია ის არის, რომ ცხოვ­რობს ისეთ ტი­რა­ნულ სა­ხელ­მწი­ფო­ში, რო­მელ­შიც სა­ერ­თოდ ადა­მი­ა­ნე­ბი და მათ  შო­რის ხე­ლო­ვა­ნიც მოკ­ლე­ბუ­ლია ცხოვ­რე­ბით ტკბო­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბას.
         ტყუ­ი­ლად ჰგო­ნი­ათ ზო­გი­ერ­თებს, რომ ამ რო­მა­ნის მი­ზა­ნი მხო­ლოდ არ­სა­კი­ძის (ე­.ი. ხე­ლოვ­ნე­ბის) აპო­ლო­გია იყოს. ამის შე­სა­ხებ მო­ვუს­მი­ნოთ  თვი­თონ კონ­სტან­ტი­ნე გამ­სა­ხურ­დი­ას:
        ,,ჩე­მი სურ­ვი­ლი და წა­დი­ლი იყო მარ­თა­ლი სიტყ­ვა მეთ­ქვა გან­წი­რუ­ლი ხე­ლო­ვა­ნის ბედ­ზე მე­ფე გი­ორ­გი პირ­ვე­ლის ტი­რა­ნულ სა­ხელ­მწი­ფო­ში, ლე­გენ­დას რომ მივ­ყო­ლო­დი, მა­შინ არ­სა­კი­ძი­სა და გი­ორ­გი პირ­ვე­ლის ქე­ბა­ნი და აპო­ლო­გია უნ­და და­მე­წე­რა­ო“.
        მწერ­ლის ამ სიტყ­ვე­ბი­და­ნაც ხომ აშ­კა­რად ჩანს, რომ ,,დი­დოს­ტა­ტის მარ­ჯვე­ნა­ში’ კონ­სტან­ტი­ნე გამ­სა­ხურ­დი­ამ არ­სა­კი­ძი­სა და გი­ორ­გი მე­ფის აპო­ლო­გია კი არ დაგ­ვი­წე­რა, არა­მედ ამ რო­მა­ნით შექ­მნა მხატ­ვრუ­ლი ხა­ტი გან­წი­რუ­ლი ხე­ლო­ვა­ნი­სა გი­ორ­გი პირ­ვე­ლის ტი­რა­ნულ სა­ხელ­მწი­ფო­ში.
        დი­ახ, არ­სა­კი­ძე ტი­რა­ნუ­ლი სა­ხელ­მწი­ფოს მსხვერ­პლი ხე­ლო­ვა­ნია და არა ხე­ლოვ­ნე­ბას შე­წი­რუ­ლი ადა­მი­ა­ნი.
         ავ­ტო­რის სიტყ­ვე­ბი: ,,ვერ მის­ცა მას სუ­ლი, რა­მე­თუ სვე­ტი­ცხოვ­ლი­სათ­ვის შე­ე­წირ­ნა იგი“, იმას კი არ ნიშ­ნავს, რომ არ­სა­კი­ძეს შო­რე­ნა­ზე მე­ტად სვე­ტი­ცხო­ვე­ლი უყ­ვარ­და, რომ იგი სიყ­ვა­რულ­ზე მაღ­ლა ხე­ლოვ­ნე­ბას აყე­ნებ­და, არა­მედ არ­სა­კი­ძეს აწუ­ხებ­და სი­ნა­ნუ­ლი იმი­სა, რომ ხე­ლოვ­ნე­ბის და­რად სიყ­ვა­რულს ვერ ემ­სა­ხუ­რა. სწო­რედ ამი­ტო­მაც იწ­ვი­მეს ცრემ­ლებ­მა მის თვალ­თა­გან.
        თვი­თონ კონ­სტან­ტი­ნე გამ­სა­ხურ­დი­ას არა­ერ­თხელ უთ­ქვამს: ,,მე დიდ აღ­მაფ­რე­ნას მგვრის ბუ­ნე­ბის ყვე­ლა­ზე უმ­შვე­ნი­ე­რე­სი ქმნი­ლე­ბა ადა­მი­ა­ნი, მამ­რი­ცა და მდედ­რიც. უნ­და გა­მოვ­ტყდე, გრძნე­ულ ხე­ლო­ვან­თა მარ­მა­რი­ლო­სა­გან ნა­ქან­და­კარ და სა­ხელ­გან­თქმულ ფერ­წე­რის ოს­ტატ­თა კალ­მით ნა­ხატ ულა­მა­ზეს, უკ­ვდავ არ­სე­ბებს, მე უბ­რა­ლო მოკ­ვდა­ვი ტურ­ფა ასულ­ნი მერ­ჩივ­ნა და ახ­ლაც  იმათ ვამ­ჯო­ბი­ნე­ბო“. ამ სიტყ­ვე­ბის ავ­ტორს ცხა­დია არ შე­ეძ­ლო მხო­ლოდ ხე­ლოვ­ნე­ბის კულ­ტი ექა­და­გა.
        მწერ­ლის სიტყ­ვე­ბი:  ,,ხე­ლოვ­ნე­ბაა თა­ვად უკ­ვდა­ვე­ბა“, ისე არ უნ­და გა­ვი­გოთ, რომ მხო­ლოდ ხე­ლოვ­ნე­ბამ იცის ადა­მი­ან­თა თავ­და­ვი­წყე­ბამ­დე გა­ტა­ცე­ბა და სიყ­ვა­რულ­მა არა. კონ­სტან­ტი­ნე გამ­სა­ხურ­დი­ამ ჩვენ­ზე უკე­თე­სად იცო­და, რომ დი­დი ოს­ტა­ტი უნ­და იყოს დი­დი მიჯ­ნუ­რიც, რად­გან თევ­ზი­ვით ცივ­სის­ხლი­ა­ნებს ჯე­რაც არა­ფე­რი შე­უქ­მნი­ათ ამ­ქვეყ­ნად. დი­ახ,               კონ­სტან­ტი­ნე გამ­სა­ხურ­დი­ამ ჩვენ­ზე უკე­თე­სად იცო­და, რომ სიყ­ვა­რუ­ლი სა­ერ­თოდ და კერ­ძოდ ქა­ლი­სად­მი ყო­ველ­თვის იყო ამო­სა­ვა­ლი წერ­ტი­ლი ხე­ლოვ­ნე­ბა­შიც. შორს რომ არ წა­ვი­დეთ, გა­ნა თა­მა­რის სიყ­ვა­რულ­მა არ შე­აქ­მნე­ვი­ნა რუს­თა­ველს ,,ვე­ფხის­ტყა­ო­სა­ნი“? სიყ­ვა­რულ­სა და ხე­ლოვ­ნე­ბას ხომ თა­ნა­ბა­რი წვლი­ლი მი­უძღ­ვის მის გა­უკ­ვდა­ვე­ბა­ში.
ხე­ლოვ­ნე­ბა უკ­ვდა­ვე­ბა­ა.
უკ­ვდა­ვე­ბაა სიყ­ვა­რუ­ლიც.
უსარ­გებ­ლოა სიყ­ვა­რულს მოკ­ლე­ბუ­ლი ხე­ლოვ­ნე­ბა, ანუ რო­გორც ჩვე­ნი სა­თაყ­ვა­ნე­ბე­ლი გა­ლაკ­ტი­ო­ნი იტყო­და ხოლ­მე: ,,თვით უკ­ვდა­ვე­ბაც არ არ­სე­ბობს უსიყ­ვა­რუ­ლოდ“.


შექ­სპი­რის 66-ე სო­ნე­ტის ქარ­თუ­ლი
თარ­გმა­ნე­ბი
      გა­მომ­ცემ­ლო­ბა ინ­ტე­ლექ­ტმა გა­მოს­ცა უი­ლი­ამ შექ­სპი­რის 66-ე სო­ნე­ტის თერ­თმე­ტი­ ქარ­თუ­ლი თარ­გმა­ნი (რე­დაქ­ტო­რი პა­ა­ტა ჩხე­ი­ძე).
     რო­გორც წიგ­ნის ანო­ტა­ცია გვა­უ­წყებს, შექ­სპი­რის სო­ნე­ტე­ბი­დან სა­ქარ­თვე­ლო­ში ყვე­ლა­ზე გავ­რცე­ლე­ბუ­ლია სა­მოც­და­მე­ექ­ვსე სო­ნე­ტი, რომ­ლის ში­ნა­არ­სი სა­ქარ­თვე­ლო­ში ოდინ­დელ და დღე­საც არ­სე­ბულ ვი­თა­რე­ბას ეხ­მა­უ­რე­ბა.
      ახ­ლა გთა­ვა­ზობთ აღ­ნიშ­ნუ­ლი სო­ნე­ტის კი­დევ სამ თარ­გმანს, რო­მე­ლიც ზე­მოთ აღ­ნიშ­ნულ წიგ­ნში არ არის შე­ტა­ნი­ლი:
***
აწ, სა­ნუ­გე­შოდ სიკ­ვდილს ვუ­ძა­ხი,
რად­გან ღირ­სე­ბა დაკ­ნი­ნე­ბუ­ლა,
და გა­ქე­ლი­ლა საქ­მე უძ­რა­ხი
და სა­სო­ე­ბა შე­გი­ნე­ბუ­ლა,
და ფუჭ დი­დე­ბას უკ­მე­ვენ გუნ­დრუკს
და ტრფო­ბის ცეცხ­ლი და­ნაც­რე­ბუ­ლა
და ქმნა მარ­თლი­სა ემ­სგავ­სის ფუნ­დრუკს,
და სულ­მდა­ბა­ლიც გამ­კაც­რე­ბუ­ლა,
და ბრიყვთ მორ­ჩი­ლებს ცოდ­ნის ტა­ძა­რი,
და მეც­ნი­ე­რობს ტა­კი­მას­ხა­რა
და გრძნო­ბას არ აქვს თავ­შე­სა­ფა­რი
და უვი­ცო­ბის მსხვერ­პლი გამ­ხდა­რა,
ამ გრძნო­ბამ გუ­ლი სევ­დით და­ღა­რა,
სატ­რფოვ შენ გიხ­მობ, სიკ­ვდილს აღა­რა.
      თარ­გმნა მურ­მან კიკ­ვა­ძემ.
***
ვე­ძა­ხი სიკ­ვდილს, რომ გა­ვექ­ცე სიმ­რუ­დეს სოფ­ლის,
სა­დაც უღირ­სებს ღირ­სე­ულ­ნი და­მო­ნე­ბი­ან,
სა­დაც დიდ­კა­ცად მი­იჩ­ნე­ვენ გლა­ხა­კად შო­ბილს,
სა­დაც ღვთის საქ­მე თით­ქმის ყვე­ლას და­ვი­წყე­ბი­ა.
სა­დაც ოქ­რო­ში და­ცუ­რა­ვენ ნა­ძი­რა­ლე­ბი,
სა­დაც ღირ­სე­ბად შე­რა­ცხუ­ლა ბი­წი­ე­რე­ბა,
სა­დაც სა­მარ­თალს და­უ­ხუ­ჭავს გან­გებ თვა­ლე­ბი,
სა­დაც ზე­ცი­ურ პა­ტივ­შია მი­წი­ე­რე­ბა.
სა­დაც ჭეშ­მა­რიტ ხე­ლოვ­ნე­ბას აგ­დე­ბენ არად,
სა­დაც სი­მარ­თლის გა­სა­ღე­ბი ცრუს აბა­რი­ა,
სა­დაც უს­მე­ნენ ფსევ­დო - აქიმს დას­ტაქ­რის და­რად,
სა­დაც სი­კე­თე ბო­რო­ტე­ბის პა­ტი­მა­რი­ა.
სიკ­ვდილს ვე­ძა­ხი, სა­მუ­და­მოდ მსურს მოს­ვე­ნე­ბა,
მაგ­რამ ჩემს სატ­რფოს აქ უჩე­მოდ რა ეშ­ვე­ლე­ბა.
თარ­გმნა ფა­უსტ ნა­და­რა­ი­ამ
***
ასე დაღ­ლი­ლი ამ ყვე­ლაფ­რით სიკ­ვდილ­სღა ვუხ­მობ,
რად­გან ღირ­სე­ბა დაგ­ლა­ხავ­და ახ­ლა სრუ­ლი­ად,
რად­გან არა­რას ტანს უმ­შვე­ნებს სა­მო­სი უცხო,
რად­გან რწმე­ნა და სა­სო­ე­ბა შე­ნიღ­ბუ­ლი­ა.
რად­გან უღირ­სთა გან­დი­დე­ბა ხალ­ხმა ინე­ბა,
რად­გან უხე­შად გა­თე­ლი­ლა ქალ­წულ­თა კდე­მა,
რად­გან სი­მარ­თლის დაც­ვა ვერ­ვის ხე­ლე­წი­ფე­ბა,
რად­გან დი­დე­ბა შე­რის­ხუ­ლი უმ­წე­ოდ კვდე­ბა.
რად­გან აჩ­ლუნ­გებს ხე­ლოვ­ნე­ბას ბრძა­ნე­ბა მკაც­რი,
რად­გან უვი­ცი მი­იჩ­ნე­ვა სწავ­ლუ­ლად მხო­ლოდ,
რად­გან სი­მარ­თლეს დღეს ამ ქვეყ­ნად ვერ იც­ნობს კა­ცი,
რად­გან სი­კე­თეს ბო­რო­ტე­ბამ მო­უ­ღო ბო­ლო.
ასე დაღ­ლი­ლი ამ ყვე­ლაფ­რით, არ­ყოფ­ნას ვნატ­რობ,
მაგ­რამ არ მინ­და სიყ­ვა­რუ­ლი დავ­ტო­ვო მარ­ტო.
თარ­გმნა გი­ორ­გი ხუ­ლორ­და­ვამ
        ეტყო­ბა, წიგ­ნის შემ­დგენ­ლე­ბი არ იც­ნობ­დნენ ამ თარ­გმა­ნებს, რომ­ლებ­საც, იმე­დი­ა, შემ­დგო­მი გა­მო­ცე­მის­თვის გა­ით­ვა­ლის­წი­ნე­ბენ.


აქ სხვა რა უნ­და ენა­ხა

         ალ­ბათ ყვე­ლას ახ­სოვს ილი­ას ნათ­ქვა­მი: ,,სა­მეგ­რე­ლო­ში მო­ვე­დი და სა­ქარ­თვე­ლო ვნა­ხე“­-ო, რო­მე­ლიც თა­ვი­დან­ვე დი­დი აღ­ფრთო­ვა­ნე­ბით მი­ი­ღო მთელ­მა სა­ქარ­თვე­ლომ. დღე­საც თით­ქმის ყვე­ლა გა­ზეთ­ში, სა­დაც კი სა­მეგ­რე­ლოს შე­სა­ხებ და­ი­წე­რე­ბა რა­მე, ილი­ას ეს ფრა­ზაა წი­ნა პლან­ზე წა­მო­წე­უ­ლი. ერ­თა­დერ­თი კა­ცი, რო­მელ­მაც კრი­ტი­კუ­ლად შე­ხე­და ილი­ას ამ ნათ­ქვამს, სერ­გი და­ნე­ლია იყო. ,,ი­ლი­ას რა­ტომ უნ­და გაკ­ვირ­ვე­ბო­და სა­მეგ­რე­ლო­ში სა­ქარ­თვე­ლო რომ იხი­ლა­ო“, უთ­ქვამს სა­ხელ­გან­თქმულ მეც­ნი­ერს და მეც სწო­რედ მის­მა სიტყ­ვებ­მა შთა­მა­გო­ნა, ამ რამ­დე­ნი­მე წლის წი­ნათ, და­მე­წე­რა ეს ლექ­სი:
აქ სხვა რა უნ­და ენა­ხა
(სერ­გი და­ნე­ლი­ას რეპ­ლი­კა ილი­ას ნათ­ქვამ­ზე)
სა­მეგ­რე­ლო­ში მო­ვე­დი
და სა­ქარ­თვე­ლო ვნა­ხე,
თქვა აქ ილი­ამ და ყვე­ლას
გაბ­რწყი­ნე­ბია სა­ხე.
მა­შინ თუ არ­ვინ იკი­თხა,
მინ­და ვი­კი­თხო ახ­ლა:
რად გა­უკ­ვირ­და სა­მეგ­რე­ლო­ში
მას სა­ქარ­თვე­ლოს ნახ­ვა?
მან არ იცო­და, სად მო­დი­ო­და?
(ამ ფიქრს შე­მინ­დობს ღმერ­თი),
აქ სხვა რა უნ­და ენა­ხა
სა­ქარ­თვე­ლო­ზე მე­ტი?!

        რო­ცა ეს ლექ­სი ერთ ჩემს მე­გო­ბარს წა­ვუ­კი­თხე, მითხ­რა, არ გა­ბე­დო და სად­მე არ და­ბეჭ­დო, თო­რემ, იცო­დე, მკრე­ხე­ლო­ბად ჩა­გით­ვლი­ა­ნო.
          მე ამ ლექ­სის და­სა­წე­რად, რო­გორც ზე­მოთ გი­თხა­რით, სა­ხელ­გან­თქმულ­მა მეც­ნი­ერ­მა, ,,ან­ტი­კუ­რი ფი­ლო­სო­ფი­ის ნარ­კვე­ვე­ბის“ ავ­ტორ­მა, დიდ­მა სერ­გი და­ნე­ლი­ამ მი­ბიძ­გა.
        მკრე­ხე­ლო­ბად კი იმან ჩა­მით­ვა­ლოს, ვინც სერ­გი და­ნე­ლი­ა­ზე უფ­რო დი­დი მა­მუ­ლიშ­ვი­ლი­ა.
P.S. მკითხ­ვე­ლი, ალ­ბათ, გრძნობს, რომ ამ რეპ­ლი­კა­ში პა­სუ­ხი ბო­ლომ­დე არ არის გა­ცე­მუ­ლი კითხ­ვა­ზე, თუ რა­ტომ გა­უკ­ვირ­და ილი­ას სა­მეგ­რე­ლო­ში სა­ქარ­თვე­ლოს ნახ­ვა (ა­მა­ზე სხვა დროს). ახლა კი მხოლოდ ერთ რა­მეს ვი­კი­თხავ: სა­ინ­ტე­რე­სო­ა, გა­უკ­ვირ­დე­ბო­და თუ არა ილი­ას ქარ­თლში ან თუნ­დაც კა­ხეთ­ში სა­ქარ­თვე­ლოს ნახ­ვა? თუ არა, რა­ტომ?

  

,,მი­პარ­ვით მო­კალ სა­სი­ძო“

        გა­ზეთ ,,ქუ­თა­ი­სის“ 1990 წლის 6 სექ­ტემ­ბრის ნო­მერ­ში და­ი­ბეჭ­და ბა­ტონ კარ­ლო ჯა­შის წე­რი­ლი - ,,მარ­ტო წვრთნა რას უზამს“.
         ავ­ტო­რი ეხ­მა­უ­რე­ბა ამა­ვე გა­ზეთ­ში გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბულ შალ­ვა ჩხე­ი­ძის წე­რილს - ,,დი­დი დი­დაქ­ტი­კო­სი“.
           სი­ა­მოვ­ნე­ბით აღ­ვნიშ­ნავ, რომ შ.ჩხე­ი­ძე და კ.ჯა­ში მე­ტად სა­ინ­ტე­რე­სო და სა­გუ­ლის­ხმო მო­საზ­რე­ბებს გვთა­ვა­ზო­ბენ. მაგ­რამ შე­უძ­ლე­ბე­ლია აქ­ვე არ აღ­ვნიშ­ნოთ ისიც, რომ ორი­ვე­ნი ცდე­ბი­ან, რო­ცა რუს­თვე­ლო­ლო­გი­ურ სა­კი­თხებს ეხე­ბი­ან და უსა­ფუძ­ვლო ბრალ­დე­ბებს უყე­ნე­ბენ ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“ პერ­სო­ნა­ჟებს - ნეს­ტან­სა და ტა­რი­ელს.
         გა­ზე­თი ,,ქუ­თა­ი­სი“ მო­გეხ­სე­ნე­ბათ, დი­დი ტი­რა­ჟით გა­მო­დის. მას მთე­ლი სა­ქარ­თვე­ლო კი­თხუ­ლობს, მეც ამი­ტომ გა­დავ­წყვი­ტე აღ­ნიშ­ნულ წე­რი­ლე­ბის შე­სა­ხებ გა­მოვ­თქვა ჩე­მი მო­საზ­რე­ბა.
         ბა­ტო­ნი კარ­ლო ჯა­ში წერს:
        ,,შ-ჩხე­ი­ძის ბრალ­დე­ბა ნეს­ტან­და­რე­ჯა­ნი­სად­მი, რომ მან თით­ქოს ტა­რი­ელს და­ა­ვა­ლა მი­პარ­ვით მო­ეკ­ლა ,,სა­სი­ძო“ (საქ­მრო), ხვა­რაზ­მშა­ჰის ძე, რი­თაც დი­დი და­ნა­შა­უ­ლი ჩა­ი­დი­ნა, სი­ყალ­ბეს წარ­მო­ად­გენს. ასე­თი რამ ,,ვე­ფხის­ტყა­ო­სან­ში“ არ წე­რი­ა­ო“ - ო.
         ,,ვე­ფხის­ტყა­ო­სან­ში“ კი, აი, რას ეუბ­ნე­ბა ნეს­ტა­ნი ტა­რი­ელს:

 რა მო­ვი­დეს, სი­ძე მო­კალ
 მის­თა სპა­თა აუწყ­ვედ­ლად
           ე.ი. რო­გორც კი მო­ვა, სი­ძე მო­კა­ლი მი­სი ჯა­რის და­უ­ხო­ცა­ვა­დო. აქე­დან ხომ ნათ­ლად ჩანს, სა­სი­ძოს მოკ­ვლა ნეს­ტან­მა რომ და­ა­ვა­ლა ტა­რი­ელს?! ბა­ტო­ნი კ. ჯა­ში კი  სა­ო­ცა­რი თავ­და­ჯე­რე­ბუ­ლო­ბით აცხა­დებს: ,,ა­სე­თი რამ ,,ვე­ფხის­ტყა­ო­სან­ში არ წე­რი­ა“­-ო. სა­სი­ძოს მოკ­ვლა ტა­რი­ელის ტაქ­ტი­კუ­რი გა­დაწყ­ვე­ტაა და არა ვის­მე და­ვა­ლე­ბა­ო.
         იქ­ნებ მითხ­რან: ნეს­ტან­მა სა­სი­ძოს მოკ­ვლა კი და­ა­ვა­ლა ტა­რი­ელს, მაგ­რამ ის არ უთ­ქვამს, მი­პარ­ვით მო­კა­ლი­ო.
       რა გა­ე­წყო­ბა, ამის გა­სარ­კვე­ვა­დაც აჯო­ბებს ისევ ,,ვე­ფხის­ტყა­ო­სან­ში“ ჩა­ვი­ხე­დოთ. იქ ნეს­ტა­ნი ასე მი­მარ­თავს ტა­რი­ელს:
ას­რე ჰქმენ ჩე­მო ლო­მო და
მჯო­ბო ყო­ველ­თა გმირ­თა­ო,
მი­პარ­ვით მო­კალ სა­სი­ძო
ლაშ­ქარ­თა ნუ მო­ირ­თა­ო.
          რო­გორც ვი­ცით, ტა­რი­ელ­მა უყოყ­მა­ნოდ შე­ას­რუ­ლა მიჯ­ნუ­რის ეს და­ვა­ლე­ბა, მაგ­რამ სამ­წუ­ხა­რო­ა, რომ შ. ჩხე­ი­ძე და კ. ჯა­ში დიდ და­ნა­შა­უ­ლად უთ­ვლი­ან მას სა­სი­ძოს მი­პარ­ვით მოკ­ვლას. მა­თი აზ­რით, ალ­ბათ, ტა­რი­ელს ომი უნ­და გა­მო­ე­ცხა­დე­ბი­ნა ხვა­რაზ­მე­ლე­ბი­სათ­ვის და სა­სი­ძო არ შე­მო­უშ­ვა, მაგ­რამ ნეს­ტან­მა მშვე­ნივ­რად იცის, რომ ასეთ მოქ­მე­დე­ბას უფ­რო დი­დი უბე­დუ­რე­ბა მოჰ­ყვე­ბა:
თუ სა­სი­ძო არ მო­უშ­ვა
ვა, თუ მე­ფე გა­გიმ­წარ­დეს,
შენ და იგი წა­ი­კიდ­ნეთ
ინ­დო­ე­თი გარ­და­ქარ­დეს.
       ყვე­ლა­ფე­რი ნა­თე­ლი­ა: სა­სი­ძო რომ არ შე­მო­უშ­ვან, ად­ვი­ლი შე­საძ­ლე­ბე­ლი­ა, მე­ფე გან­რის­ხდეს, ტა­რი­ელს წა­ე­კი­დოს, ში­ნა­ო­მი ატყ­დეს და ინ­დო­ე­თი და­ი­ღუ­პოს.
         მაშ რა ქნან?    შე­მო­უშ­ვან სა­სი­ძო?
          ნეს­ტა­ნის აზ­რით, ეს სათ­ქმე­ლა­დაც არ შე­იძ­ლე­ბა, რად­გან მათ სამ­შობ­ლო­ში უცხო­ე­ლე­ბი გა­ბა­ტონ­დე­ბი­ან: ,,ე­სე ამ­ბად არ ეგე­ბის, რო­მე სპარ­სნი გაგ­ვი­ხას­დენ“.
        სხვა გა­მო­სა­ვა­ლი არ იყო და ნეს­ტან­მაც მი­ი­ღო ერ­თა­დერ­თი ბრძნუ­ლი გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა და ტა­რი­ელს და­ა­ვა­ლა, რო­გორც კი ხვა­რაზ­მე­ლე­ბი მოვ­ლენ და მინ­დვრად და­ბა­ნაკ­დე­ბი­ან, მი­დი და სა­სი­ძო მი­პარ­ვით მო­კა­ლი­ო.
         რა­ტომ ურ­ჩევს ნეს­ტა­ნი ტა­რი­ელს სა­სი­ძოს მოკ­ვლას მა­ინ­ცდა­მა­ინც მი­პარ­ვით, მა­ლუ­ლად?
         იმი­ტომ, რომ არ უნ­და უდა­ნა­შა­უ­ლო ადა­მი­ა­ნე­ბის სის­ხლი აჰ­კი­დოს მიჯ­ნურს.
        ტა­რი­ელ­მა მო­ი­წო­ნა ეს რჩე­ვა და მთე­ლი ხვა­რაზ­მე­ლე­ბის ამოწყ­ვე­ტას ერ­თი კა­ცის მოკ­ვლა არ­ჩი­ა, რი­თაც უბ­რა­ლო სისხლს გა­ნე­რი­და. ამით მან და­ნა­შა­უ­ლი კი არ ჩა­ი­დი­ნა, არა­მედ ქნა ,,სა­მარ­თა­ლი მარ­თა­ლი“.
       ისიც ნუ დაგ­ვა­ვიწყ­დე­ბა, რომ ტა­რი­ელს, რო­დე­საც სა­სი­ძოს კლავ­და, პი­რად მიჯ­ნუ­რო­ბას­თან ერ­თად, სამ­შობ­ლოს სიყ­ვა­რუ­ლიც ამოძ­რა­ვებ­და, არ უნ­დო­და თა­ვი­სი სამ­შობ­ლოს ტახ­ტზე ვი­ღაც უცხო­ტო­მე­ლი დამ­ჯდა­რი­ყო, რად­გან თვი­თონ იყო პატ­რო­ნი ინ­დო­ე­თი­სა უძეო ფარ­სა­და­ნის შემ­დეგ.



პრო­ფე­სორ მა­გა­ლი თო­დუ­ას პა­სუ­ხის
პა­სუ­ხად

მკითხ­ველს უთუ­ოდ ეხ­სო­მე­ბა, რომ 1990 წელს პრო­ფე­სო­რი მა­გა­ლი თო­დუა უზე­ნა­ე­სი საბ­ჭოს დე­პუ­ტა­ტო­ბის კან­დი­და­ტი იყო და კენჭს მარ­ტვილ­ში იყ­რი­და. მას აქ, რო­გორც დე­პუ­ტა­ტო­ბის კან­დი­დანტს, ერ­თ-ერთ ინ­ტერ­ვი­უ­ში და­უს­ვეს ასე­თი კითხ­ვა:
-მარ­ტვილ­ში თქვენ ხმებს გივ­რცე­ლე­ბენ თით­ქოს გე­წე­როთ, რომ ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“ ამ­ბა­ვი სპარ­სუ­ლი­ა­ო.
ამ კითხ­ვა­ზე ბა­ტონ­მა პრო­ფე­სორ­მა ასე უპა­სუ­ხა:
,,საქ­მე ის არის, რომ მე კი არა, თვი­თონ სულ­მნა­თი რუს­თვე­ლი ბრძა­ნებს, თა­ნაც ოთხ­ჯერ: ესე ამ­ბა­ვი სპარ­სუ­ლი ვპო­ვე და ლექ­სად გარ­დავ­თქვი­ო“.
 მეც ამან ამა­ღე­ბი­ნა ხელ­ში კა­ლა­მი და მარ­ტვი­ლის ად­გი­ლობ­რივ გა­ზეთ ,,ჭყონ­დიდ­ში“ დავ­ბეჭ­დე მოკ­რძა­ლე­ბუ­ლი სტა­ტია იმის შე­სა­ხებ, რომ ,,ე­სე ამ­ბა­ვი სპარ­სუ­ლი“ არა­ვი­თარ სა­ფუძ­ველს არ იძ­ლე­ვა ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის’ ორი­გი­ნა­ლო­ბა­ში  და­ეჭ­ვე­ბი­სათ­ვის.
   ამის გა­მო პრო­ფე­სო­რი მა­გა­ლი თო­დუა ძა­ლი­ან გა­მი­ნა­წყენ­და და გა­ზეთ ,,ჭყონ­დიდ­ში“ გა­მო­აქ­ვეყ­ნა წე­რი­ლი სა­თა­უ­რით: ,,ბა­ტონ ფა­უსტ ნა­და­რა­ი­ას სტა­ტი­ის პა­სუ­ხად“.
  პა­ტივ­ცე­მულ პრო­ფე­სორს თა­ვის სა­პა­სუ­ხო წე­რილ­ში არც ერ­თი ჩე­მე­უ­ლი არ­გუ­მენ­ტი არა აქვს გან­ხი­ლუ­ლი, ისე მლან­ძღავს და კვლავ ირ­წმუ­ნე­ბა, ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“ ამ­ბა­ვი სპარ­სუ­ლი­ა­ო. შემ­დეგ კი გა­დაჭ­რით მე­უბ­ნე­ბა:
   ,,ბა­ტო­ნო ფა­უსტ, სპარ­სუ­ლად, სპარ­სულ ენა­ზე სა­მი ფა­ბუ­ლა (ამ­ბა­ვი) არ­სე­ბობს. სწო­რედ ისე­თი, რო­გო­რიც ,,ვე­ფხის­ტყა­ო­სან­ში­ა“ გა­ლექ­სი­ლი­ო“, და ამის შემ­დეგ მას მოჰ­ყავს ოდით­გან­ვე ცნო­ბი­ლი ,,რა­მა­ი­ა­ნას“ ამ­ბა­ვი, რო­მე­ლიც მი­სი აზ­რით ძა­ლი­ან ემ­თხვე­ვა ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“ ფა­ბუ­ლას და კვლავ მე მე­კი­თხე­ბა: ,,დავ­მა­ლოთ ეს ამ­ბა­ვი? ან­და არის კი და­სა­მა­ლა­ვი?­-ო.
  სა­ო­ცა­რია პირ­და­პირ.
    ბა­ტო­ნო პრო­ფე­სო­რო, ვე­ფხის­ტყა­ო­სა­ნი“ და რა­მა­ი­ა­ნა გაჭ­რი­ლი ვაშ­ლი­ვი­თაც რომ ჰგავ­დნენ ერ­თმა­ნეთს, თქვენ ამით მა­ინც ხომ ვერ და­ამ­ტკი­ცებთ შო­თას პო­ე­მა­ში გად­მო­ცე­მუ­ლი ამ­ბე­ბის სპარ­სუ­ლო­ბას? ,,რა­მა­ი­ა­ნა“ ხომ ინ­დუ­რი პო­ე­ტუ­რი ძეგ­ლია და არა სპარ­სუ­ლი ეპო­სი?
  პრო­ფე­სო­რი მა­გა­ლი თო­დუა კი თავ­გა­მო­დე­ბით გვარ­წმუ­ნებს:
  ,,სპარ­სუ­ლი ამ­ბის ის სა­მი ვა­რი­ან­ტი ისე­ვე ჰგავს ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის ამ­ბავს, რო­გორც ,,რა­მა­ი­ა­ნას“ ამ­ბა­ვი“-ო.
  პა­ტივ­ცე­მუ­ლი პრო­ფე­სო­რი თუ ტრა­ბა­ხო­ბად არ ჩა­მით­ვლის, უნ­და მო­ვახ­სე­ნო, რომ ,,რა­მა­ი­ა­ნა“ მეც მაქვს წა­კი­თხუ­ლი, ხო­ლო რაც შე­ე­ხე­ბა ,,ვე­ფხის­ტყა­ო­სანს“, მე იგი თა­ვი­დან ბო­ლომ­დე ზე­პი­რად ვი­ცო­დი ჯერ კი­დევ მა­შინ, რო­ცა მე-8 კლა­სის მოს­წავ­ლე ვი­ყა­ვი და აქე­დან გა­მომ­დი­ნა­რე სრუ­ლი პა­სუ­ხის­მგებ­ლო­ბით ვა­ცხა­დებ: ,,ვე­ფხის­ტყა­ო­სა­ნი“ ისეა და­შო­რე­ბუ­ლი ,,რა­მა­ი­ა­ნას­გან“, რო­გორც ცა დე­და­მი­წის­გან და არა­ფე­რია მათ შო­რის იდენ­ტუ­რი.
   ამას იმი­ტომ ვამ­ბობ, რომ ,,ვე­ფხის­ტყა­ო­სან­სა“ და ,,რა­მა­ი­ა­ნას“  შო­რის არ­სე­ბუ­ლი მცი­რე­ფა­სე­უ­ლი მსგავ­სე­ბე­ბი არა­ვი­თარ შემ­თხვე­ვა­ში არ იძ­ლე­ვა იმის სა­ფუძ­ველს, რომ ,,რა­მა­ი­ა­ნა“ ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“  ლი­ტე­რა­ტუ­რულ წყა­როდ იქ­ნეს მიჩ­ნე­უ­ლი.
   ცნო­ბი­ლი­ა, ერთ დროს ნი­კო მარ­მაც გა­ა­კე­თა შე­და­რე­ბე­ბი ,,ვე­ფხის­ტყა­ო­სან­სა“ და ნა­სირ ხოს­როს თხზუ­ლე­ბას შო­რის, მო­ძებ­ნა მათ­ში სა­ერ­თო დე­ბუ­ლე­ბე­ბი და ამ­ტკი­ცებ­და რომ რუს­თვე­ლი ნა­სირ ხოს­როს ნაშ­რომს იც­ნობ­და­ო. მაგ­რამ ცხო­ნე­ბუ­ლი ნი­კო მა­რი აქაც ამა­ოდ დაშ­ვრა. ამას მათ­ქმე­ვი­ნებს შემ­დე­გი:
   ახ­ლა ჩემს მა­გი­და­ზე დევს სან­ტი­ა­გო დე ჩი­ლე­ში გა­მო­ცე­მუ­ლი ვიქ­ტორ ნო­ზა­ძის წიგ­ნი - ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“ სა­ზო­გა­დო­ე­ბათ მეტყ­ვე­ლე­ბა“, სა­დაც ბა­ტო­ნი ვიქ­ტო­რი ნი­კო მა­რის მი­ერ წა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი მო­საზ­რე­ბის შე­სა­ხებ წერს: ,,ყვე­ლა აქ წარ­მოდ­გე­ნი­ლი დე­ბუ­ლე­ბა ზო­გა­დია და გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი და ამი­ტომ არა­ვი­თარ სა­ბუთს არ გვაძ­ლევს ვი­ფიქ­როთ, თით­ქოს რუს­თვე­ლი ნა­სირ ხოს­როს იც­ნობ­დაო (გვ.132).
ჩე­მი აზ­რით იგი­ვე უნ­და ით­ქვას იმ მო­საზ­რე­ბის შე­სა­ხე­ბაც, რომ­ლი­თაც სურთ დაგ­ვიმ­ტკი­ცონ, ,,ვე­ფხის­ტყა­ო­სა­ნი“ ძა­ლი­ან ჰგავს რა­მა­ი­ა­ნა­სო.
  ავ­თან­დი­ლის მოგ­ზა­უ­რო­ბამ ტა­რი­ე­ლის სა­ძებ­ნე­ლად შე­იძ­ლე­ბა ჰო­მე­რო­სის ,,ო­დი­სე­ას“ ფა­ბუ­ლაც მოგ­ვა­გო­ნოს, მაგ­რამ გა­ნა ეს მოგ­ვცემს სა­ფუძ­ველს, ვამ­ტკი­ცოთ: რუს­თველ­მა თა­ვის პო­ე­მას ჰო­მე­რო­სის ნაშ­რო­მი და­უ­დო სა­ფუძ­ვლა­დო?!
  დარ­წმუ­ნე­ბუ­ლი ვარ, იგი­ვე ით­ქმე­ბა სპარ­სულ ენა­ზე არ­სე­ბუ­ლი იმ სა­მი­ვე ფა­ბუ­ლის შე­სა­ხებ, რო­მელ­თაც ბა­ტო­ნი მა­გა­ლი თო­დუა თა­ვის წე­რილ­ში ასა­ხე­ლებს.
პა­ტივ­ცე­მუ­ლო მკითხ­ვე­ლო, თქვენ რო­გორ ფიქ­რობთ, ,,რა­მა­ი­ა­ნა“ პავ­ლე ინ­გო­როყ­ვას არ ექ­ნე­ბო­და წა­კი­თხუ­ლი? მა­შინ რა­ტომ არ­სად არ თქვა ,,ვე­ფხის­ტყა­ო­სა­ნი“ ძა­ლი­ან ჰგავს რა­მა­ი­ა­ნა­სო’?
იმი­ტომ რომ პავ­ლე ინ­გო­როყ­ვამ მშვე­ნივ­რად იცის, თუ სა­ი­დან არის ,,ვე­ფხის­ტყა­ო­სა­ნის“ ამ­ბა­ვი აღე­ბუ­ლი, მო­ვუს­მი­ნოთ მას:
  ,,ვე­ფხის­ტყა­ო­სან­ში“ მოთხ­რო­ბი­ლი ის­ტო­რია ინ­დო­ე­თის სა­მე­ფო გვა­რე­უ­ლო­ბის ორი შტო­ი­სა, რო­მელ­თა­გან უფ­რო­სი შტო­ის წარ­მო­მად­გე­ნე­ლი არის მე­ფე ინ­დო­ე­თის ერ­თი ნა­წი­ლი­სა, მეშ­ვი­დე სა­მე­ფო­სი, სავ­სე­ბით იდენ­ტუ­რია სა­ქარ­თვე­ლოს სა­მე­ფო გვა­რე­უ­ლო­ბის ორი შტო­ის ის­ტო­რი­ას­თან. აქ ჩვენ გვაქვს არა ზო­გა­დი შეხ­ვედ­რა ცალ­კე­ულ ხა­ზებ­ში, არა­მედ სრუ­ლი იდენ­ტი­ვო­ბა ყვე­ლა დე­ტა­ლებ­ში.
შეგ­ვიძ­ლია გა­ვიხ­სე­ნოთ სხვა ფაქ­ტე­ბიც:
 სა­ქარ­თვე­ლო­ში თა­მა­რი, სწო­რედ ისე, რო­გორც ,,ვე­ფხის­ტყა­ო­სან­ში“ თი­ნა­თი­ნი, მა­მას სა­მე­ფო ტახ­ტზე აჰ­ყავს, იგი ქმარს ირ­თავს და ზედ სი­ძე თა­ვი­სი მე­უღ­ლის გვერ­დით მე­ფეა (ტახ­ტის მემ­კვიდ­რე­ო­ბის ასე­თი წე­სი არა­ბეთ­ში ან სხვა მუ­სულ­მა­ნურ ქვე­ყა­ნა­ში არ ყო­ფი­ლა)
 ,,ვე­ფხის­ტყა­ო­სან­ში“ აღ­წე­რი­ლი ნეს­ტა­ნი­სა და თი­ნა­თი­ნის ამ­ბა­ვი ძა­ლი­ან ჰგავს თა­მა­რის ცხოვ­რე­ბის ამ­ბავს.
 ,,ვე­ფხის­ტყა­ო­სან­ში“ აღ­წე­რი­ლი მე­ფის კურ­თხე­ვის წე­სიც სა­ქარ­თვე­ლოს სი­ნამ­დვი­ლეს ასა­ხავს...
,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“ სა­მე­ფო დრო­შა, რო­მელ­საც ტა­რი­ე­ლი აღ­მარ­თავს არის ,,ალ­მი­თა წი­თელ შა­ვი­თა“, ანუ თითქმის ისე­თი რო­გო­რიც იყო რუს­თვე­ლის ეპო­ქა­ში სა­ქარ­თვე­ლოს სა­ხელ­მწი­ფო დრო­შა.
მსგავ­სი მა­გა­ლი­თე­ბის მოყ­ვა­ნა კი­დევ მრავ­ლად შე­იძ­ლე­ბა, თუმ­ცა ესეც საკ­მა­რი­სია ით­ქვას, რომ რუს­თვე­ლის ,,ვე­ფხის­ტყა­ო­სა­ნი“  სა­ქარ­თვე­ლოს ის­ტო­რი­ის რე­მი­ნის­ცენ­ცი­ას უფ­რო წარ­მო­ად­გენს, ვიდ­რე სპარ­სუ­ლი ამ­ბე­ბის გავ­ლე­ნით შექ­მნილ ნა­წარ­მო­ებს.
ამას უთუ­ოდ ადას­ტუ­რებს პო­ე­ტის მი­ერ თა­მა­რის მი­სა­მარ­თით თქმუ­ლი სიტყ­ვე­ბი: ,,მი­სი სა­ხე­ლი შე­ფარ­ვით, ქვე­მო­რე მით­ქვამს, მი­ქი­ა“ , რაც აშ­კა­რად ეწი­ნა­აღ­მდე­გე­ბა პო­ე­მის ამ­ბის სპარ­სუ­ლი­დან ნა­თარ­გმნო­ბას.
 პრო­ფე­სო­რი მა­გა­ლი თო­დუა არა­ფერს ამ­ბობს იმ მკვლე­ვარ­თა ნაშ­რო­მებ­ზე, რომ­ლე­ბიც კა­ტე­გო­რი­უ­ლად უარ­ყო­ფენ ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“ ფა­ბუ­ლის სპარ­სუ­ლო­ბას.
  ამი­ტომ ახ­ლა ჯერ კონ­სტან­ტი­ნე გამ­სა­ხურ­დი­ას და­ვუ­გოთ ყუ­რი:
   ,,ვის არ ახ­სოვს, თუ რა გულ­მოდ­გი­ნედ ეძებ­დნენ ზო­გი­ერ­თი მეც­ნი­ერ­ნი რუს­თვე­ლის უკ­ვდა­ვი პო­ე­მის პირ­ვე­ლად თარგს ირა­ნულ პო­ე­ზი­ა­ში და ბრი­ტა­ნე­თის მუ­ზე­უ­მის ხელ­ნა­წერ­თა შო­რის, მაგ­რამ ამა­ოდ დაშ­ვრნენ. იგუ­ლის­ხმე­ბა ნი­კო მა­რი“.
ახ­ლა კი აკა­დე­მი­კოს ალექ­სან­დრე ბა­რა­მი­ძეს მო­ვუს­მი­ნოთ:
,,გულ­მოდ­გი­ნედ ეძებ­და ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“  პრო­ტო­ტიპს აკად ნ. მა­რი. ერთ დროს ბრი­ტა­ნე­თის მუ­ზე­უმ­ში ეგუ­ლე­ბო­და რუს­თვე­ლის პო­ე­მის ვი­თომს სპარ­სუ­ლი პრო­ტო­ტი­პის ხელ­ნა­წე­რი..... ეს ვა­რა­უ­დი არ გა­მარ­თლდა, ,,შაჰ­რი­არ ნა­მე“ არ აღ­მოჩ­ნდა ტა­რი­ე­ლის წიგ­ნი“.
  აკად. ალექ­სან­დრე ბა­რა­მი­ძე იქ­ვე ას­კვნის: ,,არ­სა­ი­და­ნა ჩანს, რომ რუს­თვე­ლის პო­ე­მის ფა­ბუ­ლა ნა­სეს­ხე­ბი იყოს. არც სპარ­სეთ­ში, არც სხვა­გან სად­მე არ მო­ი­პო­ვე­ბა ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“ მსგავ­სი ამ­ბა­ვი“.
  სულ­კურ­თხე­ულ კორ­ნე­ლი კე­კე­ლი­ძე­საც გა­უ­გებ­რად მი­აჩ­ნდა იმის მტკი­ცე­ბა, რომ ,,ვე­ფხის­ტყა­ო­სა­ნი“ სპარ­სუ­ლი­და­ნაა გად­მო­თარ­გმნი­ლი და პირ­და­პირ აცხა­დებ­და: გა­მო­რი­ცხუ­ლია პო­ე­მის სპარ­სუ­ლო­ბა­ო.
   მე არც რუს­თვე­ლო­ლო­გი ვარ და არც ტექ­სტო­ლო­გი, მე ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“ ერ­თი რი­გი­თი მკითხ­ვე­ლი ვარ და ძა­ლი­ან მწყდე­ბა გუ­ლი, რომ ცნო­ბილ ქარ­თველ ლი­ტე­რა­ტუ­რათ­მცოდ­ნე­სა და პრო­ფე­სორს, ბა­ტონ მა­გა­ლი თო­დუ­ას დღე­საც პირ­და­პი­რი მნიშ­ვნე­ლო­ბით ეს­მის რუს­თვე­ლის სიტყ­ვე­ბი: ,,ე­სე ამ­ბა­ვი სპარ­სუ­ლი ქარ­თუ­ლად ნა­თარ­გმა­ნე­ბი“, მა­შინ რო­ცა დი­დი ხა­ნია დამ­ტკი­ცე­ბუ­ლი­ა, რომ ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“ ამ­ბა­ვი ქარ­თულ ნი­ა­დაგ­ზეა აღ­მო­ცე­ნე­ბუ­ლი და პო­ე­მის ,,სპარ­სუ­ლად“ გა­მო­ცხა­დე­ბა ჩვე­უ­ლებ­რი­ვი ალე­გო­რი­ის ხერ­ხი­ა.
   პრო­ფე­სო­რი მა­გა­ლი თო­დუა თა­ვის სა­პა­სუ­ხო წე­რილ­ში ცდი­ლობს მეც­ნი­ერ­თა შო­რის ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“ ორი­გი­ნა­ლუ­რო­ბა­ზე კა­მათს რო­გორ­მე გა­მა­რი­დოს და ,,მა­მაშ­ვი­ლუ­რად“ მა­რი­გებს: ფ. ნა­და­რა­ი­ას არ ვურ­ჩევ ამ საქ­მე­ში ჩა­რე­ვას. ქარ­თუ­ლი ან­და­ზა­ა: ,,აქ­ლე­მე­ბი წა­ი­კიდ­ნენ, კო­ზა­კი შუ­ა­ში გას­რი­სე­სო“.
 ძნე­ლი მი­სახ­ვედ­რი არა­ა, ჩე­მი ოპო­ნენ­ტი აქ კო­ზაკ­ში ვის გუ­ლის­ხმობს, ხო­ლო აქ­ლე­მად კი, რა­საკ­ვირ­ვე­ლი­ა, სა­კუ­თა­რი თა­ვი ჰყავს წარ­მოდ­გე­ნი­ლი, მაგ­რამ დარ­წმუ­ნე­ბუ­ლი ვარ, ბა­ტო­ნი პრო­ფე­სო­რი სა­კუ­თარ თავს აქ­ლემს არ შე­ა­და­რებ­და, რომ გახ­სე­ნე­ბო­და ის ქარ­თუ­ლი ან­და­ზა, რო­მე­ლიც ამ­ბობს: ,,აქ­ლემს ჰკი­თხეს: კი­სე­რი რად გაქვს მრუ­დე­ო. მან კი უპა­სუ­ხა: სხვა რა მაქვს სწო­რი­ო“. ან კი­დევ: ,,აქ­ლემს არა­ბუ­ლი ცხე­ნი აჩ­ვე­ნეს და ჰკი­თხეს რო­გო­რი­ა­ო, - კუ­ზი რომ ჰქონ­დეს უკე­თე­სი იქ­ნე­ბო­დაო“.
რა გა­მო­ვი­და?
 იმ ან­და­ზის შოლ­ტი, რო­მე­ლიც ბა­ტონ­მა პრო­ფე­სორ­მა მე მო­მიქ­ნი­ა, სა­კუ­თარ თავს მო­ახ­ვედ­რა. ეს კი იმი­ტომ მო­უ­ვი­და, რომ ვერ გა­ით­ვა­ლის­წი­ნა ხალ­ხუ­რი სიბ­რძნე: ,,თვი­თონ სიფ­რთხი­ლე სჭირ­დე­ბა, სხვას ვინც და­უ­გებს მა­ხე­სა“­.
(ი­ბეჭ­დე­ბა შე­მოკ­ლე­ბით)
დე­კემ­ბე­რი 1990 წე­ლი.
1993 წლის მი­ნა­წე­რი:­მიმ­დი­ნა­რე წელს ქუ­თა­ი­სის უნი­ვერ­სი­ტეტ­მა ცალ­კე წიგ­ნად გა­მოს­ცა მა­გა­ლი თო­დუ­ას ვრცე­ლი მო­ნოგ­რა­ფია სა­თა­უ­რით - ,,ვეფხ­ვის ნახ­ტო­მი ანუ რი­თი სჯობს რუს­თა­ვე­ლი შექ­სპირ­სა და გო­ე­თეს“, სა­დაც ავ­ტო­რი ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“ ფა­ბუ­ლას­თან და­კავ­ში­რე­ბით გვთა­ვა­ზობს ტრა­დი­ცი­უ­ლად დამ­კვიდ­რე­ბულ შე­ხე­დუ­ლე­ბა­თა­გან რა­დი­კა­ლუ­რად გან­სხვა­ვე­ბულ მო­საზ­რე­ბას. პა­ტივ­ცე­მუ­ლი პრო­ფე­სო­რი ამ წიგ­ნში არ­კვევს რა ,,ვეფხ­ვის­ტყა­ოს­ნის“ ფა­ბუ­ლი­სა და სი­უ­ჟე­ტის წარ­მო­მავ­ლო­ბის სა­კითხს, ამ­ტკი­ცებს, რომ რუს­თველ­მა სა­ქარ­თვე­ლო­ში პრო­ზა­უ­ლად გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი სპარ­სუ­ლი ამ­ბა­ვი გა­და­ა­მუ­შა­ვა და გა­ლექ­სა, თუმ­ცა არ შე­მოგ­ვრჩე­ნია ის წყა­რო, რო­მე­ლიც პო­ეტ­მა გა­მო­ი­ყე­ნა­ო.
  ასე­თი წყა­რო ბუ­ნე­ბა­ში, ალ­ბათ, არც არ­სე­ბუ­ლა და ამი­ტო­მაც იყო, რომ ვერც პლა­ტონ იო­სე­ლი­ან­მა, ვერც იო­ნა მე­უ­ნარ­გი­ამ, ვერც იუს­ტი­ნე აბუ­ლა­ძემ, ვერც ნი­კო მარ­მა და ვერც აკა­კი შა­ნი­ძემ ვერ შეძ­ლეს ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“ ამ­ბის სპარ­სუ­ლო­ბის და­სა­ბუ­თე­ბა და, აქე­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, თა­ნა­მედ­რო­ვე მეც­ნი­ე­რებ­მაც ხე­ლი აი­ღეს ამ მო­საზ­რე­ბის დამ­ტკი­ცე­ბა­ზე.
 ხომ ყვე­ლა­სათ­ვის ცნო­ბი­ლი­ა, ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“ ამ­ბის ორი­გი­ნა­ლო­ბას თავ­გა­მო­დე­ბით იცავ­დნენ ილია ჭავ­ჭა­ვა­ძე, აკა­კი წე­რე­თე­ლი, ვა­ჟა-­ფშა­ვე­ლა, კორ­ნე­ლი კე­კე­ლი­ძე, პავ­ლე ინ­გო­როყ­ვა, ალექ­სან­დრე ბა­რა­მი­ძე, ვიქ­ტორ ნო­ზა­ძე..... და, რაც უთუ­ოდ ან­გა­რიშ­გა­სა­წე­ვი­ა, არც ერ­თი ქარ­თვე­ლი მწე­რა­ლი არ აღი­ა­რებს ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“ ამ­ბის სპარ­სუ­ლო­ბას, რაც, ჩე­მი აზ­რით, მა­გა­ლი თო­დუ­ას მი­ერ მოხ­მო­ბი­ლი არ­გუ­მენ­ტე­ბი­თაც ვერ მტკიც­დე­ბა.
 ქარ­თუ­ლი მწერ­ლო­ბის გა­მო­ჩე­ნი­ლი ბერ­მუ­ხა და სიტყ­ვის სწო­რუ­პო­ვა­რი მე­სა­ი­დუმ­ლე, ჩვე­ნი სა­თაყ­ვა­ნე­ბე­ლი ვა­ჟა-­ფშა­ვე­ლაც ძა­ლი­ან ხში­რად თა­ვის ორი­გი­ნა­ლურ ნა­წარ­მო­ე­ბებს ასე მო­ა­წერ­და ხოლ­მე: ,,ძვე­ლის­ძვე­ლი ამ­ბა­ვი­ო“, ,,ზღა­პა­რი­ო“, ,,თქმუ­ლე­ბა­ო“, თუმ­ცა მათ­ში არა­ფე­რი ერია ხალ­ხუ­რი. ასე­თი­ვე ტი­პის მოვ­ლე­ნად უნ­და მი­ვიჩ­ნი­ოთ ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“ სპარ­სუ­ლო­ბაც (თ. ჭი­ლა­ძე).
მაგ­რამ ბა­ტო­ნი მა­გა­ლი თო­დუა კი­თხუ­ლობს: ,,რა სა­თა­კი­ლო ის­ტო­რი­უ­ლი ასო­ცი­ა­ცი­ე­ბი უნ­და გა­მომ­ჟღავ­ნე­ბო­და ,,ვე­ფხის­ტყა­ო­სან­ში“ მის ავ­ტორს ასე გამ­ჭვირ­ვა­ლედ ან­და რა ისე­თი ან­ტი­რე­ლი­გი­უ­რი ან თუნ­დაც მი­სი დრო­ის სა­ზო­გა­დო­ე­ბი­სა და პო­ლი­ტი­კუ­რი წყო­ბი­ლე­ბი­სათ­ვის მი­ღე­ბუ­ლი იდე­ე­ბი იქა­და­გა რუს­თველ­მა“­-ო.
  რო­გორ? ნუ­თუ პა­ტივ­ცე­მულ­მა პრო­ფე­სორ­მა არ იცის, რომ XII სა­უ­კუ­ნი­სა და  XIII სა­უ­კუ­ნის პირ­ვე­ლი მე­ო­თხე­დის ქარ­თუ­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რის უმ­თავ­რე­სი ნი­შა­ნია სა­ე­რო მწერ­ლო­ბის წარ­მო­შო­ბა, რაც რუს­თვე­ლის სა­ხელ­თა­ნაა და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი. დი­ახ, სწო­რედ რუს­თველ­მა შე­მო­ი­ტა­ნა ქარ­თულ ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ში სი­ნამ­დვი­ლის ასახ­ვის ახა­ლი მე­თო­დი, შექ­მნა ისე­თი ნა­წარ­მო­ე­ბი, რო­მე­ლიც კონ­კრე­ტულ­-ის­ტო­რი­ულ სი­ნამ­დვი­ლე­ზე კი არ არის აგე­ბუ­ლი, არა­მედ მხატ­ვრულ გა­მო­გო­ნე­ბა­ზეა დამ­ყა­რე­ბუ­ლი, რომ­ლის მსგავ­სი ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნამ­დე“ არ გვქო­ნი­ა. ამას კი, ბუ­ნებ­რი­ვი­ა, ეჭ­ვის თვა­ლით შე­ხე­დავ­დნენ მა­ნამ­დე მხო­ლოდ ქრის­ტი­ან მოღ­ვა­წე­თა ცხოვ­რე­ბა - მარ­ტვი­ლო­ბის ამ­სახ­ველ თხზუ­ლე­ბებს მიჩ­ვე­უ­ლი მი­სი თა­ნა­მედ­რო­ვე მკითხ­ვე­ლე­ბი. ამი­ტო­მა­ა, რომ იგი თა­ვი­სი პო­ე­მის შექ­მნას სა­ჭოჭ­მა­ნო საქ­მედ მი­იჩ­ნევს.
    ნეს­ტა­ნი­სა და ტა­რი­ე­ლის, თი­ნა­თი­ნი­სა და ავ­თან­დი­ლის სა­ხე­ე­ბის და­ხატ­ვით რუს­თველ­მა აღ­წე­რა ქალ­-ვა­ჟის ამ­ქვეყ­ნი­უ­რი სიყ­ვა­რუ­ლი, მოგ­ვითხ­რო მი­წი­ე­რი გრძნო­ბე­ბის ამ­ბა­ვი, რაც ფაქ­ტი­უ­რად იყო და­პი­რის­პი­რე­ბა  სა­სუ­ლი­ე­რო მწერ­ლო­ბის ტრა­დი­ცი­ე­ბი­სად­მი. რაც  იმ­თა­ვით­ვე არ აპა­ტი­ეს მას თა­ვი­სი ეპო­ქის კლე­რი­კა­ლურ­მა წრე­ებ­მა და და­უ­წყეს დევ­ნა ,,მრუ­შო­ბის ქა­და­გე­ბი­სათ­ვის“.
  პა­ტივ­ცე­მულ პრო­ფე­სორს ალ­ბათ ჩემ­ზე უკე­თე­სად მო­ეხ­სე­ნე­ბა, რომ სწო­რედ ასე­თი ,,მი­უ­ღე­ბე­ლი იდე­ე­ბის“ ქა­და­გე­ბი­სათ­ვის ,,ვე­ფხის­ტყა­ო­სანს“ ერთ დროს აუ­ტო­და­ფე­საც კი უმარ­თავ­დნენ და უკად­რი­სად ექ­ცე­ოდ­ნენ მის ავ­ტო­რს სამ­ღვდე­ლო პი­რე­ბი, კლე­რი­კა­ლე­ბი და მის­თა­ნე­ბი, რომ­ლე­ბიც ამ­ტკი­ცებ­დნენ, რომ რუს­თვე­ლის ნათ­ქვამ­ში საღ­ვთო არა ურე­ვია რა და სა­მე­ძაო აზ­რებს ავ­რცე­ლებ­სო.
  სწო­რედ თა­ვი­სი ეპო­ქის სამ­ღვდე­ლო პი­რე­ბის, კლე­რი­კა­ლე­ბი­სა და მის­თა­ნე­ბის თვა­ლის ასახ­ვე­ვად დას­ჭირ­და, ალ­ბათ­,პო­ეტს ცნო­ბი­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი ხერ­ხის - სი­უ­ჟე­ტის გა­უ­ცხო­ე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბა (პო­ე­მის ამ­ბის სპარ­სუ­ლად გა­მო­ცხა­დე­ბა).
 აბა, თუ ის სპარ­სუ­ლი ძეგ­ლი (რო­მე­ლიც ვი­თომ რუს­თველ­მა გა­ლექ­სა) ნამ­დვი­ლად არ­სე­ბობ­და, მა­შინ ,, ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“ სი­უ­ჟე­ტი­სა თუ ფა­ბუ­ლის სპარ­სუ­ლო­ბა იმ­თა­ვით­ვე სა­ეჭ­ვო რა­ტომ გახ­დე­ბო­და? ან­და დღე­საც რა­ტომ იქ­ნე­ბო­და იგი ჩვენს სა­ხელ­გან­თქმულ მეც­ნი­ე­რებს შო­რის სა­კა­მა­თოდ მიჩ­ნე­უ­ლი?
 ერთ სა­კითხ­საც მინ­და შე­ვე­ხო.
თუ პავ­ლე ინ­გო­როყ­ვას და­ვუ­ჯე­რებთ, ისეთ მკვეთრ სიმ­ბო­ლურ სა­ხეს, რო­გო­რიც არის ვე­ფხის­ტყა­ვით შე­მოს­ვა, ჩვენ ვერ ვპო­უ­ლობთ ვერც ირა­ნულს და ვერც სა­ერ­თოდ აღ­მო­სავ­ლურ ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ში. და ეს რომ მარ­თლა ასე არ იყოს, დარ­წმუ­ნე­ბუ­ლი ვარ, რომ პრო­ფე­სორ მა­გა­ლი თო­დუ­ას, რო­მე­ლიც ოც­და­ათ წელ­ზე მე­ტია და­ე­ძებს  ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“ მსგავს ამ­ბავს სპარ­სულ ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ში, ამ­გვა­რი სიმ­ბო­ლი­კის არ­სე­ბო­ბაც არ დარ­ჩე­ბო­და აღუ­ნიშ­ნა­ვი. თუმ­ცა, მე თუ მკი­თხავთ, ამი­თაც არა­ფე­რი შე­იც­ვლე­ბო­და, რად­გან მა­გა­ლი თო­დუ­ას მი­ერ ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“ შე­სა­და­რებ­ლად მოყ­ვა­ნი­ლი ,,ბა­თირ - არ­სლა­ნის“ მთა­ვა­რი გმი­რი ვე­ფხის ტყა­ვი­თაც რომ იყოს შე­მო­სი­ლი, მა­ში­ნაც არა­ვი­თა­რი სა­ფუძ­ვე­ლი გვექ­ნე­ბო­და იმი­სა, რომ გვემ­ტკი­ცე­ბი­ნა, ეს სიმ­ბო­ლი­კა შო­თას ,,ბა­თირ - არ­სლა­ნი­დან“ აქვს წა­მო­ღე­ბუ­ლი. რად­გან ვე­ფხის ტყა­ვით შე­მო­სი­ლი რა­ინ­დი, რო­მე­ლიც ვეფხს კლავს, ჩვენ, ქარ­თვე­ლებს, ,,ბა­თირ - არ­სლა­ნის“ ამ­ბის შექ­მნამ­დე დი­დი ხნით ად­რე გვყავს და­ფიქ­სი­რე­ბუ­ლი. მრა­ვალ­ძა­ლის XI ს. წმ. გი­ორ­გის ეკ­ლე­სი­ის სამ­ხრე­თი კედ­ლის რე­ლი­ეფ­ზე წმ. გი­ორ­გი, ცხენ­ზე ამ­ხედ­რე­ბუ­ლი, შუ­ბით კლავს და­წინ­წკლულ ვეფხვს. X სა­უ­კუ­ნის ჭე­დურ ხატ­ზე კი იგი­ვე წმინ­და გი­ორ­გი ვეფხ­ვის ტყა­ვის კა­ბით არის შე­მო­სი­ლი.
 ასე რომ, ამ სიმ­ბო­ლი­კის (ვე­ფხის­ტყა­ო­სა­ნი რა­ინ­დის) შე­საქ­მნე­ლად, რუს­თველს სპარ­სუ­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რა არ დას­ჭირ­დე­ბო­და.
 მე ძა­ლი­ან კარ­გად მეს­მის, რომ რუს­თვე­ლის პო­ე­ტურ გე­ნი­ა­ლო­ბას არა­ფე­რი და­აკ­ლდე­ბა იმი­თაც, თუ მან მარ­თლა სპარ­სუ­ლი ამ­ბა­ვი და­უ­დო თა­ვის პო­ე­მას სა­ფუძ­ვლად. მაგ­რამ მიკ­ვირს, ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“ სპარ­სუ­ლო­ბის მო­ზი­ა­რე­ნი რა­ტომ არ უშ­ვე­ბენ იმის შე­საძ­ლებ­ლო­ბას, რომ ის ამ­ბე­ბი (რა­ზე­დაც მ. თო­დუა წერს თა­ვის წიგ­ნში) იქ­ნებ სპარ­სე­ლებ­მა წა­ი­ღეს სა­ქარ­თვე­ლო­დან. მით უმე­ტეს მა­შინ, რო­ცა გვაქვს ასე­თი ფიქ­რის სა­ფუძ­ვე­ლი. ის­ტო­რი­ი­და­ნაც ხომ ყვე­ლამ ვი­ცით, რომ და­ვით აღ­მა­შე­ნე­ბელს აკა­დე­მი­ე­ბიც კი ჰქონ­და და­არ­სე­ბუ­ლი მუ­სულ­მა­ნი პო­ე­ტე­ბი­სათ­ვის, რომ­ლე­ბიც აქ ეც­ნო­ბოდ­ნენ ქარ­თულ სა­სუ­ლი­ე­რო და სა­ე­რო მწერ­ლო­ბას, ფოლ­კლორს... ნი­ზა­მი გან­ჯე­ვი და ხა­კა­ნი შირ­ვა­ნე­ლი თა­ვი­ანთ შე­მოქ­მე­დე­ბა­ში იყე­ნებ­დნენ ქარ­თულ მა­სა­ლებს... ისიც ხომ ყვე­ლას­თვის ცნო­ბი­ლი­ა, რომ სპარ­სე­ლე­ბი და სხვა დამ­პყრობ­ლე­ბი იქით იტა­ცებ­დნენ ჩვენს ძვირ­ფას წიგ­ნთა­სა­ცა­ვებს ... ასე რომ, ჩე­მი აზ­რით, მე­ტი სა­ფუძ­ვე­ლი არ­სე­ბობს იმი­სათ­ვის, რომ ქარ­თუ­ლი ამ­ბე­ბი უფ­რო ვე­ძი­ოთ (თუ ამის ძებ­ნა სა­ჭი­რო­ა) სპარ­სულ ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ში, ვიდ­რე სპარ­სუ­ლი ქარ­თულ­ში.
ასე­თი­ა, მოკ­ლედ, ჩე­მი აზ­რი მა­გა­ლი თო­დუ­ას ზე­მოთ აღ­ნიშ­ნუ­ლი მო­ნოგ­რა­ფი­ის შე­სა­ხებ.
 მაგ­რამ ეს მო­საზ­რე­ბა იო­ტი­სო­დე­ნა­დაც არ მიშ­ლის ხელს, რომ უდი­დეს პა­ტივს ვცემ­დე ღვაწ­ლმო­სილ მეც­ნი­ერ­სა და ქარ­თველ ირა­ნის­ტთა თა­ო­ბე­ბის აღ­მზრდელს, პრო­ფე­სორ მა­გა­ლი თო­დუ­ას, რო­მე­ლიც ჭეშ­მა­რი­ტად დი­დი პო­ე­ტიც გახ­ლავთ, რა­საც მათ­ქმე­ვი­ნებს მის მი­ერ ქარ­თუ­ლად ამეტყ­ვე­ლე­ბუ­ლი რუ­და­ქის, შა­ჰიდ ბალ­ხე­ლის, ფირ­დო­უ­სის, ომარ ხა­ი­ა­მის, სა­ა­დის პო­ე­ზი­ა, რა­მაც დი­დი ხა­ნია ქარ­თვე­ლი მკითხ­ვე­ლის სიყ­ვა­რე­ლი და­იმ­სა­ხუ­რა.
  მე ისიც ვი­ცი და მი­ხა­რი­ა, რომ პრო­ფე­სორ­მა მა­გა­ლი თო­დუ­ამ ირა­ნის ხელ­ნა­წერ­თა სა­ცა­ვებ­სა და კერ­ძო კო­ლექ­ცი­ებ­ში მი­აკ­ვლია ირან­ში მოღ­ვა­წე, წარ­მო­შო­ბით ქარ­თვე­ლი  პო­ე­ტე­ბის დღემ­დე უც­ნობ ლექ­სებს. და­ად­გი­ნა რომ სპარ­სუ­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რის 27 წარ­მო­მად­გე­ნე­ლი წარ­მო­შო­ბით ქარ­თვე­ლი ყო­ფი­ლა.

  
  
ერ­თი მე­ტა­ფო­რის გან­მარ­ტე­ბი­სათ­ვის
სას­კო­ლო ,,ვე­ფხის­ტყა­ო­სან­ში“
     
      შ. რუს­თა­ვე­ლის მხატ­ვრუ­ლი ოს­ტა­ტო­ბის ერ­თ-ერ­თი ძი­რი­თად ხერხს მე­ტა­ფო­რა წარ­მო­ად­გენს. ,,ვე­ფხის­ტყა­ო­სან­ში“ მე­ტა­ფო­რა ყვე­ლა ნი­უ­ან­სით არის წარ­მოდ­გე­ნი­ლი, რომ­ლის გარ­ჩე­ვას აქ არ შე­ვუდ­გე­ბით. ამ­ჟა­მად ჩვე­ნი მი­ზა­ნია მხო­ლოდ გან­მარ­ტე­ბა ერ­თი მე­ტა­ფო­რი­სა, რო­მე­ლიც სა­და­ოდ გა­და­იქ­ცა თა­ნა­მედ­რო­ვე მკვლე­ვა­რე­ბის­თვის. აი ესეც:
,,ავ­თან­დილ დაჯ­და ტი­რი­ლად
ტირს ხმი­თა შვე­ნი­ე­რი­თა,
ყო­რან­სა გაჰ­გლეჯს ხშირ - ხში­რად
აფ­რთხობს ბრო­ლი­სა ჭე­რი­თა,
გა­ხეთ­ქა ლა­ლი გათ­ლი­ლი
ან­და­მა­ტი­სა კვე­რი­თა,
მუ­ნით წყა­რო­ნი გა­მოჩ­ნდეს
ძოწ­სა ვამ­სგავ­სე ფე­რი­თა“.
        ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“ მე­ო­რე შეს­წო­რე­ბულ და შევ­სე­ბულ სას­კო­ლო გა­მო­ცე­მა­ში (რე­დაქ­ტო­რი ალ. ჭინ­ჭა­რა­უ­ლი) ეს მე­ტა­ფო­რა ასეა გან­მარ­ტე­ბუ­ლი: ,,ყო­რა­ნი“ - შა­ვი წვერ - ულ­ვა­შის აღ­მნიშ­ვნე­ლი მე­ტა­ფო­რა­ა. ,,ბრო­ლის ჭე­რი“ - პი­რი­სა­ხი­სა. ,,ყო­რან­სა გაჰ­გლეჯს ხშირ - ხში­რად, აფ­რთხობს ბრო­ლი­სა ჭე­რი­თა“ - ავ­თან­დი­ლი მწუ­ხა­რე­ბი­სა­გან წვერს იგ­ლეჯს.
        ,,ლა­ლი გათ­ლი­ლი“ - ტუჩ - პი­რის აღ­მნიშ­ვნე­ლი მე­ტა­ფო­რა­ა, ,,ან­და­მა­ტის კვე­რი“ - მა­გა­რი მუშ­ტი­სა. გა­მო­დის, რომ ავ­თან­დი­ლი ტუჩ - პირ­ზე მუშტს ირ­ტყამ­და, სა­ხე გა­ი­ხეთ­ქა, სა­ი­და­ნაც სის­ხლი გა­მოს­დი­ო­და, რო­მე­ლიც ფე­რით ძოწს ემ­სგავ­სე­ბო­და. ამ მე­ტა­ფო­რის ამ­ნა­ი­რად გა­გე­ბა ყოვ­ლად შე­უ­ფე­რე­ბე­ლი­ა. ავ­თან­დი­ლი დაჯ­და სა­ტირ­ლად და არა ტუჩ­პი­რის სამ­ტვრე­ვად, პა­ტივ­ცე­მუ­ლი ალ. ჭინ­ჭა­რა­უ­ლი მიმ­ხვდა­რა სა­კუ­თარ შეც­დო­მას და 1982 წელს გა­მო­ცე­მულ თა­ვის წიგ­ნში - ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის ენი­სა და ტექ­სტის სა­კი­თხე­ბი“ - უფ­რო სხვა­ნა­ი­რად გა­ნუ­მარ­ტავს ეს მე­ტა­ფო­რა, რი­თაც კი­დევ ერ­თი ახა­ლი შეც­დო­მა და­უშ­ვი­ა. ამ შემ­თხვე­ვა­ში მას ,,ბრო­ლის ჭე­რი“ კბი­ლე­ბის აღ­მნიშ­ვნელ მე­ტა­ფო­რად მი­უჩ­ნე­ვი­ა: ყო­რა­ნი წვერ - ულ­ვა­ში­ა, რო­მელ­საც ავ­თან­დი­ლი (ტი­რი­ლის დროს) გაჰ­გლეჯს (პირს აღებს) და  აფ­რთხობს ,,ბრო­ლის ჭე­რით“ - თეთ­რი კბი­ლე­ბით. თეთ­რი კბი­ლე­ბის ელ­ვა­რე­ბით. (იხ. ალ. ჭინ­ჭა­რა­უ­ლი, ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის ენი­სა და ტექ­სტის სა­კი­თხე­ბი“ გვ. 74.).  თეთ­რი კბი­ლე­ბის ელ­ვა­რე­ბით წვერ - ულ­ვა­შის დაფ­რთხო­ბა ძნე­ლი წარ­მო­სად­გე­ნი­ა, უფ­რო მე­ტიც - ეს უკ­ვე კუ­რი­ო­ზი­ა.
          ბო­ლოს­და­ბო­ლოს რო­გორ გა­ვი­გოთ აღ­ნიშ­ნუ­ლი მე­ტა­ფო­რა, რო­გორ იქ­ნე­ბო­და იგი რუს­თა­ველს გა­აზ­რე­ბუ­ლი?
         ყო­რა­ნი აქ უთუ­ოდ თმაა (შა­ვი თმა). ,,ყო­რან­სა გაჰ­გლეჯს ხშირ - ხში­რად“ - ავ­თან­დი­ლი ხშირ - ხში­რად იგ­ლეჯ­და შავ თმებ­სო. ,,ბრო­ლის ჭე­რი“ ხე­ლის თი­თე­ბია (ა. ბა­რა­მი­ძე, დ. კო­ბი­ძე).
       ,,გა­ხეთ­ქა ლა­ლი გათ­ლი­ლი ან­და­მა­ტი­სა კვე­რი­თა“ - ამ მე­ტა­ფო­რა­ში ,,ლა­ლი გათ­ლი­ლი’ - ლო­ყე­ბი­ა, ღაწ­ვე­ბი­ა. ,,ან­და­მა­ტი­სა კვე­რი­თა“ - ცრემ­ლე­ბი­ა, ე.ი. თვა­ლე­ბი­დან წა­მო­სუ­ლი ცრემ­ლე­ბი ლო­ყა­ზე ღა­რად და­აჩ­ნდე­ბო­და, რო­გორც ამას სხვა­გა­ნაც ამ­ბობს რუს­თა­ვე­ლი: ,,სის­ხლმან და ცრემ­ლმან გა­რე­ვით ღაწ­ვი ქმნის ღა­რად და ღა­რად“. ცრემ­ლე­ბით ღარ­დაჩ­ნე­უ­ლი ლო­ყის გა­ხეთ­ქილ ლა­ლად წარ­მოდ­გე­ნა რუს­თა­ვე­ლის ჩვე­უ­ლი შე­და­რე­ბა­ა.
       ,,მუ­ნით წყა­რო­ნი გა­მოჩ­ნდეს“ - ლო­ყა­ზე  და­ჩე­ნი­ლი ცრემ­ლე­ბის ღა­რე­ბი­დან წყა­რო­ე­ბი გად­მო­იღ­ვა­რა, ე.ი. დი­დი რა­ო­დე­ნო­ბით წა­მო­ვი­და, რო­მე­ლიც ,,ძოწ­სა ვამ­სგავ­სე ფე­რი­თა“. იგი ძოწს, წი­თელ მარ­ჯანს იმი­ტომ ემ­სგავ­სე­ბო­და, რომ ზედ­მე­ტი მწუ­ხა­რე­ბის ცრემ­ლე­ბი იყო და თით­ქოს სის­ხლი ერე­ო­და. ზედ­მე­ტი მწუ­ხა­რე­ბის ცრემ­ლებ­ზე სის­ხლის გა­რე­ვა, მი­სი წით­ლად წარ­მოდ­გე­ნა ხში­რია პო­ე­მა­ში.



მ. კა­კი­ტე­ლაშ­ვი­ლის ერ­თი ლექ­სის გა­მო

       ქარ­თუ­ლი პო­ე­ზი­ის მოყ­ვა­რუ­ლე­ბი კარ­გა ხა­ნია იც­ნო­ბენ პო­ეტ მი­ხე­ილ კა­კი­ტე­ლაშ­ვი­ლის ლექსს ,,ქარ­თულ მი­წა­ზე“, რო­მელ­ზეც კომ­პო­ზი­ტორ­მა გი­ორ­გი ცა­ბა­ძემ შე­სა­ნიშ­ნა­ვი მუ­სი­კა შექ­მნა. სიმ­ღე­რამ მა­ში­ნათ­ვე მო­ი­პო­ვა სა­ყო­ველ­თაო პო­პუ­ლა­რო­ბა. მაგ­რამ კრი­ტი­კოს თა­მაზ წივ­წი­ვა­ძეს სრუ­ლი­ად გან­სხვა­ვე­ბუ­ლი მო­საზ­რე­ბა ჰქო­ნია ამ სიმ­ღე­რის ტექ­სტზე.
მო­ვუს­მი­ნოთ მას:
         ,,გ. ცა­ბა­ძის ,,მშობ­ლი­უ­რი მი­წის“ მე­ლო­დია დი­დე­ბუ­ლი რა­მა­ა! მას მთე­ლი სა­ქარ­თვე­ლო მღე­რის. მაგ­რამ აქ ტექ­სტი (მ. კა­კი­ტე­ლაშ­ვი­ლის სიტყ­ვე­ბი) ეფა­რე­ბა მე­ლო­დი­ას და ცოცხ­ლობს მუ­სი­კის ხარ­ჯზე!
ამ მად­ლი­ან და და­ლოც­ვილ მი­წა­ზე
ერ­თი წუ­თით არ ვყო­ფილ­ვარ მერ­ყე­ვი,
ცო­ცხა­ლი ვარ, შე­ნი ტრფო­ბით ვიწ­ვე­ბი,
მოვ­კვდე­ბი და ფერ­ფლად გა­და­გეყ­რე­ბი.
ცო­ცხა­ლი ვარ, ცო­ცხა­ლი,
შე­ნი ტრფო­ბით ვიწ­ვე­ბი,
მოვ­კვდე­ბი და ფერ­ფლად გა­და­გეყ­რე­ბი.
ვინ დამ­ძრა­ხავს სუ­ლით ცოტ­ნე და­დი­ანს
არ­წი­ვე­ბის სა­ბუ­და­რის მე­ხოტ­ბეს,
მე მომ­ხდუ­რი ვერ მი­ხი­ლავს დარ­დი­ანს,
თუნ­დაც ტან­ჯვა და წა­მე­ბა მე­ლო­დეს.
მაშ ასე:

მე მომ­ხდუ­რი ვერ მი­ხი­ლავს დარ­დი­ანს,
თუნ­დაც ტან­ჯვა და წა­მე­ბა მე­ლო­დეს.
     ,,თუ­კი მომ­ხდურ­მა და გა­დამ­თი­ელ­მა ვაჟ­კა­ცო­ბა შე­გი­გი­ნა, საქ­მე სა­ტან­ჯვე­ლად და სა­წა­მებ­ლად გა­გი­ხა­და, უნ­და დავ­დარ­დი­ან­დეთ კი­დეც და გულ­თა­ნაც უნ­და მი­ვი­ტა­ნოთ! სა­მარ­ცხვი­ნო ის უფ­რო იქ­ნე­ბა, ამ ტრა­გე­დი­ის შემ­დეგ მტერს მხი­ა­რუ­ლი ვეჩ­ვე­ნოთ! ასეთ დროს უდარ­დე­ლად ყოფ­ნა, მე რომ მკი­თხოთ, უხერ­ხუ­ლიც კი­ა!“ (თ. წივ­წი­ვა­ძე, ,,ფრთხი­ლად, წინ მკითხ­ვე­ლი­ა“, თ. 1985 წ. გვ 233).
         თ. წივ­წი­ვა­ძის ის წე­რი­ლი, სა­ი­და­ნაც მოგ­ვყავს ეს ამო­ნა­წე­რი, მე­ტად სა­ინ­ტე­რე­სო კრი­ტი­კუ­ლი წერ­ი­ლი­ა. თუმ­ცა მ. კა­კი­ტე­ლაშ­ვი­ლის ლექსზე კრიტიკოსის შე­ნიშ­ვნა: ,,ასეთ დროს უდარ­დე­ლად ყოფ­ნა, მე რომ მკი­თხონ, უხერ­ხუ­ლიც კი­ა“­-ო, ვფიქ­რობთ, ნაჩ­ქა­რე­ვად გა­კე­თე­ბუ­ლი დას­კვნის შე­დე­გი­ა. მ.კა­კი­ტე­ლაშ­ვი­ლი ამას არც ამ­ბობს და არც შე­ეძ­ლო ეთ­ქვა. პო­ე­ტი ამ­ბობს: ,,მე მომ­ხდუ­რი ვერ მი­ხი­ლავს დარ­დი­ანს, თუნ­დაც ტან­ჯვა და წა­მე­ბა მე­ლო­დეს“-ო, ე.ი. რაც უნ­და მტან­ჯონ და მა­წა­მონ, მტერს მო­წყე­ნილ სა­ხეს არ ვუჩ­ვე­ნე­ბო.
         რა­ტომ?
იმი­ტომ, რომ მტრის წი­ნა­შე და­დარ­დი­ა­ნე­ბა და ცრემ­ლთა ფრქვე­ვა დი­აც­თა წე­სი­ა, ძლი­ე­რი სუ­ლის ადა­მი­ა­ნე­ბი ღი­მი­ლით ხვდე­ბი­ან სიკ­ვდილ­საც - კი. გა­ვიხ­სე­ნოთ ლა­დო ასა­თი­ა­ნი:
ცხრა ლახ­ვა­რი რომ  და­მარ­ტყან ცხრა­ჯერ გულ­ში,
მტრის ჯი­ნა­ზე ცხრა­ჯერ მწა­რედ გა­ვი­ცი­ნებ.
         ლ. ასა­თი­ა­ნის ამ სტრი­ქო­ნე­ბის მშვე­ნი­ერ დუბ­ლი­რე­ბას წარ­მო­ად­გენს მ. კა­კი­ტე­ლაშ­ვი­ლის ,,მე მომ­ხდუ­რი ვერ მი­ხი­ლავს დარ­დი­ანს, თუნ­დაც ტან­ჯვა და წა­მე­ბა მე­ლო­დეს“, რო­მელ­საც არა­ფე­რი აქვს და­სა­წუ­ნი.
          იქ­ნებ ბევ­რმა არ იცის, რომ ზე­მოთ მოყ­ვა­ნი­ლი ლექ­სის ავ­ტო­რი არის ებ­რა­ე­ლი, უფ­რო სწო­რად, ქარ­თვე­ლი ებ­რა­ე­ლი.
           ებ­რა­ე­ლე­ბი სა­ქარ­თვე­ლო­ში ოდით­გან­ვე ცხოვ­რობ­დნენ, მაგ­რამ ისი­ნი აქ არა­სო­დეს გა­ნიც­დიდ­ნენ დევ­ნა­სა და შე­ვიწ­რო­ე­ბას, რაც ხში­რად ხდე­ბო­და და ახ­ლაც ხდე­ბა ზო­გი­ერთ ქვე­ყა­ნა­ში. ილია ჭავ­ჭა­ვა­ძის თქმით, არ ყო­ფი­ლა შემ­თხვე­ვა, რომ ებ­რა­ე­ლთ სა­ქარ­თვე­ლოს­თვის ეღა­ლა­ტოს. ამი­ტომ სუ­ლაც არაა გა­საკ­ვი­რი, რომ სწო­რედ ჩვე­ნი მე­გობ­რის, ქუ­თა­ის­ში და­ბა­დე­ბუ­ლი ქარ­თვე­ლი ებ­რა­ე­ლის სულ­ში და­ი­ბა­და ასე­თი ლექ­სი - ქარ­თუ­ლი მი­წის მშვე­ნი­ე­რი სა­გა­ლო­ბე­ლი.
        უკ­ვე დი­დი ხა­ნია გა­სუ­ლი მას შემ­დეგ, რაც მი­ხე­ილ კა­კი­ტე­ლაშ­ვი­ლი ვე­ღარ და­ა­ბი­ჯებს ,,ამ მად­ლი­ან და და­ლოც­ვილ მი­წა­ზე“, მაგ­რამ მი­სი კო­ლე­გე­ბი, ქუ­თა­თუ­რი მე­გობ­რე­ბი დღე­საც გულ­თბი­ლად, სიყ­ვა­რუ­ლით იგო­ნე­ბენ მას, ხო­ლო მის ლექსს ,,ქარ­თულ მი­წა­ზე“ მთე­ლი სა­ქარ­თვე­ლო მღე­რის.


,,ა­გერ მე­ცხა­ლიც ჭყი­ვის“

ტყემ მო­ის­ხა ფო­თო­ლი
აგერ მერ­ცხა­ლიც ჭყი­ვის,...
           ცნო­ბი­ლი­ა, რომ ამ სტრი­ქო­ნე­ბის გა­მო ილია მკაც­რად გა­აკ­რი­ტი­კა მის­მა თა­ნა­მედ­რო­ვე მწე­რალ­მა ქალ­მა ბარ­ბა­რა ჯორ­ჯა­ძემ (რა­ფი­ელ ერის­თა­ვის დამ), რო­მე­ლიც წერ­და:
         ,,სა­სა­ცი­ლოა ჭეშ­მა­რი­ტად და სამ­წუ­ხა­როც, რომ ასე შე­იც­ვა­ლოს ჩვე­ნი სამ­შობ­ლო ენა. თქვე­ნი რის­ხვა მქონ­დეს, თუ თა­ვის დღე­ში გა­მე­გო­ნოს მერ­ცხა­ლი ჭყი­ვი­სო, ღორ­ზედ კი გა­მი­გო­ნი­ა, ღო­რი ჭყი­ვი­სო, იქ­ნე­ბა ოდეს­მე ბულ­ბულ­ზეც თქვას ჭყი­ვი­სო...“
        მარ­თა­ლი­ა, სა­ბას ლექ­სი­კო­ნის მი­ხედ­ვით ,,ჭყი­ვი­ლი“ მხო­ლოდ გოჭ­თა ხმი­ა­ნო­ბა­ა, მაგ­რამ სა­ლი­ტე­რა­ტუ­რო ქარ­თულ­ში და­დას­ტუ­რე­ბუ­ლი­ა, რომ ფრინ­ველ­თა ხმი­ა­ნო­ბის აღ­სა­ნიშ­ნა­ვა­დაც იხ­მა­რე­ბა ეს სიტყ­ვა, მა­გა­ლი­თად; ,,ფან­ჯრის პი­რის­პირ გა­მოჩ­ნდნენ ჭყი­ვი­ლა ჩი­ტე­ბი“ (ი. გო­გებ.).
      ,,ჭყივ - ჭყივ“ ბე­ღუ­რა­თა და მის­თა­ნა­თა ხმი­ა­ნო­ბა­ა­ო, გვას­წავ­ლის ქარ­თუ­ლი ენის გან­მარ­ტე­ბით ლექ­სი­კო­ნი და იქ­ვე სა­ი­ლუს­ტრა­ცი­ოდ და­მოწ­მე­ბუ­ლია ია­კობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლის ცი­ტა­ტა: ,,ჭყივ - ჭყივ“ უპა­სუ­ხეს ჩი­ტებ­მა“.
        მა­შა­სა­და­მე, ,,ჭყივ - ჭყივ“ ბე­ღუ­რი­სა და მის­თა­ნე­ბის ხმი­ა­ნო­ბა­ა, მერ­ცხა­ლიც ბე­ღუ­რა­სებ­რთა რი­გის ფრინ­ვე­ლია და ილი­აც ამი­ტომ ამ­ბობს: ,,ა­გერ მერ­ცხა­ლიც ჭყი­ვის­-ო:
         ,,ჭყი­ვი­ლი“ და ჭიკ­ჭი­კი“ სხვა­დას­ხვა მნიშ­ვნე­ლო­ბის  სიტყ­ვე­ბი­ა. ,,ჭყი­ვი­ლი“ ფრინ­ველ­თა და ბარ­ტყთა (გი­ნა გოჭ­თა) უსი­ა­მოვ­ნო ხმი­ა­ნო­ბას ნიშ­ნავს, ხო­ლო ,,ჭიკ­ჭი­კი“ ფრინ­ველ­თა სა­ა­მურ გა­ლო­ბა­ზე ით­ქმის.
ტყემ მო­ის­ხა ფო­თო­ლი
აგერ მერ­ცხა­ლიც ჭყი­ვის.
           მარ­თა­ლი­ა, ილი­ას ამ სტრი­ქო­ნებ­ში არა­ვი­თა­რი შეც­დო­მა და აზ­რობ­რი­ვი გა­უ­გებ­რო­ბა არ არის, მაგ­რამ ლექ­სში, სა­დაც ახ­ლად ამ­წვა­ნე­ბუ­ლი ტყე, სი­ხა­რუ­ლის­გან მტი­რა­ლი ობო­ლი ვა­ზი, აყ­ვა­ვე­ბუ­ლი მთე­ბი და მდე­ლო­ე­ბია და­ხა­ტუ­ლი, გე­მოვ­ნე­ბი­ან მკითხ­ველს, რა­საკ­ვირ­ვე­ლი­ა, არ მო­ე­წო­ნე­ბა არა­ბუ­ნებ­რი­ვად ჩა­ჩხი­რუ­ლი ,,მერ­ცხლის ჭყი­ვი­ლი“. ამას ილი­აც გრძნობს და წერს კი­დეც სა­პა­სუ­ხო წე­რილ­ში: უხერ­ხოდ არის მანდ ეგ ზმნა (,,ჭყი­ვის“) ხმა­რე­ბუ­ლი­ო.
         აბა, უფ­რო მო­ხერ­ხე­ბუ­ლად რო­გორ შე­იძ­ლე­ბო­და თქმუ­ლი­ყო?
        ალ­ბათ, ისე, რო­გორც აკა­კი ამ­ბობს თა­ვის ,,გა­ზა­ფხულ­ში“.
დღეს მერ­ცხა­ლი შე­მოფ­რინ­და
ჭიკ­ჭი­კი­თა შე­მომ­ძა­ხა.


  
,,ჰა­ბა, ნა­გი­ლა“
(ფიქ­რე­ბი ია­კობ პა­პი­აშ­ვი­ლის მოთხ­რო­ბა­ზე და
ქარ­თველ ებ­რა­ე­ლებ­ზე)

       წა­ვი­კი­თხე ია­კობ პა­პი­აშ­ვი­ლის წიგ­ნი - ,,ჰა­ბა, ნა­გი­ლა, მეც­ნი­ე­რე­ბა. ის­რა­ე­ლის ფე­ნო­მე­ნის გე­ნე­ზი­სი“.
        წიგ­ნი სა­მი გან­ყო­ფი­ლე­ბი­სა­გან შედ­გე­ბა - პრო­ზა, მეც­ნი­ე­რე­ბა და პო­ე­ზი­ა. აქ­ვე ვეც­ნო­ბით სა­ქარ­თვე­ლოს მწე­რალ­თა კავ­ში­რის რე­ცენ­ზი­ას ია­კობ პა­პი­აშ­ვი­ლის რო­მან­ზე ,,ქარ­თუ­ლი ლე­გენ­და“, რო­მე­ლიც მწერ­ლის წი­ნა კრე­ბულ­ში გა­მოქ­ვეყ­ნდა.
        შე­მიძ­ლია თა­მა­მად გან­ვა­ცხა­დო, რომ წიგ­ნში შე­ტა­ნი­ლი თით­ქმის ყვე­ლა ნა­წარ­მო­ე­ბი მა­თი ავ­ტო­რის შე­მოქ­მე­დე­ბით ნი­ჭი­ე­რე­ბა­ზე მეტყ­ვე­ლებს.
        ,,ი­ა­კობ პა­პი­აშ­ვი­ლის სა­ხით საქ­მე გვაქვს არა მარ­ტო ის­ტო­რი­ულ ­მა­სა­ლა­ში ჩა­ხე­დულ პი­როვ­ნე­ბას­თან, არა­მედ მხატ­ვრუ­ლი ნი­ჭით და­ჯილ­დო­ე­ბულ ლი­ტე­რა­ტორ­თან, რო­მელ­საც ხე­ლე­წი­ფე­ბა მთა­ვა­რი - სუ­ლი ჩა­უდ­გას თა­ვი­სი ხე­ლით მო­ზე­ლილ და გა­მო­ძერ­წილ თი­ხას“.
         ეს რე­ვაზ ჯა­ფა­რი­ძის სიტყ­ვე­ბი­ა.
         რე­ვაზ ჯა­ფა­რი­ძის ეს აზ­რი ნათ­ლად ჩანს მწერ­ლის ერთ პა­ტა­რა მოთხ­რო­ბა­შიც - ,,ჰა­ბა, ნა­გი­ლა“, რო­მე­ლიც პირ­ვე­ლად 1980-ი­ან წლებ­ში და­ი­ბეჭ­და და გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბის­თა­ნა­ვე მი­იქ­ცია მკითხ­ვე­ლის ყუ­რა­დღე­ბა.
         მოთხ­რო­ბა­ში, რო­მელ­ზე­დაც ჩვენ ახ­ლა ვი­სა­უბ­რებთ, მე­ტად გულ­წრფე­ლად და და­მა­ჯე­რებ­ლა­დაა აღ­წე­რი­ლი ებ­რა­ელ­თა ის­რა­ელ­ში გა­ცი­ლე­ბის სცე­ნა.
        ილო, გა­ი­ო­ზი, ბონ­დო, ია­კო­ბი და ავ­თან­დი­ლი ქა­ლაქ ქუ­თა­ი­სის რეს­ტო­რან ,,ი­მე­რეთ­ში“ ქე­ი­ფო­ბენ. ისი­ნი ათი წე­ლი ერ­თად სწავ­ლობ­დნენ, მე­გობ­რე­ბი იყ­ვნენ. ორ კვი­რა­ში ილო ის­რა­ელ­ში მი­ემ­გზავ­რე­ბო­და და, რა თქმა უნ­და, ეს შეხ­ვედ­რა სა­მუ­და­მოდ უნ­და დარ­ჩე­ნი­ლი­ყო მათ ხსოვ­ნა­ში.
       ებ­რა­ე­ლე­ბი სა­ქარ­თვე­ლო­ში ოდით­გან­ვე ცხოვ­რობ­დნენ, მაგ­რამ მათ აქ არა­სო­დეს გა­ნუც­დი­ათ ეროვ­ნუ­ლი და სარ­წმუ­ნო­ებ­რი­ვი დევ­ნა, ან­ტი­სე­მი­ტიზ­მის სა­ში­ნე­ლე­ბა­ნი. სა­ქარ­თვე­ლო­ში ქარ­თვე­ლი ებ­რა­ე­ლე­ბის უფ­ლებ­რი­ვი მდგო­მა­რე­ო­ბა ყო­ველ­თვის ისე­თი­ვე იყო, რო­გორც ქარ­თვე­ლი მო­სახ­ლე­ო­ბი­სა. ამი­ტო­მაც არ ას­ვე­ნებს ავ­თან­დილს ის ფაქ­ტი, რომ ქარ­თველ ებ­რა­ელ­თა ნა­წილ­მა პი­რი იბ­რუ­ნა  პა­ლეს­ტი­ნი­სა­კენ.
           -ბი­ჭე­ბო - მი­მარ­თავს იგი თა­ვის მე­გობ­რებს - ჩვენ­გან სულ ახ­ლოს მო­ე­დი­ნე­ბა ჩვე­ნი ბალ­ღო­ბის მე­გო­ბა­რი რი­ო­ნი, იქ თეთ­რი ხი­დი­ა, ზე­მოთ წი­თე­ლი და ჯაჭ­ვის ხი­დე­ბი­ა; იქი­დან გუ­მა­თი­სა და რა­ჭის გზა იწყე­ბა, სა­ი­და­ნაც მო­ჩანს მწვა­ნეყ­ვა­ვი­ლა, ქარ­თველ ებ­რა­ელ­თა სა­ცხოვ­რე­ბე­ლი უბა­ნი. დღეს მი­დი­ან ისი­ნი, ტო­ვე­ბენ მშობ­ლი­ურ მი­წა-­წყალს. სა­კი­თხა­ვი კი­ა, ღმერ­თმა­ნი ნუ­თუ ეგ­რე იო­ლია წი­ნა­პარ­თა საფ­ლა­ვე­ბის მი­ტო­ვე­ბა? გა­იხ­სე­ნეთ ვა­მე­ხი რას ეუბ­ნე­ბა ბა­რამს:
          ,,სა­ქარ­თვე­ლო­ში მცხოვ­რე­ბი ებ­რა­ე­ლე­ბი იგი­ვე ქარ­თვე­ლე­ბი არი­ან, და­უკ­ვირ­დით მათ იერს, მოყ­ვა­ნი­ლო­ბას, პი­რი­სა­ხეს, ვე­რაფ­რით ვერ გა­არ­ჩევ ქარ­თვე­ლე­ბი­სა­გან“.
        -მარ­თა­ლია ეგ - თქვა ხმა­მაღ­ლა ია­კობ­მა, - ხში­რად მი­ფიქ­რი­ა, უხ­სო­ვა­რი დრო­ი­დან სა­ქარ­თვე­ლო­ში ვცხოვ­რობთ, ქარ­თუ­ლი ანა­ბა­ნა გვის­წავ­ლი­ა, ქარ­თუ­ლი მი­წის ბა­რა­ქით და­ვი­ზარ­დე­ნით და რო­გორ გავ­ხდით ებ­რა­ე­ლე­ბი - მეთ­ქი.
         ილო ნერ­ვი­უ­ლობს, მას თა­ვის მე­გობ­რებ­ზე ნაკ­ლე­ბად რო­დი უყ­ვარს ქარ­თუ­ლი მი­წა, მი­სი მთე­ბი, ველ - მინ­დვრე­ბი, მდი­ნა­რე­ე­ბი, წყა­რო­ე­ბი და ნა­კა­დუ­ლე­ბი, მაგ­რამ კითხ­ვა­ზე - რა­ტომ მი­დის, რა­ტომ ტო­ვებს მშობ­ლი­ურ მი­წა - წყალს? - მან არ იცის რა უპა­სუ­ხოს.
         ღელ­ვის გან­სა­ქარ­ვებ­ლად კი­დევ ერ­თხელ და­ის­ხამს სის­ხლის­ფერ ქინ­ძმა­რა­ულს, ჭი­ქას მაღ­ლა ას­წევს და იტყ­ვის:
        -სი­ცოცხ­ლეს და სიყ­ვა­რულს გა­უ­მარ­ჯოს ბი­ჭე­ბო! დავ­ლო­ცოთ ის ტკბი­ლად მო­სა­გო­ნა­რი წუ­თე­ბი, ნე­ტა­რე­ბით ერ­თად რომ გვი­ტა­რე­ბია წყალ­წი­თე­ლა­ზე. გა­ბაშ­ვი­ლის გო­რა­ზე, ბაგ­რატ­ზე, გე­ლათ­ში, სა­თაფ­ლი­ა­ზე. დავ­ლი­ოთ ყვე­ლა იმა­თი სა­დღეგ­რძე­ლო, ვი­საც ნაღ­დად, გუ­ლით უყ­ვარს ეს წმინ­და ად­გი­ლე­ბი.
         ვინც ქარ­თველ ებ­რა­ე­ლებს იც­ნობს, შე­უძ­ლე­ბე­ლია ია­კობ პა­პი­აშ­ვი­ლის მოთხ­რო­ბის პერ­სო­ნაჟ­თა ეს დი­ა­ლო­გი ისე წა­ი­კი­თხოს, რომ იდუ­მალ­მა თრთოლ­ვამ არ შე­იპყ­როს, ვი­ნა­ი­დან აქ ყვე­ლა­ფე­რი რე­ა­ლუ­რი, ჩვე­ნი ცხოვ­რე­ბი­სე­უ­ლი სი­ნამ­დვი­ლი­და­ნაა აღე­ბუ­ლი.
       მე კი­დევ ერ­თხელ გუ­ლის­ყუ­რით ვკი­თხუ­ლობ ამ მოთხ­რო­ბას და ჩე­მი კე­თი­ლი მას­წავ­ლებ­ლის, სულ­კურ­თხე­ულ პრო­ფე­სორ რა­ფი­ელ შა­მე­ლაშ­ვი­ლის ნათ­ქვა­მი მახ­სენ­დე­ბა უნე­ბუ­რად:
        ,,აქ სა­ქარ­თვე­ლო­ში, მარ­ტვი­ლის რა­ი­ო­ნის სო­ფელ ბან­ძა­ში გა­ნის­ვე­ნე­ბენ ჩე­მი დედ­-მა­მა, ბე­ბია და ბა­ბუ­ა, მა­თი წი­ნაპ­რე­ბი და წი­ნა­პარ­თა წი­ნაპ­რე­ბი. მათ  ძვლებს ქარ­თუ­ლი მი­წა  ინა­ხავს, ჩვენც აქ უნ­და და­ვი­მარ­ხოთ“-ო.
           პრო­ფე­სო­რი რა­ფი­ელ შა­მე­ლაშ­ვი­ლი იყო შე­სა­ნიშ­ნა­ვი მეც­ნი­ე­რი ქარ­თვე­ლო­ლო­გი (500-ზე მე­ტი შრო­მი­სა და 30-ზე მე­ტი წიგ­ნის ავ­ტო­რი), ახა­ლი თა­ო­ბის აღ­მზრდე­ლი და სი­კე­თით სავ­სე მოძღ­ვა­რი, რო­მელ­მაც ბევრ თა­ვის სტუ­დენტს ისე­თი კარ­გი საქ­მე­ე­ბი გა­უ­კე­თა, რა­საც ზო­გი­ერ­თი მშო­ბე­ლი და სის­ხლით ნა­თე­სა­ვიც კი არ გა­უ­კე­თებ­და, თუ ვერ გა­უ­კე­თებ­და... და ამი­ტო­მა­ცა­ა, რომ ჩვენ, მი­სი მო­წა­ფე­ე­ბი მუ­დამ პა­ტი­ვის­ცე­მი­თა და სიყ­ვა­რუ­ლით ვი­გო­ნებთ მის სა­ხელს.
        მე ახ­ლაც გუ­შინ­დე­ლი­ვით მახ­სოვს ის დღე, რო­დე­საც ბა­ტო­ნი რა­ფი­ე­ლის სახ­ლში სტუმ­რად ვიმ­ყო­ფე­ბო­დი და მის­მა შვი­ლიშ­ვილ­მა პა­ტა­რა ბე­ქამ, რო­მელ­საც ვთხო­ვე ეთ­ქვა რო­მე­ლი­მე ლექ­სი, ამა­ყად და სხა­პას­ხუ­პით მი­პა­სუ­ხა:
ქარ­თლ-კა­ხე­თი იმე­რე­თი,
გუ­რია და სა­მეგ­რე­ლო,
ყვე­ლა ჩე­მი სამ­შობ­ლოა
საყ­ვა­რე­ლი სა­ქარ­თვე­ლო.
        დი­ახ, ქარ­თველ ებ­რა­ელ­თა სამ­შობ­ლო სა­ქარ­თვე­ლო­ა, მა­თი დე­და­ე­ნაც ქარ­თუ­ლი­ა, სხვა ენა მათ არ გა­აჩ­ნი­ათ და ისე რო­გორც ყვე­ლა ქარ­თვე­ლი­სათ­ვის, მათ­თვი­საც ძვირ­ფა­სია შო­თას, ილი­ას, აკა­კის და გა­ლაკ­ტი­ო­ნის ტკბი­ლი ქარ­თუ­ლი.
          ია­კობ პა­პი­აშ­ვი­ლის ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი მოთხ­რო­ბის ძი­რი­თა­დი სათ­ქმე­ლიც სწო­რედ ეს არის.
       ამ­ჟა­მად მთელ მსოფ­ლი­ო­ში 15 მი­ლი­ო­ნი ებ­რა­ე­ლი ცხოვ­რობს, რო­მელ­თა­გან, თუ არ ვცდე­ბი, 114 ნო­ბე­ლის პრე­მი­ის ლა­უ­რე­ა­ტია და ეს მა­შინ, რო­ცა მთელ მსოფ­ლი­ო­ში მხო­ლოდ ექ­ვსა­სამ­დე კაცს აქვს მი­ნი­ჭე­ბუ­ლი ეს პრე­მი­ა.
ცნო­ბი­ლი­ა, რომ უძ­ვე­ლე­სი დრო­ი­დან მომ­დი­ნა­რე­ობს ებ­რა­ელ­თა სწრაფ­ვა მეც­ნი­ე­რე­ბის­კენ, მწერ­ლო­ბი­სა­კენ ლი­ტე­რა­ტუ­რი­სა­კენ... გა­იხ­სე­ნეთ, რო­გო­რი დი­დე­ბუ­ლი ადა­მი­ა­ნე­ბი მის­ცეს ებ­რა­ე­ლებ­მა მსოფ­ლი­ოს:
        ჰა­ინ­რიხ ჰა­ი­ნე, შტე­ფან ცვა­ი­გი, აინ­შტა­ი­ნი, რუ­ბენ­შტე­ი­ნი, ფე­ლიქს მენ­დელ­სო­ნი, ბა­რუხ სპი­ნო­ზა, ზიგ­მუნდ ფრო­ი­დი, ილია ერენ­ბურ­გი, გარ­ცელ ბა­ა­ზო­ვი, ბო­რის პას­ტერ­ნა­კი...
           მარ­ტო ეს ფაქ­ტიც ხომ საკ­მა­რი­სი სა­ბუ­თია იმი­სათ­ვის, რომ ყო­ველ­გვა­რი გა­და­ჭარ­ბე­ბის გა­რე­შე ით­ქვას:
ებ­რა­ე­ლი ერი ნი­ჭი­ე­რი ერი­ა.
           ნი­ჭი­ე­რა­დაა და­წე­რი­ლი ქარ­თვე­ლი ებ­რა­ე­ლი მწერ­ლის, ია­კობ პა­პი­აშ­ვი­ლის რო­მა­ნიც - ,,ქარ­თუ­ლი ლე­გენ­და“, რო­მე­ლიც ქარ­თვე­ლი ერის შო­რე­ულ წარ­სულს - მე­ფე მი­რი­ა­ნის მე­ფო­ბის ხა­ნას და ქრის­ტი­ა­ნო­ბის სა­ხელ­მწი­ფო რე­ლი­გი­ად შე­მო­ღე­ბას ეხე­ბა....
          მე ეს რო­მა­ნი თვი­თონ ავ­ტორ­მა მა­ჩუ­ქა ასე­თი წარ­წე­რით: ,,ფა­უსტ ნა­და­რა­ი­ას! პა­ტი­ვის­ცე­მით ავ­ტო­რი. ქუ­თა­ი­სი, 1996 წ.“
          რო­მა­ნი ,,ქარ­თუ­ლი ლე­გენ­და“ ია­კობ პა­პი­აშ­ვი­ლის მე­ო­რე წიგ­ნი­ა, რომ­ლის­თვი­საც მწე­რალს წინ წა­უმ­ძღვა­რე­ბია თა­ვი­სი­ვე ლექ­სის სტრი­ქო­ნე­ბი:
გა­უ­ვალ გზა­ზე
ჩემს ნა­ტერ­ფალს დავ­ტო­ვებ ვი­ცი,
არც მზე, არც მთვა­რე,
არც იღ­ბა­ლი არ მინ­და სხვი­სი,
მე მი­ვა­ბი­ჯებ
დი­დი რწმე­ნით და ურ­ყე­ვ ფი­ცით,
სიტყ­ვას არ გავ­ტეხ,
ვა­ლი მა­წევს ქარ­თუ­ლი მი­წის.
         მარ­თლაც რომ დი­დი რწმე­ნი­თა და უარ­ყე­ვი ფი­ცით და­ა­ბი­ჯებს დღეს ქუ­თა­ი­სის ქუ­ჩებ­ში ნი­ჭი­ე­რი პო­ე­ტი და პრო­ზა­ი­კო­სი ია­კობ პა­პი­აშ­ვი­ლი, რომ­ლის პო­ე­ტუ­რი, პრო­ზა­უ­ლი და მეც­ნი­ე­რუ­ლი ნაშ­რო­მე­ბი მე­ტად სა­ყუ­რა­დღე­ბო მოვ­ლე­ნაა ჩვენს ლი­ტე­რა­ტუ­რულ ცხოვ­რე­ბა­ში.


,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“ ერ­თი ტა­ე­პის სწო­რად
 გა­გე­ბი­სათ­ვის

         თი­ნა­თინ­მა გა­დაწყ­ვი­თა უცხო მოყ­მის მო­სა­ძებ­ნად გაგ­ზავ­ნოს ავ­თან­დი­ლი და მო­ნის პი­რით შე­უთ­ვა­ლა, მო­დი­ო. ავ­თან­დილ­მაც მა­ში­ნათ­ვე ჩა­იც­ვა ტან­საც­მე­ლი ,,მჯო­ბი ყოვ­ლი­სა ჭრე­ლი­სა“ და გა­ე­შუ­რა მე­ფე - ქალ­თან ოფი­ცი­ა­ლურ მი­ღე­ბა­ზე. ამ შეხ­ვედ­რის დროს ავ­ტო­რი ასე აღ­წერს თი­ნა­თინს:
გაძ­რცვილ­სა ტან­სა ემოს­ნეს
ყარ­ყუმ­ნი უსა­პი­რო­ნი.
      სას­კო­ლო ,,ვე­ფხის­ტყა­ო­სან­ში“ ეს ტა­ე­პი ასე გან­მარ­ტე­ბუ­ლი:­გაძ­რცვილ­სა ტან­სა - შიშ­ველ ტან­ზე, ემოს­ნეს - ეც­ვა.  ყარ­ყუმ­ნი - ყარ­ყუ­მის ბეწ­ვი, თეთ­რი ფე­რი­სა. უსა­პი­რო - სა­პი­რე­და­უ­დე­ბე­ლი, ქსო­ვი­ლით გა­უ­წყო­ბე­ლი.
          ამ გან­მარ­ტე­ბი­დან ისე გა­მო­დის, რომ თი­ნა­თინს ავ­თან­დილ­თან შეხ­ვედ­რი­სას ყარ­ყუ­მის ბეწ­ვი აქვს წა­მო­ხუ­რუ­ლი სრუ­ლი­ად შიშ­ველ ტან­ზე.
      ,,ო­ფი­ცი­ა­ლუ­რი შეხ­ვედ­რის დროს მე­ფე - ქა­ლი თა­ვის სპას­პეტს შიშ­ველ ტან­ზე მო­ხუ­რუ­ლი წა­მო­სას­ხა­მით არ შე­იძ­ლე­ბო­და დახ­ვედ­რო­და. ეს არც ეთი­კუ­რი თვალ­საზ­რი­სით იქ­ნე­ბო­და გა­მარ­თლე­ბუ­ლი და არც რუს­თვე­ლის მსოფ­ლმხედ­ვე­ლო­ბი­თო’ - წე­რენ აღ­ნიშ­ნუ­ლი ტა­ე­პის შე­სა­ხებ მ. გუ­გუშ­ვი­ლი და ლ. ძო­წე­ნი­ძე ,,ლი­ტე­რა­ტუ­რულ ძი­ე­ბან­ში (ტ. 18. გვ. 347.).
     ლა­მა­ზი ადა­მი­ა­ნე­ბი ან­ტი­კურ ქან­და­კე­ბებ­ში უმე­ტე­სად შიშ­ვე­ლი სა­ხით არი­ან წარ­მოდ­გე­ნი­ლი. შიშ­ვე­ლი ქა­ლის სხე­უ­ლის შეგ­რძნე­ბა ესაა შეგ­რძნე­ბა სა­ერ­თოდ ადა­მი­ა­ნის მშვე­ნი­ე­რე­ბი­სა და, რა­საკ­ვირ­ვე­ლი­ა, არც რუს­თველს ჩა­ეთ­ვლე­ბო­და ამო­რა­ლო­ბის გა­მოვ­ლი­ნე­ბად შიშ­ვე­ლი ქა­ლის და­ხატ­ვა, მაგ­რამ გა­აჩ­ნია სად, რო­გორ და რო­დის.
          საქ­მი­ან აუ­დი­ენ­ცი­ა­ზე მე­ფე - ქა­ლის მი­ერ შიშ­ველ ტან­ზე წა­მოც­მუ­ლი ბეწ­ვით გა­მო­ჩე­ნა ნამ­დვი­ლად უხერ­ხუ­ლი­ა.
          ამ უხერ­ხუ­ლო­ბის თა­ვი­დან ასა­ცი­ლებ­ლად მ. გუ­გუშ­ვი­ლი და ლ. ძო­წე­ნი­ძე ეყ­რდნო­ბი­ან ნ. მა­რის თვალ­საზ­რისს და ას­კვნი­ან ,,გაძ­რცვილ­სა ტან­სა’ მთრთოლ­ვა­რე, გამ­ხდარ ტანს ნიშ­ნავ­სო. მაგ­რამ რა ვუ­ყოთ იმას, რომ პო­ე­მის მი­ხედ­ვით თი­ნა­თი­ნი სუ­ლაც არ არის გამ­ხდა­რი და ,,ხორ­ცგა­ძარ­ცუ­ლი“ ქა­ლი, რის გა­მოც ავ­ტო­რი მას მი­ლე­ულ მთვა­რეს კი არ ადა­რებს, არა­მედ გას­რუ­ლე­ბულს, სავ­სეს....
       მაშ, რო­გორ გა­ვი­გოთ ,,გაძ­რცვილ­სა ტან­სა ემოს­ნეს“?
ცნო­ბი­ლი­ა, რომ ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“  ზო­გი­ერთ ხელ­ნა­წერ­სა და ნა­ბეჭდ გა­მო­ცე­მა­შიც ,,გაძ­რცვილ­სა’ ნაც­ვლად იკი­თხე­ბა ,,მას მზე­სა...“
         მ. გუ­გუშ­ვი­ლი და ლ. ძო­წე­ნი­ძეც მი­იჩ­ნე­ვენ, რომ სტრო­ფის ში­ნა­არ­სი­სა და რუს­თვე­ლის მხატ­ვრუ­ლი ენის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბის სა­ფუძ­ველ­ზე თით­ქოს მარ­თე­ბუ­ლი უნ­და იყოს წა­კითხ­ვა ,,მას მზე­სა ტან­სა ემოს­ნეს ყარ­ყუმ­ნი უსა­პი­რო­ნი“, თუნ­დაც იმი­ტომ, რომ წი­ნა სტროფ­ში ლა­პა­რა­კია ავ­თან­დილ­ზე და მომ­დევ­ნო სტრო­ფი იწყე­ბა თი­ნა­თი­ნის და­უ­სახ­ლებ­ლად.
        აბა, რა­შია საქ­მე?
           ისი­ნი ით­ვა­ლის­წი­ნე­ბენ რა იმ გა­რე­მო­ე­ბას, რომ იმ ხელ­ნა­წერს (სა­დაც ,,გაძ­რცვილ­სას“ ნაც­ვლად ,,მას მზე­სა“ წე­რი­ა) ძლი­ერ ატყ­ვია რე­დაქ­ტო­რის ხე­ლი, გა­დაჭ­რით აცხა­დე­ბენ:
,,წა­კითხ­ვას ,,მას მზე­სა“ ვერ მი­ვიჩ­ნევთ ავ­თენ­ტუ­რად, სა­ნამ რა­ი­მე სხვა სა­ბუ­თი არ გვექ­ნე­ბაო’.
ჩე­მი აზ­რით, ,,მას მზე­სა“ -ს ავ­თენ­ტი­კუ­რო­ბა აშკარაა ალი­ტე­რა­ცი­უ­ლი თვალ­საზ­რი­სი­თაც. ამი­ტომ აღ­ნიშ­ნულ სტრი­ქონს შევ­ხე­დოთ ამ კუ­თხი­თაც.
 მაშ, ასე:
        ,,ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის“ ზე­მოთ მოყ­ვა­ნი­ლი ტა­ე­პი ცნო­ბი­ლია ორი სა­ხით:
1.   მას მზე­სა ტან­სა ემოს­ნეს
ყარ­ყუმ­ნი უსა­პი­რო­ნი.
2.   გაძ­რცვილ­სა ტან­სა ემოს­ნეს
ყარ­ყუმ­ნი უსა­პი­რო­ნი.
        ჩე­მი აზ­რით, პირ­ვე­ლი წა­კითხ­ვის უპი­რა­ტე­სო­ბა მე­ო­რეს­თან სე­და­რე­ბით აშ­კა­რად ჩანს ბგე­რა­თა შე­წყო­ბის თვალ­საზ­რი­სით, მი­აქ­ცი­ეთ ყუ­რა­დღე­ბა მ-ს ალი­ტე­რა­ცი­ას.
ას ზე­სა ტან­სა ეოს­ნეს
ყარ­ყუმ­ნი უსა­პი­რო­ნი
       არა­ნაკ­ლებ სა­ინ­ტე­რე­სოა ს-ს ალი­ტე­რა­ცი­აც:
მა მზე­ა ტან­ა ემოს­ნე
ყარ­ყუმ­ნი უა­პი­რო­ნი
       საკ­მა­რი­სია აქ ,,მას მზე­სა“ შევ­ცვა­ლოთ სიტყ­ვით ,,გაძ­რცვილ­სა“ და ლექ­სის მუ­სი­კა­ლო­ბა და­ირ­ღვე­ვა. ალ­ბათ, გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი პო­ე­ტუ­რი გე­მოვ­ნე­ბა არც არის სა­ჭი­რო, იგ­რძნო, რომ სიტყ­ვას ,,გაძ­რცვილ­სა“ დე­ზორ­გა­ნი­ზა­ცია შე­აქვს მთელ სტრი­ქონ­ში, აუ­ხე­შებს, ,,სუნ­თქვას უბო­ჭავს“ მას.
      ყო­ვე­ლი­ვე ზე­მოთ­ქმუ­ლი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, ვფიქ­რობ, უეჭ­ვე­ლად სარ­წმუ­ნო უნ­და იყოს ამ­გვა­რი წა­კითხ­ვა: ,,მას მზე­სა ტან­სა ემოს­ნეს ყარ­ყუმ­ნი უსა­პი­რო­ნი“, რაც ნიშ­ნავს: იმ მზეს (ე­.ი. თი­ნა­თინს) უსა­პი­რო ყარ­ყუ­მის ბეწ­ვი ეც­ვა.


  
სა­ქარ­თვე­ლო­ში უცხო­უ­რი სა­ხე­ლე­ბის
გავ­რცე­ლე­ბის შე­სა­ხებ

          ამას წი­ნათ რე­დაქ­ცი­ა­ში წე­რი­ლი მი­ვი­ღეთ, რომ­ლის ავ­ტო­რი, ახალ­და­ბა­დე­ბუ­ლი ბავ­შვის ბე­ბია უკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბას გა­მოთ­ქვამს იმის გა­მო, რომ მი­სი შვი­ლიშ­ვი­ლი­სათ­ვის მშობ­ლებს არა­ქარ­თუ­ლი სა­ხე­ლი და­ურ­ქმე­ვი­ათ.
          -მე მორ­წმუ­ნე ქა­ლი ვარ, ეკ­ლე­სი­ა­ში დავ­დი­ვარ და ვი­ცი, რომ ყვე­ლა მარ­თლმა­დი­დე­ბელ­მა ქარ­თველ­მა თა­ვის შვილს რო­მე­ლი­მე ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი წმინ­და­ნის ან  რო­მე­ლი­მე ღირ­სე­უ­ლი ქარ­თვე­ლი მა­მუ­ლიშ­ვი­ლის სა­ხე­ლი უნ­და და­არ­ქვას, - წერს ის და იქ­ვე არ­გუ­მენ­ტად მოჰ­ყავს რამ­დე­ნი­მე წლის წი­ნათ გა­ზეთ ,,ეგ­რი­სის მაც­ნე­ში“ და­ბეჭ­დი­ლი ვინ­მე ან­ზორ ბა­რა­მი­ას წე­რი­ლის ში­ნა­არ­სი, რო­მე­ლიც სა­ქარ­თვე­ლო­ში გავ­რცე­ლე­ბულ უცხო­ურ სა­ხე­ლებს ეხე­ბა.
          -სა­ქარ­თვე­ლო­ში ქარ­თუ­ლი სა­ხე­ლე­ბის ნაც­ვლად უცხო­უ­რი სა­ხე­ლე­ბის დამ­კვიდ­რე­ბა არის თუ არა ან­ტი­ე­როვ­ნუ­ლი მოქ­მე­დე­ბა? - გვე­კი­თხე­ბა წე­რი­ლის ავ­ტო­რი და ჩვენც შე­ვეც­დე­ბით შეძ­ლე­ბის­დაგ­ვა­რად გავ­ცეთ პა­სუ­ხი ამ შე­კითხ­ვას:
       ცნო­ბი­ლია რომ არა მარ­ტო სა­ქარ­თვე­ლო­ში, არა­მედ ყვე­ლა ქვე­ყა­ნა­ში ამა თუ  იმ სა­ხე­ლის გავ­რცე­ლე­ბას ხელს უწყობს მხატ­ვრუ­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რა, რად­გან ძა­ლი­ან ხში­რად მათ­თვის საყ­ვა­რელ ნა­წარ­მო­ებ­თა გმი­რის სა­ხელს არ­ქმე­ვენ შვი­ლებს მშობ­ლე­ბი. ქარ­თვე­ლი ხალ­ხი თა­ვი­სი არ­სე­ბო­ბის მრა­ვალ­სა­უ­კუ­ნო­ვან მან­ძილ­ზე ყო­ველ­თვის პა­ტივს სცემ­და საზ­ღვარ­გა­რე­თის ქვეყ­ნე­ბის ის­ტო­რი­ა­სა და ლი­ტე­რა­ტუ­რას, რა­საც შე­დე­გად მოჰ­ყვე­ბო­და ხოლ­მე სა­ქარ­თვე­ლო­ში ქარ­თუ­ლი სა­ხე­ლე­ბის გვერ­დით უცხო­უ­რი სა­ხე­ლე­ბის დამ­კვიდ­რე­ბა, რაც სრუ­ლი­ად ბუ­ნებ­რივ მოვ­ლე­ნად უნ­და მი­ვიჩ­ნი­ოთ. მა­გა­ლი­თად, ქარ­თუ­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რის გავ­ლე­ნი­თაა ჩვენ­ში გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი სა­ხე­ლე­ბი: ტა­რი­ე­ლი, ავ­თან­დი­ლი, ფრი­დო­ნი, ელ­გუ­ჯა, ლა­შა, ან­ზო­რი, თორ­ნი­კე, ნეს­ტა­ნი, ელი­სო, შო­რე­ნა, ლე­ლა და მრა­ვა­ლი სხვა, რო­მელ­თაც გვერდს უმ­შვე­ნე­ბენ უცხო­უ­რი ლი­ტე­რა­ტუ­რის გავ­ლე­ნით დამ­კვიდ­რე­ბუ­ლი სა­ხე­ლე­ბი: ტრის­ტა­ნი, რო­მე­ო, ჰამ­ლე­ტი, იზოლ­და, ჯუ­ლი­ე­ტა, ოფე­ლი­ა, მა­ნო­ნი, ნა­ნა და ა.შ.
      მე არ ვარ ყო­ვე­ლი­ვე უცხო­უ­რით გა­ტა­ცე­ბი­სა და უცხო­უ­რის მი­ბაძ­ვის მომ­ხრე, მაგ­რამ თუ პა­ტივს ვცემთ უცხო ქვეყ­ნის ის­ტო­რი­ას და უცხო­ურ ლი­ტე­რა­ტუ­რას, უპა­ტივ­ცე­მუ­ლოდ არ უნ­და მო­ვეპყ­რათ უცხო­უ­რი წარ­მო­შო­ბის სა­ხე­ლებ­საც, რომ­ლე­ბიც ქარ­თუ­ლი სა­ხე­ლე­ბის გვერ­დით ღირ­სე­უ­ლად ცდი­ლო­ბენ თა­ვი­ან­თი ად­გი­ლის დამ­კვიდ­რე­ბას. სხვა­თა შო­რის, სა­ქარ­თვე­ლო­ში ქარ­თუ­ლი სა­ხე­ლე­ბის გვერ­დით არა­ქარ­თუ­ლი სა­ხე­ლე­ბის არ­სე­ბო­ბა ახა­ლი მოვ­ლე­ნა არ არის, უძ­ვე­ლე­სი დრო­ი­დან მიმ­დი­ნა­რე­ობს. მა­გა­ლი­თად, ჩვენ­ში დღე­საც ძა­ლი­ან ფარ­თოდ გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი სა­ხე­ლი და­ვი­თი (რომ­ლის სა­ა­ლერ­სო კნი­ნო­ბი­თი ფორ­მაა და­თო) წარ­მო­შო­ბით ქარ­თუ­ლი არ არის, ებ­რა­უ­ლი­ა, მაგ­რამ იგი ერ­ქვა ჩვე­ნი ქვეყ­ნის ათამ­დე მე­ფეს, მათ შო­რის ყვე­ლა­ზე ღირ­სე­ულს - და­ვით აღ­მა­შე­ნე­ბელს. ასე­ვე უცხო­უ­რია გი­ორ­გიც, ბერ­ძნუ­ლი­და­ნაა წარ­მო­შო­ბი­ლი. თქვენ წარ­მო­იდ­გი­ნეთ, რომ არც ილი­აა ქარ­თუ­ლი სა­ხე­ლი, არც აკა­კი და არც ია­კო­ბი, ილია და ია­კო­ბი ებ­რა­უ­ლი სა­ხე­ლე­ბი­ა, აკა­კი - ბერ­ძნუ­ლი, ებ­რა­უ­ლი წარ­მო­შო­ბი­საა სა­ქარ­თვე­ლოს ის­ტო­რი­ის მა­მის - დი­დი ივა­ნე ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლის სა­ხე­ლიც, გა­ლაკ­ტი­ო­ნი - ბერ­ძნუ­ლი­ა, კონ­სტან­ტი­ნე - ლა­თი­ნუ­რი, სპარ­სუ­ლი­და­ნაა წარ­მო­შო­ბი­ლი ქრის­ტეს სჯუ­ლის­თვის წა­მე­ბუ­ლი ქე­თე­ვან დე­დოფ­ლის სა­ხე­ლი, რომ­ლის მო­ფე­რე­ბი­თი ფორ­მაა ქე­თი, ქე­თი­ნო.­.ალ­ბათ ყვე­ლას გახ­სოვთ მუხ­რან მა­ჭა­ვა­რი­ა­ნის დი­დე­ბუ­ლი ლექ­სი ,,ვი­თარ­ცა მტკვა­რი’ სა­დაც გვხვდე­ბა ასე­თი სტრი­ქო­ნე­ბი“:
და დღეს -
შო­თა­ის ნა­ქო­ნი სის­ხლით,
და დღეს -
ვახ­ტან­გის ნა­ქო­ნი სის­ხლით,
და დღეს -
სულ­ხა­ნის ნა­ქო­ნი სის­ხლით...
თბი­ლი­სის ფარ­თო ქუ­ჩებ­ში და­დის
ლე­ი­ლა,­ლონ­და,
ნა­თი­ა, ნა­ნი,
ელი­სო, ვა­ჟა,
გი­ორ­გი, გი­ვი
და
ია­რონ!
ია­რონ!
ია­რონ!
ამინ!
     ამ ლექსს, რომ­ლი­თაც პო­ე­ტი უმ­ღე­რის ქარ­თუ­ლი სის­ხლი­სა და ქარ­თუ­ლი სუ­ლის უკ­ვდა­ვე­ბას, თა­ვი­დან ბო­ლომ­დე თუ წა­ი­კი­თხავთ, თქვენ იქ შეხ­ვდე­ბით სა­ქარ­თვე­ლო­ში გავ­რცე­ლე­ბულ ქა­ლი­სა და მა­მა­კა­ცის 12 სა­ხელს. ბევ­რი თქვენ­გა­ნი გა­იკ­ვირ­ვებს თუ ვიტყ­ვი, რომ ამ ლექ­სში ნახ­სე­ნე­ბი სა­ხე­ლე­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბაც უცხო­უ­რია და არ არის ქარ­თუ­ლი. ვახ­ტან­გი წარ­მო­შო­ბით ირა­ნუ­ლი­ა, სულ­ხა­ნი და ლე­ი­ლა არა­ბუ­ლი, თა­მა­რი და ელი­სოც ძვე­ლებ­რა­უ­ლი­დან მო­დის, გი­ორ­გი, რო­გორც ვთქვით, ბერ­ძნუ­ლი­ა, გი­ვი სპარ­სუ­ლი. მი­უ­ხე­და­ვად ამი­სა, ეს სა­ხე­ლე­ბი ოდიდ­გან­ვე გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი პო­პუ­ლა­რო­ბი­თა და მო­წი­წე­ბით სარ­გებ­ლობ­დნენ ჩვენ­ში და მათ დღე­საც დი­დი სიყ­ვა­რუ­ლით ატა­რე­ბენ თა­ნა­მედ­რო­ვე ქარ­თვე­ლე­ბი. ამი­ტო­მაც ამ­ბობს პო­ე­ტი მათ შე­სა­ხებ:
ია­რონ!
ია­რონ!
ია­რონ!
ამინ!
        ახ­ლა კი, რაც შე­ე­ხე­ბა გა­ზეთ ,,ეგ­რი­სის მაც­ნე­ში“ და­ბეჭ­დილ წე­რილს, რო­მე­ლიც ზე­მოთ აღ­ვნიშ­ნეთ, სამ­წუ­ხა­როდ მე იგი არ წა­მი­კი­თხავს და მის შე­სა­ხებ ვე­რა­ფერს ვიტყ­ვი, გარ­და იმი­სა, რომ გა­ზე­თი ,,ეგ­რი­სის მაც­ნე’ არის სა­მეგ­რე­ლო - ზე­მო სვა­ნე­თის რე­გი­ონ­ში გა­მო­მა­ვა­ლი გა­ზე­თი, რომ­ლის რე­დაქ­ტო­რია ქალ­ბა­ტო­ნი ნა­თია ჯგუ­ში­ა. ჯგუ­შია კი, პროფ. ი. მა­ი­სუ­რა­ძის დაკ­ვირ­ვე­ბით, მეგ­რუ­ლი სიტყ­ვა ჯგუ­შუ­ა-­დან მომ­დი­ნა­რე­ობს და ცუ­დად მკე­რავს ნიშ­ნავს.
          ეს, ისე, სხვა­თა­შო­რის, რა თქმა უნ­და.


დიდ ადა­მი­ა­ნებს დი­დი სიყ­ვა­რუ­ლი
შე­უძ­ლი­ათ
(ფიქ­რე­ბი ას­ლან აბა­ში­ძის ,,ვედ­რე­ბის“ გა­მო)

       ყვე­ლა ლი­ტე­რა­ტორ­მა მშვე­ნივ­რად იცის, რომ ქარ­თულ ხალ­ხურ სამ­გლო­ვი­ა­რო სიტყ­ვი­ე­რე­ბას უმე­ტე­სად რიტ­მუ­ლი პრო­ზის სა­ხე აქვს, თუმ­ცა ზო­გი­ერთ მათ­გან­ში ისე­თი პო­ე­ზი­აა ჩაქ­სო­ვი­ლი, შე­უძ­ლე­ბე­ლია ლექ­სი არ ვუ­წო­დოთ.
       ამას იმი­ტომ ვამ­ბობ, რომ ვიც­ნობ ქარ­თუ­ლი მოთ­ქმა - და­ტი­რე­ბის ნი­მუ­შებს, რომ­ლე­ბიც ახ­ლა ,,მწერ­ლის გა­ზეთ­ში“ და­ბეჭ­დილ­მა ას­ლან აბა­ში­ძის ,,ვედ­რე­ბამ“ გა­მახ­სე­ნა.
         ,,მწერ­ლის გა­ზე­თის“ 2003 წლის 24–30 ივ­ლი­სის ნო­მერ­ში გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლი ას­ლან აბა­ში­ძის ,,ვედ­რე­ბა“ მარ­თლაც რომ სა­ო­ცა­რი მოთ­ქმა - გო­დე­ბაა ქარ­თვე­ლი მა­მა­კა­ცი­სა.
         საყ­ვა­რე­ლი მე­უღ­ლის გარ­დაც­ვა­ლე­ბით დამ­წუხ­რე­ბუ­ლი ბა­ტო­ნი ას­ლან აბა­ში­ძე სამ­გლო­ვი­ა­რო ხა­სი­ა­თის ამ ნა­წარ­მო­ებ­ში იძ­ლე­ვა ამაღ­ლე­ბუ­ლი სიყ­ვა­რუ­ლის ისეთ მა­გა­ლითს, რომ­ლის მსგავ­სი იშ­ვი­ა­თია ცხოვ­რე­ბა­ში და ლი­ტე­რა­ტუ­რა­შიც.
       იშ­ვი­ა­თია - მეთ­ქი, იმი­ტომ ვამ­ბობ, რომ, რო­გორც ხალ­ხურ შე­მოქ­მე­დე­ბა­ში, ასე­ვე კლა­სი­კურ ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ში ხში­რია შემ­თხვე­ვა, რო­დე­საც დე­და შვილს დას­ტი­რის, შვი­ლი - დე­დას, და ძმას, ცო­ლი ქმარს, მაგ­რამ ქმა­რი რომ ცოლს დას­ტი­რო­დეს - ნაკ­ლე­ბად შეხ­ვდე­ბით.
         ჩე­მი აზ­რით, ეს ასე იმი­ტომ კი არ არის, რომ ცო­ლებს თით­ქოს უფ­რო მე­ტად უყ­ვართ თა­ვი­ან­თი ქმრე­ბი, ვიდ­რე ქმრებს ცო­ლე­ბი, არა­მედ აქ საქ­მე ის გახ­ლავთ, რომ მა­მა­კა­ცის ხმა­მა­ღა­ლი (მოთ­ქმით) ტი­რი­ლი ჩვენ­ში ძველ­თა­გან მი­ღე­ბუ­ლი წე­სით სა­თა­კი­ლო საქ­მედ ით­ვლე­ბო­და, რად­გა­ნაც მარ­თე­ბუ­ლად მი­იჩ­ნე­ვენ ოდით­გან­ვე გავ­რცე­ლე­ბულ ყალბ სენ­ტენ­ცი­ას: ,,ვაჟ­კაცს ცრემ­ლი არ შეშ­ვე­ნის“, თუმ­ცა ნამ­დვი­ლი ვაჟ­კა­ცე­ბი არა­სო­დეს იზი­ა­რებ­დნენ ასეთ ცრუ­რა­ინ­დულ ,,ფი­ლო­სო­ფი­ას“. აი, ქარ­თვე­ლი ბრძენ­კა­ცის, დი­დი ილია ჭავ­ჭა­ვა­ძის აზ­რი ამის შე­სა­ხებ:
ვაჟ­კაცს ცრემლსა რად უძ­რა­ხა­ვენ,
რკი­ნაც სტყდე­ბა, როს სცემს გრდემ­ლი,
კაცთ და პი­რუტყვთ გა­სარ­ჩე­ვად
ღმერ­თმა შექ­მნა მხო­ლოდ ცრემ­ლი.
           ,,მწერ­ლის გა­ზეთ­ში“ და­ბეჭ­დი­ლი ას­ლან აბა­ში­ძის ,,ვედ­რე­ბა“, რო­მელ­მაც ახ­ლა უნებ­ლი­ეთ მო­მა­გო­ნა ილი­ას ეს სიტყ­ვე­ბი, უფ­რო მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი ნა­წარ­მო­ე­ბი­ა, ვიდ­რე შე­იძ­ლე­ბა ერ­თი შე­ხედ­ვით მოგ­ვეჩ­ვე­ნოს. იგი უაღ­რე­სად ღრმა გრძნო­ბი­თაა და­წე­რი­ლი;
            აი, ნა­ხეთ, რო­გორ მი­მარ­თავს ბა­ტო­ნი ას­ლა­ნი თა­ვის გან­სვე­ნე­ბულ მე­უღ­ლეს, ქალ­ბა­ტონ მა­გუ­ლი გო­გი­ტი­ძეს:
შენ სუ­ლო ჩე­მო და გუ­ლო ჩე­მო
სი­ცოცხ­ლევ და ოც­ნე­ბავ ჩე­მო,
უკურ­ნე­ბე­ლო ტკი­ვი­ლო და
ტან­ჯვავ ჩე­მო და ცრემ­ლო ჩე­მო.
ცად აფ­რე­ნი­ლო ან­გე­ლო­ზო
ღმერ­თო ჩე­მო ულა­მა­ზე­სო.
გუ­ლის­სწო­რო, უღ­ლის­მწე­ვე­ლო,
კა­ე­შა­ნო და სევ­დავ ჩე­მო.
სწო­რუ­პო­ვა­რო მე­გო­ბა­რო
მე­უ­ფევ და მე­უღ­ლევ ჩე­მო.
შენ თეთ­რფრთი­ა­ნო დე­დო­ფა­ლო
და სა­ნუკ­ვა­რო ოც­ნე­ბავ ჩე­მო.
       მხო­ლოდ ას­ლან აბა­ში­ძის­თა­ნა დი­დი გრძნო­ბით შეპყ­რო­ბილ ადა­მი­ანს შე­ეძ­ლო გა­მო­ეთ­ქვა ასე­თი გუ­ლის­შემ­ძვრე­ლი და სიყ­ვა­რუ­ლით სავ­სე სტრი­ქო­ნე­ბი:
ვფი­ცავ უფალს, რომ სიკ­ვდი­ლამ­დე
კვლავ ვიქ­ნე­ბი ერ­თგუ­ლი შე­ნი.
ყვე­ლას ის ჯობ­და, შენ კი არა
წმინ­და სა­უფ­ლოს მე პირ­ვე­ლად
შე­მე­ღო კა­რი და ჟამს შემ­დეგ
მომ­ლო­დი­ნე იქ დაგ­ხვედ­რო­დი,
უსურ­ვა­ზი­ვით მოგ­ხვე­ო­დი
და­მე­კოც­ნა თვა­ლე­ბი შე­ნი.
და ვალ­მოხ­დი­ლი შევ­ხვედ­რო­დით
წი­ნა­პარ­თა ჩვენ­თა და ღმერთს მა­ღალს.
         ჩრდი­ლო­ეთ ამე­რი­კის პო­ლი­ტი­კუ­რი მოღ­ვა­წე და მწე­რა­ლი ბე­ნი­ა­მინ ფრან­კლი­ნი, რო­მელ­საც მთე­ლი ევ­რო­პა ადი­დებ­და რო­გორც სა­მარ­თლი­ან კაცს, წერ­და: ,,სიკ­ვდი­ლის შემ­დეგ და­ვი­წყე­ბას უმალ­ვე რომ არ მი­ე­ცე, ან უნ­და წერ­დეთ იმ­გვა­რად, რომ თქვენს შემ­დგომ მას კი­თხუ­ლობ­დნენ, ან­და საქ­მეს უნ­და ქმნი­დეთ ისეთს, რა­ზე­დაც წე­რა უნ­და ღირ­დეს“.
            ბა­ტო­ნი ას­ლან აბა­ში­ძე 12 წე­ლი მარ­თავ­და აჭა­რას და ამ წლე­ბის მან­ძილ­ზე მი­სი ხელ­მძღვა­ნე­ლო­ბით ამ რე­გი­ონ­ში იმ­დე­ნი კარ­გი საქ­მე გა­კეთ­და, მას­ზე წე­რა ნამ­დვი­ლად ღირს, ხო­ლო რაც შე­ე­ხე­ბა თვი­თონ ბა­ტონ ას­ლა­ნის ზე­მოხ­სე­ნე­ბულ ლექსს, იგი მარ­თლაც იმ­გვა­რა­დაა და­წე­რი­ლი, რომ მას მო­მა­ვა­ლი თა­ო­ბე­ბიც აუ­ცი­ლებ­ლად წა­ი­კი­თხა­ვენ. იგი ,,სიყ­ვა­რუ­ლის წიგ­ნში“ შე­სა­ტა­ნი ნა­წარ­მო­ე­ბი­ა.
           მე მა­ო­ცებს ამ ლექ­სის უსაზ­ღვრო სი­ნა­ზე, რაც კი­დევ ერ­თხელ მი­დას­ტუ­რებს იმ აზრს, რომ დიდ ადა­მი­ა­ნებს დი­დი სიყ­ვა­რუ­ლი შე­უძ­ლი­ათ.



,,სა­დაც მიხ­ვალ, იქა­უ­რი ქუ­დი და­ი­ხუ­რე­ო“

    ახ­ლა­ხან სა­დღაც ამო­ვი­კი­თხე, რომ ჩუ­ვა­შე­ბი­სა ყო­ფი­ლა ან­და­ზა: в какой народ придешь, такую шапку и наден, რა­მაც ჩვენ­ში გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი ,,სა­დაც მიხ­ვი­დე, იქა­უ­რი ქუ­დი და­ი­ხუ­რეო“,  გა­მახ­სე­ნა. სი­მარ­თ­ლე გითხ­რათ, მე ეს ან­და­ზა არას­დროს მომ­წონ­და, რაც ად­რე ლექ­სა­დაც მაქვს გა­მოთ­ქმუ­ლი:
მას, ეს ან­და­ზა ვინც თქვა პირ­ვე­ლად,
მსოფ­ლმხედ­ვე­ლო­ბა ჰქო­ნია ცუ­დი,
სა­დაც მიხ­ვი­დე, ქარ­თვე­ლო, ყველ­გან
უნ­და გე­ხუ­როს ქარ­თუ­ლი ქუ­დი.
      დი­ახ, მე თუ მკი­თხავთ, ქარ­თველ კაცს ნამ­დვი­ლად არა აქვს იმის ფუ­ფუ­ნე­ბა, სა­დაც მი­ვი­დეს, იქა­უ­რი ქუ­დი და­ი­ხუ­როს. ის ყველ­გან, სა­დაც უნ­და მოხ­ვდეს, ინ­გლის­ში, გერ­მა­ნი­ა­ში, საფ­რან­გეთ­ში, რუ­სეთ­სა თუ ამე­რი­კა­ში, ქარ­თვე­ლად უნ­და დარ­ჩეს, რად­გას მას, რო­გორც მცი­რე ქვეყ­ნის შვილს, სხვა უფ­ლე­ბა არა აქვს.
     მარ­თა­ლი­ა, არც ჩუ­ვა­შე­თია დი­დი ქვე­ყა­ნა, მაგ­რამ ეს ჩე­მი საქ­მე არ არის, მით უმე­ტეს, მე არ ვი­ცი მათ ხა­ლხში ამ ან­და­ზის წარ­მო­შო­ბის ის­ტო­რი­ა.
       მე ის ვი­ცი, რომ ეს ან­და­ზა - ,,სა­დაც მიხ­ვი­დე, იქა­უ­რი ქუ­დი და­ი­ხუ­რე­ო“ - ქარ­თველ კაცს არა­ფერ­ში გა­მო­ად­გე­ბა.
        ქარ­თველ კაცს, თუ ის ეროვ­ნულ სა­ხელ­მწი­ფოს აშე­ნებს, ყო­ველ­თვის უნ­და ახ­სოვ­დეს სა­ქარ­თვე­ლოს პირ­ვე­ლი პრე­ზი­დენ­ტის, ზვი­ად გამ­სა­ხურ­დი­ას სიტყ­ვე­ბი:
        ,,ის, ვინც ,,გა­ინ­გლი­სელ­დე­ბა“, ,,გა­გერ­მა­ნელ­დე­ბა“, ,,გაფ­რან­გდე­ბა“, ,,გა­რუს­დე­ბა“­,,,გა­ა­მე­რი­კელ­დე­ბა“, ვე­რა­სო­დეს გახ­დე­ბა ინ­გლი­სე­ლი, ფრან­გი, რუ­სი, ან ამე­რი­კე­ლი და ქარ­თვე­ლო­ბა­საც და­კარ­გავს და თუ ქარ­თვე­ლე­ბად დავ­რჩე­ბით და თა­ნაც ვე­ზი­ა­რე­ბით ამ ერე­ბის კულ­ტუ­რას, გა­ვა­ფარ­თო­ებთ და გა­ვამ­დიდ­რებთ ჩვენს სამ­ყა­როს,  გავ­ხდე­ბით ნამ­დვი­ლი მსოფ­ლიო მო­ქა­ლა­ქე­ნი. ევ­რო­პუ­ლი  ინ­ტეგ­რა­ცი­აც ასე უნ­და გა­ვი­გოთ და არა რო­გორც ეროვ­ნუ­ლი ინ­დი­ვი­დუ­ა­ლო­ბე­ბის წაშ­ლა ან გათ­ქვე­ფა...“
        შე­სა­ნიშ­ნა­ვი სიტყ­ვე­ბი­ა.
         მარ­თლაც, რომ თუ გვინ­და არ გა­დავ­შენ­დეთ და ერ­მა თა­ვი­სი სა­ხე არ და­კარ­გოს, ჩვენ ქარ­თვე­ლე­ბი, რო­გორც მცი­რე ერის შვი­ლე­ბი, ვალ­დე­ბულ­ნი ვართ ყველ­გან, ყო­ველ­თვის და ყვე­ლა ვი­თა­რე­ბა­ში, რო­გორც თვა­ლის ჩინს, რო­გორც წმინ­და­თა წმინ­დას, ისე გა­ვუფ­რთხილ­დეთ ჩვენს კულ­ტუ­რას, ჩვენს ტრა­დი­ცი­ებს, ჩვენს ეროვ­ნულ ატ­რი­ბუ­ტებს.
    ასე რომ:
სა­დაც მიხ­ვი­დე, ქარ­თვე­ლო, ყველ­გან
უნ­და გე­ხუ­როს ქარ­თუ­ლი ქუ­დი.


  
,,ცვრი­ან ბა­ლახ­ზე...“

       დარ­წმუ­ნე­ბუ­ლი ვარ, პო­ე­ზი­ის მოყ­ვა­რულ­მა ყვე­ლა ქარ­თველ­მა ზე­პი­რად იცის გა­ლაკ­ტი­ო­ნის ეს სტრი­ქო­ნე­ბი:
ცვრი­ან ბა­ლახ­ზე თუ ფეხ­შიშ­ვე­ლა
არ გა­ვი­ა­რე - რაა მა­მუ­ლი!
         აი, რას ვკი­თხუ­ლობთ ამ სტრი­ქო­ნე­ბის შე­სა­ხებ როს­ტომ ჩხე­ი­ძის ლი­ტე­რა­ტუ­რულ ესე­ში ,,ი­ყო არ­ტურ რემ­ბო“:
         ,,თე­ი­მუ­რაზ დო­ი­აშ­ვი­ლის დაკ­ვირ­ვე­ბით, ეს სტრი­ქო­ნე­ბი გა­მო­ძა­ხი­ლი თუ რე­მი­ნის­ცენ­ცი­აა რემ­ბოს ლექ­სი­სა ,,შეგ­რძნე­ბა“, რომ­ლის ერ­თი სტრო­ფიც (,,ზა­ფხუ­ლის ლურ­ჯი სა­ღა­მო­ე­ბით ბი­ლი­კებს გავ­ყვე­ბი, ხორ­ბლით ნაჩხ­ვლე­ტი, და­ბალ ბა­ლა­ხებს გავ­თე­ლავ: მე­ოც­ნე­ბე: მე ვიგ­რძნობ მის სიგ­რი­ლეს ფერ­ხთით. ჩემს შიშ­ველ თავს ქარს და­ვა­ბა­ნი­ნებ) XX სა­უ­კუ­ნის და­სა­წყი­სის რუ­სულ თარ­გმან­ში ისეა გად­მო­ტა­ნი­ლი, რომ ყველ­გან შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბუ­ლია ბა­ლახ­ზე ფეხ­შიშ­ვე­ლა სი­ა­რუ­ლის გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი გან­ცდა - ზო­გან პირ­და­პირ გა­ცხა­დე­ბუ­ლი და ზო­გა­ნაც გამ­ჭვირ­ვა­ლედ ნა­გუ­ლის­ხმე­ვი.
         გა­მო­ძა­ხი­ლი აშ­კა­რაა ალექ­სან­დრე აბა­შე­ლის ლექ­სშიც ,,მზე და ჰა­ე­რი“:
გა­და­ვირ­ბი­ნო ვე­ლი  უწა­ღოდ,
რომ შეს­ვან ცვა­რი შიშ­ველ ფე­ხებ­მა.
        ეს სი­ახ­ლო­ვეც აღ­ნიშ­ნუ­ლია აბა­შე­ლი­სა და გა­ლაკ­ტი­ო­ნის სტრი­ქო­ნებს შო­რის (და­ვით მჭედ­ლუ­რი), ჩე­მი მხრივ კი მი­ვუ­მა­ტებ­დი პა­საჟს გრი­გოლ რო­ბა­ქი­ძის რო­მა­ნი­დან ,,გვე­ლის პე­რან­გი“: კარ­გია რო­ცა ცხე­ლი ტერ­ფე­ბით ცვა­რი­ან მოლ­ზე გა­ივ­ლი დი­ლით“.
         როს­ტომ ჩხე­ი­ძის ამ ნათ­ქვა­მი­დან ნათ­ლად ჩანს, რომ ის, რო­გორც დო­ი­აშ­ვი­ლი, გა­ლაკ­ტი­ო­ნის ,,მა­მუ­ლის“ ამო­სა­ვალ წერ­ტი­ლად რემ­ბოს ,,შეგ­რძნე­ბას“ მი­იჩ­ნევს, რა­ში­აც ვერც მას და ვერც დო­ი­აშ­ვილს ვერ და­ვე­თან­ხმე­ბით.
          მე­რე რა­ა, რომ რემ­ბო ამ­ბობს: მე ვგრძნობ ბა­ლა­ხე­ბის სიგ­რი­ლეს ფერ­ხთით­-ო. გა­ნა ვინ­მეს იმის თქმა უნ­და, რომ მინ­დორ­ში ფეხ­შიშ­ვე­ლა სი­ა­რუ­ლით გა­მოწ­ვე­უ­ლი ბა­ლა­ხე­ბის სიგ­რი­ლე რემ­ბომ­დე არა­ვის უგ­ვრძნია ამ ქვე­ყა­ნა­ზე? სხვი­სი არ ვი­ცი და მე პი­რა­დად არა მგო­ნია გა­ლაკ­ტი­ო­ნის­თვის რემ­ბოს გა­რე­შეც უც­ნო­ბი ყო­ფი­ლი­ყო ცვრი­ან ბა­ლახ­ზე ფეხ­შიშ­ვე­ლა გავ­ლით გა­მოწ­ვე­უ­ლი სი­ხა­რუ­ლი, რაც არა მხო­ლოდ რემ­ბო­სა და გა­ლაკ­ტი­ონს, თი­თო­ე­ულ ჩვენ­გან­საც არა­ერ­თხელ უგ­ვრძნია და გა­ნუც­დი­ა.
            მაგ­რამ თუ მა­ინ­ცდა­მა­ინც პა­რა­ლე­ლე­ბი­სა და ანა­ლო­გი­ე­ბის ძებ­ნაა სა­ჭი­რო, არ მეს­მის, რა­ტომ უნ­და ვე­ძე­ბოთ იგი ფრან­გულ ან თუნ­დაც რო­მე­ლი­მე სხვა ქვეყ­ნის ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ში, რო­ცა მსგავს მა­გა­ლი­თებს მრავ­ლად შევ­ხვდე­ბით ქარ­თველ მწერ­ლებ­თა­ნაც. მა­გა­ლი­თად, თა­ვის ავ­ტო­ბი­ოგ­რა­ფი­ულ მოთხ­რო­ბა­ში ,,ჩე­მი თავ­გა­და­სა­ვა­ლი“, რომ­ლის შექ­მნის სა­ფუძ­ვე­ლია ცხოვ­რე­ბი­სე­უ­ლი მოვ­ლე­ნე­ბი და ფაქ­ტე­ბი, აკა­კი იხ­სე­ნებს: ,,ცვრი­ან ბა­ლახ­ზე ფეხ­შიშ­ვე­ლას უნ­და გვერ­ბი­ნა“.
           მი­აქ­ცი­ეთ ყუ­რა­დღე­ბა: ,,ცვრი­ან ბა­ლახ­ზე ფეხ­შიშ­ვე­ლას უნ­და გვერ­ბი­ნა“.
        აკა­კის ამ სიტყ­ვე­ბის წა­კითხ­ვის შემ­დეგ აშ­კა­რა­ა, რომ გა­ლაკ­ტი­ო­ნის „მა­მუ­ლის“ პირ­ვე­ლი ტა­ე­პის პა­რა­ლე­ლე­ბის ძებ­ნი­სას, აკა­კი და გა­ლაკ­ტი­ო­ნი უფ­რო ახ­ლოს დგა­ნან ერ­თმა­ნეთ­თან, ვიდ­რე გა­ლაკ­ტი­ო­ნი და რემ­ბო.
აი ვნა­ხოთ:
რემ­ბო:
მე ვიგ­რძნობ მის (ე­.ი. ბა­ლა­ხე­ბის) სიგ­რი­ლეს ფერ­ხთით.
აკა­კი:
ცვრი­ან ველ­ზე ფეხ­შიშ­ვე­ლას უნ­და გვერ­ბი­ნა.
გა­ლაქ­ტი­ო­ნი:
ცვრი­ან ბა­ლახ­ზე თუ ფეხ­შიშ­ვე­ლა
არ გა­ი­ა­რე - რაა მა­მუ­ლი!
         ამი­ტომ, იმ მე­თო­დით, რა მე­თო­დი­თაც თე­ი­მუ­რაზ დო­ი­აშ­ვი­ლი და როს­ტომ ჩხე­ი­ძე გა­ლაკ­ტი­ო­ნის ლექსს რემ­ბოს რე­მი­ნის­ცენ­ცი­ად მი­იჩ­ნე­ვენ, უფ­რო მარ­თე­ბუ­ლი ხომ არ იქ­ნე­ბო­და, რომ გა­ლაკ­ტი­ო­ნის ცნო­ბი­ლი სტრი­ქო­ნე­ბი - ,,ცვრი­ან ბა­ლახ­ზე თუ ფეხ­შიშ­ვე­ლა არ გა­ვი­ა­რე - რაა მა­მუ­ლი! - რემ­ბოს­თან კი არა, უპირ­ვე­ლეს ყოვ­ლი­სა, აკა­კის­თან დაგ­ვე­კავ­ში­რე­ბი­ნა. მით უმე­ტეს, რომ რემ­ბო და­ბა­დე­ბუ­ლი არ იყო, რო­ცა აკა­კი ცვრი­ან ველ­ზე ფეხ­შიშ­ვე­ლა დარ­ბო­და.
იმ მე­თო­დით - მეთ­ქი იმი­ტომ ვამ­ბობ, რომ მე, პი­რა­დად, ასე­თი ,,და­კავ­ში­რე­ბე­ბი“ ზედ­მეტ მჩხრე­კე­ლო­ბად მი­მაჩ­ნი­ა, რად­გან მთა­ვა­რი ის კი არ არის, თუ ვის აქვს ლექ­სში პირ­ვე­ლად ნახ­სე­ნე­ბი ცვა­რი ან ცვრი­ან ბალახზე ფეხ­შიშ­ვე­ლა სი­ა­რუ­ლი, არა­მედ მთა­ვა­რი ის არის, თუ ვინ შეძ­ლო ჭეშ­მა­რიტ პო­ე­ზი­ად ექ­ცია ისე­თი ,,ჩვე­უ­ლებ­რი­ვი მოვ­ლე­ნა“, რო­გო­რი­ცაა ცვრი­ან ბა­ლახ­ზე ფეხ­შიშ­ვე­ლა გავ­ლა და ვინ უფ­რო სიღ­რმი­სე­უ­ლი გა­აზ­რე­ბით, მხატ­ვრუ­ლად და ლა­მა­ზად გად­მოგ­ვცა იგი.
უდა­ვო­ა, რომ ცვრი­ან ბა­ლახ­ზე ფეხ­შიშ­ვე­ლა სი­ა­რუ­ლის გან­ცდა და მით გა­მოწ­ვე­უ­ლი მშობ­ლი­უ­რი მი­წი­სა და სამ­შობ­ლოს სიყ­ვა­რუ­ლი ქარ­თულ პო­ე­ზი­ა­ში არა­ვის გა­მო­უ­ხა­ტავს ისე ორი­გი­ნა­ლუ­რად და ისე­თი ოს­ტა­ტო­ბით, რო­გორც გა­მო­ხა­ტა ეს გა­ლაკ­ტი­ონ­მა ლექ­სში ,­,მა­მუ­ლი“:
ცვრი­ან ბა­ლახ­ზე თუ ფეხ­შიშ­ვე­ლა
არ გა­ვი­ა­რე რაა მა­მუ­ლი!
წი­ნა­პარ­თა­გან წა­ვი­და ყვე­ლა,
სხვა ხალ­ხის ის­მის აქ ჟრი­ა­მუ­ლი.
გა­შა­ლა ვე­ლი ნელ­მა ნი­ავ­მა
და მე­ლან­დე­ბა მე მის წი­აღ­ში,
მო­ხუ­ცი მა­მა, მო­ხუ­ცი მა­მა,
სას­ხლა­ვით ხელ­ში და­დის ვე­ნახ­ში.
აქ თი­თო ლერ­წი და თი­თო ყლორ­ტი
მას­ზე ოც­ნე­ბას და­ემ­გვა­ნე­ბა,
ისევ ამ­წვან­და მდე­ლო და კორ­დი,
დავ­დი­ვარ, ვწუხ­ვარ და მე­ნა­ნე­ბა.
        შემ­თხვე­ვით არ არის, რომ ტრა­დი­ცი­ულ თე­მა­ზე და­წე­რი­ლი გა­ლაკ­ტი­ო­ნის ეს ლექ­სი, რო­გორც რა­ფი­ელ ერის­თა­ვის ,,სამ­შობ­ლო ხევ­სუ­რი­სა“, მი­წას­თან კავ­ში­რით, მი­წის სიყ­ვა­რუ­ლით იწყე­ბა.


ყვე­ლას მო­უს­მი­ნე, მაგ­რამ ნუ­რა­ვის
ნუ აჰ­ყვე­ბი

           მი­ხე­ილ ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლის ,,ჩა­ნა­წე­რებ­ში“ ერ­თგან ვკი­თხუ­ლობთ:
       ,,ჭკვი­ა­ნი ადა­მი­ა­ნი ყვე­ლას და­ე­თან­ხხმე­ბა, მაგ­რამ მარ­ტო თა­ვის თავს და­უ­ჯე­რებს. ყვე­ლას მო­უს­მი­ნე, მაგ­რამ ნუ­რა­ვის ნუ აჰ­ყვე­ბი“.
         იმ ადა­მი­ანს, ვინც ყვე­ლას ­ე­თან­ხმე­ბა, სა­კუ­თა­რი აზ­რი არა აქვს და მის სიჭ­კვი­ა­ნე­ზე ლა­პა­რა­კი ზედ­მე­ტი­ა. ვფიქ­რობ, რომ ,,ჩა­ნა­წე­რებ­ში“ შეც­დო­მაა დაშ­ვე­ბუ­ლი და ,,და­ე­თან­ხმე­ბას“ ნაც­ვლად უნ­და ეწე­როს ,,და­ე­კი­თხე­ბა“, რომ­ლის შემ­დეგ წი­ნა­და­დე­ბა ასეთ სა­ხეს მი­ი­ღებს:
        ,,ჭკვი­ა­ნი ადა­მი­ა­ნი ყვე­ლას და­ე­კი­თხე­ბა, მაგ­რამ მარ­ტო თა­ვის თავს და­უ­ჯე­რებს“.
          მახ­სენ­დე­ბა, ,,ვე­ფხის­ტყა­ო­სან­შიც“ გვხვდე­ბა მსგავ­სი გა­მოთ­ქმა:
ჰკი­თხე ას­თა, ჰქმენ გუ­ლი­სა,
რა­გინდ რა ვინ გი­ვა­ზი­როს.
         ე.ი. ას­ს (მრა­ვალს) და­ე­კი­თხე, მაგ­რამ სხვებ­მა რაც უნ­და გირ­ჩი­ონ, ისე მო­ი­ქე­ცი, რო­გორც გულ­მა გი­კარ­ნა­ხო­სო. იგი­ვეს ამ­ბობს მი­ხე­ილ ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლიც: ყვე­ლას მო­უს­მი­ნე, მაგ­რამ ნუ­რა­ვის ნუ აჰ­ყვე­ბი­ო.
        რუ­სებ­საც აქვთ მსგავ­სი ან­და­ზა: всякого слущаи, а никому не поддаваися.


oriode sityva samegrelos sxvadasxva saxelwodebebisa da megrul-lazuri
enebis Sesaxeb

რო­გორც ვი­ცით, ის­ტო­რი­ულ­-პო­ლი­ტი­კურ მოვ­ლე­ნებ­თან და­კავ­ში­რე­ბით სა­მეგ­რე­ლოს მხა­რე იც­ვლი­და თა­ვის გე­ოგ­რა­ფი­ულ­-პო­ლი­ტი­კურ სა­ხელ­წო­დე­ბას. უძ­ვე­ლეს დროს მას ეწო­დე­ბო­და «ა­ი­ა», «კოლ­ხი­და», «კოლ­ხე­თი», სა­შუ­ა­ლო სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის ახ­ლან­დელ პე­რი­ოდ­ში «ლა­ზი­კა» ან «ეგ­რი­სი», შემ­დეგ «ოდი­ში» და ეხ­ლა იგი ცნო­ბი­ლია «სა­მეგ­რე­ლოს» სა­ხელ­წო­დე­ბით (ს. მა­კა­ლა­თი­ა). აკად. ან­ზორ შო­ნი­ას სა­ბუ­თი­ა­ნი გან­ცხა­დე­ბით, თუ გა­ვით­ვა­ლის­წი­ნებთ იმ მოვ­ლე­ნას, რომ ძვე­ლი წელ­თაღ­რიცხ­ვის VII-VI სა­უ­კუ­ნე­ე­ბი­დან კოლ­ხე­თის სა­მე­ფოს ხში­რად ეგ­რი­სის სა­მე­ფო­დაც მო­იხ­სე­ნი­ებ­დნენ, სრუ­ლი­ად კა­ნონ­ზო­მი­ე­რია ით­ქვას: სწო­რედ ეგ­რი­სის სა­მე­ფოს და­არ­ქვეს ბერ­ძნებ­მა (ძვ. წ. XV-XIV ს) კოლ­ხე­თის სა­მე­ფო და მის მკვიდრ მო­სახ­ლე ეგ­რებს (მეგ­რე­ლებს) – კოლ­ხე­ბი.
დი­ახ, კოლ­ხი იგი­ვე მეგ­რე­ლი­ა.
მეგ­რე­ლია ლა­ზიც.
სწო­რედ ამ მეგ­რულ (ი­გი­ვე კოლ­ხურ) ენა­ზე მეტყ­ვე­ლებ­და კოლ­ხე­თის მდი­და­რი და სა­ხელ­გან­თქმუ­ლი მე­ფე აი­ე­ტი და მის სა­მე­ფო­ში მცხოვ­რე­ბი კოლ­ხი ხალ­ხი. აკად. თა­მაზ გამ­ყრე­ლი­ძის მტკი­ცე­ბით, კოლ­ხე­თის მე­ფე აი­ე­ტი და მი­სი შვი­ლე­ბი «და­სავ­ლურ­-ქარ­თულ დი­ა­ლექ­ტებ­ზე მეტყ­ვე­ლე­ბენ, რომ­ლის დღე­ვან­დე­ლი გაგ­რძე­ლე­ბა ჩვენ­თვის ცნო­ბი­ლია მეგ­რუ­ლი­სა და ლა­ზუ­რის სა­ხით.
გა­მო­დის, რომ argonavtebs ბერ­ძე­ნი გმი­რის მე­თა­უ­რო­ბით კოლ­ხეთ­ში ძვ. წელ­თაღ­რიცხ­ვის მე­ო­რე ათას­წლე­უ­ლის მე­ო­რე ნა­ხე­ვარ­ში ეთ­ნი­კუ­რად იგი­ვე მო­სახ­ლე­ო­ბა დახ­ვდა, და­ახ­ლო­ე­ბით იმა­ვე ენა­ზე მეტყ­ვე­ლი, რო­გორც ჩვენს დრო­ში axal argonavtebs ბრი­ტა­ნე­თის მკვიდრ ტიმ სი­ვე­რი­ნის მე­თა­უ­რო­ბით».
თა­მაზ გამ­ყრე­ლი­ძის აქ მოყ­ვა­ნილ­მა სიტყ­ვებ­მა შე­უძ­ლე­ბე­ლია არ გაგ­ვახ­სე­ნოს აპო­ლო­ნი­ოს რო­დო­სე­ლის «არ­გო­ნავ­ტი­კის» ერ­თი ად­გი­ლი: რო­ცა ია­სო­ნი და მე­დეა კირ­კეს­თან მი­ვიდ­ნენ, აი­ე­ტის დას მშობ­ლი­უ­რი ხმის გა­გო­ნე­ბა მო­უნ­და და მე­დე­ა­მაც წყნა­რი ხმით უამ­ბო მა­მი­დას ყვე­ლა­ფე­რი კოლ­ხურ (ე. ი. მეგ­რულ) ენა­ზე.
ძველ ბერ­ძენ ის­ტო­რი­კოსს დი­ო­დო­რე სი­ცი­ლი­ელს თუ და­ვუ­ჯე­რებთ, მე­დეა პე­ლი­ა­რის სა­სახ­ლე­ში გრძელ ლოც­ვას წარ­მოს­თქვამს კოლ­ხუ­რად (ე. ი. მეგ­რუ­ლად). ახ­ლა კი, რაც შე­ე­ხე­ბა ლაზ­თა მეგ­რე­ლო­ბის სა­კითხს, ამას­თან და­კავ­ში­რე­ბით აუ­ცი­ლებ­ლად უნ­და გა­ვიხ­სე­ნოთ ცნო­ბი­ლი ბი­ზან­ტი­ე­ლი ჟამ­თა­აღ­მწერ­ლის პრო­კო­ფი კე­სა­რი­ე­ლის ის სიტყ­ვე­ბი, რომ­ლე­ბიც ს. მა­კა­ლა­თი­ას მოჰ­ყავს თა­ვის «სა­მეგ­რე­ლოს ის­ტო­რი­ა­ში»: «კოლ­ხე­ბი შე­უძ­ლე­ბე­ლია არ იყ­ვნენ იგი­ვე ლა­ზე­ბი, ვი­ნა­ი­დან ფა­ზის მდი­ნა­რე­ზე მო­სახ­ლე­ო­ბენ, ხო­ლო სა­ხე­ლი «კოლ­ხე­ბი», რო­გორც სხვა მრა­ვა­ლი ტო­მი­სა, ამ­ჟა­მად «ლაზ­თა» სა­ხე­ლად შე­იც­ვა­ლა»-ო.
ამას­ვე იმე­ო­რებს ბი­ზან­ტი­ე­ლი ის­ტო­რი­კო­სი აგა­თია სქო­ლას­ტი­კო­სი:
«ლა­ზებს რომ ძვე­ლად კოლ­ხე­ბი ეწო­დე­ბო­დათ და სწო­რედ ისი­ნი არი­ან, ამა­ში ეჭ­ვი არ შე­ე­პა­რე­ბა არა­ვის, თუ­კი ის გა­ეც­ნო­ბა ფა­ზი­სის, კავ­კა­სი­ი­სა და მათ გარ­შე­მო ქვეყ­ნე­ბის მო­სახ­ლე­ო­ბას». მარ­თა­ლი­ა, დღეს ლა­ზუ­რი ენა ძა­ლი­ან გან­სხვავ­დე­ბა მეგ­რუ­ლი­სა­გან, მაგ­რამ ამას აქვს თა­ვი­სი სა­ფუძ­ვე­ლი «ლა­ზე­ბი თით­ქმის რვა სა­უ­კუ­ნეა მოწყ­ვე­ტი­ლი არი­ან მშობ­ლი­უ­რი ხალ­ხი­სა­გან და ჯერ ბერ­ძნულ, ხო­ლო შემ­დგომ თურ­ქულ გა­რე­მო­ში აღ­მოჩ­ნდნენ, რა­მაც, ბუ­ნებ­რი­ვი­ა, ლა­ზე­ბის მეტყ­ვე­ლე­ბა­ზე ძლი­ე­რი გავ­ლე­ნა მო­ახ­დი­ნა. სწო­რედ ამ სი­ტუ­ა­ცი­ამ გა­ნა­პი­რო­ბა ის გან­სხვა­ვე­ბა, რო­მე­ლიც დღეს შე­იმ­ჩნე­ვა მეგ­რულ და ლა­ზურ ენებს შო­რის, თო­რემ იმ ეპო­ქა­ში, რო­დე­საც ლა­ზე­ბი და მეგ­რე­ლე­ბი ერ­თად იყ­ვნენ, დარ­წმუ­ნე­ბუ­ლი ვართ, არა­ვი­თა­რი გან­სხვა­ვე­ბა არ იქ­ნე­ბო­და მეგ­რულ ენა­სა და ლა­ზურ­-ჭა­ნურ კი­ლოს შო­რის.» (ან­ზორ შო­ნი­ა).



ra iyo oqros sawmisi, anu
pirveli cnoba kolxuri
damwerlobis Sesaxeb

 ძვე­ლი ხა­ნე­ბის მი­თოგ­რა­ფოს­თა და კო­მენ­ტა­ტორ­თა ერ­თი ნა­წი­ლი ოქ­როს საწ­მისს კოლ­ხურ ტო­მებ­ში ოქ­როს მო­პო­ვე ბის დამ­კვიდ­რე­ბუ­ლი წე­სის გა­მომ­ხატ­ველ სიმ­ბო­ლოდ მი­იჩ­ნევს. ეს წე­სი კოლ­ხებს აღ­ნუს­ხუ­ლი ჰქო­ნი­ათ სა­წერ მა­სა­ლად და­მუ­შა­ვე­ბულ ტყავ­-ეტ­რა­ტებ­ზე.
ბერ­ძე­ნი მწერ­ლის პა­ლე­ფა­ტეს (ქრის­ტე­შო­ბამ­დე IV ს.) ცნო­ბით, კოლ­ხეთ­ში და­ცუ­ლი ტყა­ვი ნამ­დვი­ლი ოქ­როს საწ­მი­სი კი არაა (რაც პო­ე­ტუ­რი მო­ნა­ჭო­რი­ა), არა­მედ ტყა­ვებ­ზე ნა­წე­რი წიგ­ნი­ა, რო­მე­ლიც შე­ი­ცავს აღ­წე­რას, რო­გორ შე­იძ­ლე­ბა მი­ვი­ღოთ ოქ­რო ქი­მი­ის სა­შუ­ა­ლე­ბით.
XIII სა­უ­კუ­ნის ინ­ტერ­პრე­ტა­ტო­რის, ევ­სტა­ტი თე­სა­ლო­ნი­კე­ლის კო­მენ­ტა­რებ­ში და­ცუ­ლია II სა­უ­კუ­ნის ბერ­ძე­ნი ავ­ტო­რის ხა­რაქს პერ­გა­მო­ნე­ლის გან­მარ­ტე­ბა, რომ ოქ­როს საწ­მი­სი არის ეტ­რა­ტებ­ზე აღ­ნუს­ხუ­ლი მე­თო­დი ოქ­რო­დამ­წერ­ლო­ბი­სა, რომ­ლის გა­მოც ღირ­სსარ­წმუ­ნოა არ­გოს ლაშ­ქრო­ბა მო­ე­წყო (ა. ურუ­შა­ძე). «ოქ­როს საწ­მი­სი იყო წიგ­ნი, რო­მელ­შიც ეწე­რა ოქ­რო­სა და სე­ლის და­მუ­შა­ვე­ბის სა­ი­დუმ­ლო» (ა. მაშ­კოვ­სკი). 
ცნო­ბი­ლი ქარ­თვე­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რათ­მცოდ­ნის, ბერ­ძნულ­ქარ­თუ­ლი ურ­თი­ერ­თო­ბის სა­კი­თხე­ბის მკვლევ­რი­სა და «არ­გო­ნავ­ტი­კის» მთარ­გმნე­ლის, პროფ. აკა­კი ურუ­შა­ძის გან­მარტებით, ოქ­როს საწ­მი­სი პირ­ვე­ლი ცნო­ბაა ქარ­თვე­ლურ ტო­მებ­ში არ­სე­ბუ­ლი დამ­წერ­ლო­ბის შე­სა­ხებ.
ძვე­ლი ბერ­ძე­ნი ის­ტო­რი­კო­სის, ჰე­რო­დო­ტეს ცნო­ბით, «ო­დეს­ღაც კოლ­ხებს დამ­წერ­ლო­ბა ჰქონ­დათ». ჩვენს ერამ­დე მე­სა­მე სა­უ­კუ­ნე­ში მოღ­ვა­წე ძვე­ლი ბერ­ძე­ნი პო­ე­ტი­სა და მეც­ნი­ე­რის, აპო­ლო­ნი­ოს რო­დო­სე­ლის «არ­გო­ნავ­ტი­კის» მი­ხედ­ვი­თაც, კოლ­ხებს აქვთ მა­მა­თა­გან ნა­წე­რი კვირ­ბე­ბი, რომ­ლებ­ზე­დაც ირ­გვლივ მოგ­ზა­ურ­თათ­ვის ნაჩ­ვე­ნე­ბია ზღვი­სა და ხმე­ლე­თის ყვე­ლა გზა და საზ­ღვა­რი...
«ა­პო­ლო­ნი­ოს რო­დო­სე­ლის ცნო­ბა არის ის­ტო­რი­უ­ლი მოწ­მო­ბა იმის შე­სა­ხებ, რომ ძველ კოლ­ხეთ­ში დამ­წერ­ლო­ბა არ­სე­ბობ­და, ხო­ლო ჩა­ნა­წე­რე­ბი კვირ­ბებ­ზე უნ­და მი­ვა­კუთ­ვნოთ ძვე­ლი კოლ­ხე­თის სა­მე­ფოს» (გი­ორ­გი მე­ლი­ქიშ­ვი­ლი).
სა­ქარ­თვე­ლოს ის­ტო­რი­ის მა­მას, დიდ ივა­ნე ჯა­ვა­ხიშ­ვილს  ეკუთ­ვნის სიტყ­ვე­ბი: «ჩვენ ყვე­ლამ ვი­ცით, რომ თა­ნა­მედ­რო­ვე ქრის­ტი­ა­ნო­ბის ნი­ა­დაგ­ზე აღ­მო­ცე­ნე­ბუ­ლი ქარ­თუ­ლი მწერ­ლო­ბის ენა ქარ­თუ­ლი­ა, ხო­ლო ქარ­თვე­ლი ხალ­ხის უძ­ვე­ლე­სი ხა­ნის კულ­ტუ­რის შეს­წავ­ლა უეჭ­ველ ჰყოფს, რომ ქარ­თვე­ლებს ქრის­ტეს წი­ნა­თაც მრა­ვა­ლი სა­უ­კუ­ნის გან­მავ­ლო­ბა­ში მწერ­ლო­ბა უნ­და ჰქო­ნო­დათ, მაგ­რამ შე­საძ­ლე­ბე­ლია შემ­დეგ გა­მო­ირ­კვეს, რომ ამ ხა­ნის მწერ­ლო­ბის ენა qarTlur Stos ki ar ekuTvnodes, aramed megrul-lazurs, an svanur Stos. ამის გა­მო ქარ­თულ ენა­კი­ლო­კა­ვე­ბის შეს­წავ­ლას ჩვე­ნი ერის უძ­ვე­ლეს წარ­სუ­ლის შეს­წავ­ლი­სათ­ვის მე­ტად დი­დი მნიშ­ვნე­ლო­ბა აქვს და ექ­ნე­ბა ყო­ველ­თვის».
სწო­რედ მეგ­რუ­ლი ენის მეშ­ვე­ო­ბით შეძ­ლო უაღ­რე­სად ნი­ჭი­ერ­მა მეც­ნი­ერ­მა გია კვა­ში­ლა­ვამ თით­ქმის ოთხი ათას­წლე­უ­ლის სიძ­ვე­ლის – ფეს­ტო­სის დის­კო­ზე არ­სე­ბუ­ლი წარ­წე­რის კოლ­ხურ ენა­ზე წა­კითხ­ვა. ამ უნი­კა­ლუ­რი ტექ­სტის გა­შიფ­ვრით ბა­ტონ­მა გი­ამ და­ად­გი­ნა, რომ ფეს­ტო­სის დის­კო­ზე და­ბეჭ­დი­ლი ნა­ხა­ტი ნიშ­ნე­ბი «კოლ­ხუ­რი ოქ­რო­დამ­წერ­ლო­ბა­ა».
სა­მარ­თლი­ა­ნად შე­ნიშ­ნავს მწე­რა­ლი გუ­რი ოტო­ბა­ი­ა: oqros sawmisi es aris pirveli wigni dedamiwis zurgze, rac msoflio saocrebaTa nusxaSi dRemde ar aris Setanili da es didi Secdomaa.



oriode sityva `vefxistyaosnis~
megruli Targmanebis Sesaxeb

1966 წლის შე­მოდ­გო­მა­ზე მთელ მსოფ­ლი­ო­ში აღი­ნიშ­ნა გე­ნი­ა­ლუ­რი ქარ­თვე­ლი პო­ე­ტის, შო­თა რუს­თა­ვე­ლის და­ბა­დე­ბის 800 წლის­თა­ვი. ზე­ი­მის დღე­ებ­ში გე­ლათ­ში გა­იხ­სნა პო­ე­ტი­სად­მი მიძღ­ვნი­ლი დი­დი ექ­სპო­ზი­ცი­ა. ჟურ­ნა­ლისტ გუ­რამ ალექ­სან­დრი­ას ცნო­ბით, ერ­თ-ერთ სტენ­დზე გა­მო­ფე­ნი­ლი იყო «ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის» სხვა­დას­ხვა ენა­ზე მთარ­გმნელ­თა პორ­ტრე­ტე­ბი. მა­რი ბრო­სეს, მარ­ჯო­რი უორ­დრო­პის, არ­ტურ ლა­ის­ტის, ჰუ­გო ჰუ­პერ­ტის, კონ­სტან­ტი­ნე ბალ­მონ­ტის, პან­ტე­ლე­ი­მონ პეტ­რენ­კოს, ნი­კო­ლოზ ზა­ბო­ლოც­კის, ნი­კო­ლა ბა­ჟა­ნის, იო­ნა მე­უ­ნარ­გი­ას, შალ­ვა ნუ­ცუ­ბი­ძის, სერ­გო წუ­ლა­ძის, გი­ორ­გი ცა­გა­რე­ლის, დი­მიტ­რი გუ­ლი­ას და სხვე­ბის სუ­რა­თებ­თან ერ­თად სტენ­დზე ნა­ხავ­დით «ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის» მეგ­რუ­ლად მთარ­გმნე­ლის ვარ­ლამ ლო­მი­ას პორ­ტრეტ­საც. ეს თარ­გმა­ნი სა­ქარ­თვე­ლოს მეც­ნი­ე­რე­ბა­თა აკა­დე­მი­ა­ში ინა­ხე­ბა. ის არა­სო­დეს გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლა (გა­ზე­თი «ა­ხა­ლი ქუ­თა­ი­სი», 1999წე­ლი 12 მა­ი­სი, გვ. 6.)
ჟურ­ნა­ლისტ გუ­რამ ალექ­სან­დრი­ას იმა­ვე წე­რი­ლი­დან ვგე­ბუ­ლობთ, რომ სე­ნა­კელ ვარ­ლამ ლო­მი­ას გარ­და პო­ე­მა მეგ­რუ­ლად თარ­გმნი­ლი აქვთ: ზუგ­დი­დელ კა­კა ჟვა­ნი­ას, წა­ლენ­ჯი­ხელ გე­დე­ვან შა­ნა­ვას, მარ­ტვი­ლელ ჰამ­ლეტ ნა­და­რა­ი­ას და სე­ნა­კელ იო­სებ გვა­სა­ლი­ას.
«ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის» მეგ­რუ­ლად მთარ­გმნელ­თა ამ სი­ას ჩვენ და­ვა­მა­ტებ­დით, აგ­რეთ­ვე, სე­ნა­კელ ჯიმ­შერ წუ­ლა­ი­ას და მარ­ტვი­ლელ აბელ ფე­ტე­ლა­ვას.
აბელ ფე­ტე­ლა­ვას ნა­თარ­გმნი და ხელ­ნა­წერ წიგ­ნად აკინ­ძუ­ლი «ვე­ფხის­ტყა­ო­სა­ნი» (ყი­ლოშ­ტყე­ბა­მი) და­ცუ­ლია მარ­ტვი­ლის მუ­ზე­უმ­ში. იქ­ვე ინა­ხე­ბა ნაწყ­ვე­ტე­ბი ჰამ­ლეტ ნა­და­რა­ი­ას თარგმა­ნე­ბი­დან. ახ­ლა კი იმის სა­ი­ლუს­ტრა­ცი­ოდ, თუ რო­გორ და რა დო­ნე­ზე აქვთ ვე­ფხის­ტყა­ო­სა­ნი» მის მთარ­გმნე­ლებს მეგ­რუ­ლად ამეტყ­ვე­ლე­ბუ­ლი, გთა­ვა­ზობთ ერთ სტროფს ავ­თან­დი­ლის ან­დერ­ძი­დან, თარ­გმნილს კა­კა ჟვა­ნი­ას, გე­დე­ვან შა­ნა­ვა­სა და ჰამ­ლეტ ნა­და­რა­ი­ას მი­ერ. შერ­ჩე­უ­ლი სტრო­ფი მთლი­ა­ნად აფო­რის­ტუ­ლია და მას რუს­თა­ვე­ლი ასე გად­მოგ­ვცემს:
არას გარ­გებს სიმ­ძი­მი­ლი,
უსარ­გებ­ლო ცრემ­ლთა დე­ნა,
არ გარ­და­ვა გარ­დუ­ვა­ლი
მო­მა­ვა­ლი საქ­მე ზე­ნა,
წე­სი არის მა­მა­ცი­სა,
მომ­ჭირ­ნე­ბა, ჭირ­თა თმე­ნა,
არ­ვის ძა­ლუძს ხორ­ცი­ელ­სა
გან­გე­ბი­სა გარ­დავ­ლე­ნა.
Kკა­კა ჟვა­ნი­ას ეს სტრო­ფი ასე აქვს თარ­გმნი­ლი:
ნარ­ღი მუ­თას მოხ­ვა­რუ­ნა
ჩი­ლა­მუ­რიშ ბუ­ნა ბრე­ლი,
ვე  ი ვა­მოხ­ვა­და­სუ­ნი,
ო  ოფუ­რი მუ­თუ რე­ნი,
ქო­მოლქ ოკო გი­ნი­ღა­სუ
გა­ჭი­რე­ბა ან­და­ნე­რი,
მუ­თუნ­კო­სუ ვე­შუ­ლე­ბუ
გან­გე­ბა­ში გი­ნორ­თე­ლი.
Aაზ­რი ნა­თე­ლი­ა, გა­სა­გე­ბად იკი­თხე­ბა, რით­მებ­საც არა უშავს, მაგ­რამ მა­ინც, პრო­ზა­უ­ლად ჟღერს და მხატ­ვრუ­ლი თვალ­საზ­რი­სით რუს­თა­ვე­ლის პო­ე­ზი­ამ­დე ბევ­რი აკ­ლი­ა.
გე­დე­ვან შა­ნა­ვას თარ­გმან­ში კი ვკი­თხუ­ლობთ:
ვართ ნარ­ღი­ნი, ჩი­ლა­მუ­რი,
აკა მუ­თუნს ვახ­ვარ თი­ნა,
ვე  უა­სუნ ვა­მოხ­ვა­დუ
გან­გე­ბა­სუ ოკონ თი­ნა,
ჭირს გუ­მაგ­რი ქო­მო­ლუ­რო,
ვერ­გუნ ფე­რი ვა­ქი­მი­ნა,
ვეგ­ნის­ხა­პე გან­გე­ბა­შა
მი­თინს ვა­უ­ქი­მინ თი­ნა.
არც ეს თარ­გმა­ნი გა­მო­ირ­ჩე­ვა დი­დი მხატ­ვრუ­ლი ღირ­სე­ბით. აქ, გარ­და იმი­სა, რომ რით­მე­ბი ღა­რი­ბია და მთარ­გმნე­ლი ვერ ახერ­ხებს ერ­თი სტრო­ფი­სათ­ვის ოთხი სა­რით­მო სიტყ­ვის მოძებ­ნას, სხვამ­ხრი­ვაც არაფ­რით არ იგ­რძნო­ბა დედ­ნის ამაღ­ლე­ბუ­ლო­ბა.
ახ­ლა კი ვნა­ხოთ, თუ რო­გორ ჟღერს ავ­თან­დი­ლის ან­დერ­ძის იგი­ვე სტრო­ფი ჰამ­ლეტ ნა­და­რა­ი­ას თარ­გმან­ში:
მუს მო­გი­ღანს ინ­გარ­დე დო
ჩი­ლა­მუ­რიშ ღვა­რით მი­შე,
ვა­მოხ­ვა­დას ვე  უა­ფუ
გე­ჭა­რი­ლი საქ­მექ ჟი­შე,
წე­სი ორე ქო­მო­ლი­ში
გა­ჭი­რე­ბას ვე­დე­ში­შე,
გან­გე­ბა­ში გი­ნორ­თე­ლი
ვე­ში­ლე­ბე მუ­თუ­ნი­შე.
მეგ­რუ­ლი ენის მცოდ­ნე პო­ე­ზი­ის ყვე­ლა მოყ­ვა­რუ­ლი დაგ­ვეთან­ხმე­ბა, რომ ჰამ­ლეტ ნა­და­რა­ი­ას ეს თარ­გმა­ნი ისე ბრწყინ­ვა­ლედ და ოს­ტა­ტუ­რად არის შეს­რუ­ლე­ბუ­ლი, რომ მხატ­ვრუ­ლი დო­ნი­თა და მუ­სი­კა­ლუ­რო­ბით რუს­თვე­ლის ლექსს არც კი ჩა­მორ­ჩე­ბა. ნუ­რა­ვის გა­და­ჭარ­ბე­ბულ შე­ქე­ბად ნუ მო­ეჩ­ვე­ნე­ბა ეს გან­ცხა­დე­ბა. ჰამ­ლეტ ნა­და­რა­ია იყო შე­სა­ნიშ­ნა­ვი ლი­ტე­რა­ტო­რი, თა­ვის დრო­ზე საკ­მა­ოდ ცნო­ბი­ლი პო­ე­ტი­სა და დრა­მა­ტურ­გის – შალ­ვა კუ­ჭა­ვა-­პონ­ტო­ე­ლის დის­შვი­ლი, იგი თვი­თო­ნაც წერ­და ლექ­სებს (თუმ­ცა არა­სო­დეს უზ­რუნ­ვია მათ გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბა­ზე). და­ტო­ვა მდი­და­რი პო­ე­ტუ­რი მემ­კვიდ­რე­ო­ბა–­სა­ინ­ტე­რე­სო სენ­ტენ­ცი­ა-აფო­რიზ­მე­ბით სავ­სე ლექ­სე­ბის ციკ­ლი «ჩე­მი თავ­შე­საქ­ცე­ვი», რომ­ლის გა­მო­ცე­მა უთუ­ოდ და­ამ­შვე­ნებ­და ქარ­თულ პო­ე­ზი­ას, მაგ­რამ ამა­ზე სხვა დროს.
ამ­ჟა­მად ჩვენ მხო­ლოდ «ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის» მეგ­რუ­ლად მთარ­გმნე­ლებ­ზე  ვსა­უბ­რობთ. მი­უ­ხე­და­ვად ზო­გი­ერ­თე­ბის ნე­გა­ტი­უ­რი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბი­სა, ჩვენ ამ სა­კითხს გვერდს ვერ ავუვ­ლი­დით თუნ­დაც იმი­ტომ, რომ «ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის» მეგ­რუ­ლი თარ­გმა­ნე­ბის მეც­ნი­ე­რუ­ლად შეს­წავ­ლა და გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბა უაღ­რე­სად სა­ჭი­რო საქ­მედ მიგ­ვაჩ­ნი­ა.


ნადარაიათა  გვარის  შესახებ


ნადარაიების საგვარეულოს საოჯახო ხატი

    ცნო­ბი­ლია , რომ ზო­გი­ერ­თი გვა­რი შე­ი­ცავს ადა­მი­ა­ნის და­ხა­სი­ა­თე­ბას ამა თუ იმ ნიშ­ნის მი­ხედ­ვით, მა­გა­ლი­თად ,,ჭი­თა­ნა­ვა’’. ,,ჭი­თა’’ მეგ­რუ­ლად ნიშ­ნავს წი­თელს. ამ შემ­თხვე­ვა­ში, ალ­ბათ, წი­თურ კაცს. ზო­გი­ერ­თი გვა­რი წარ­მო­შო­ბი­ლია ხე­ლო­ბის ან რა­ი­მე სხვა საქ­მი­ა­ნო­ბის მი­ხედ­ვით. მა­გა­ლი­თად ,,ჭკა­დუა’’(,,ჭკა­დუ’’ მეგ­რუ­ლად ნიშ­ნავს მჭე­დელს, ასე რომ ,,ჭკა­დუა’’ მჭედ­ლის აღ­მნიშ­ვნე­ლი გვა­რია მეგ­რულ­ში,­რო­გორც ქარ­თულ­ში  მჭედ­ლი­ძე ან მჭედ­ლიშ­ვი­ლი)­.ზო­გი­ერ­თი გვა­რი კი წარ­მო­ე­ბუ­ლია ტო­პო­ნი­მი­სა­გან, ქა­ლა­ქის ან სოფ­ლის რო­მე­ლი­მე ად­გი­ლის სა­ხე­ლი­სა­გან­.მა­გა­ლი­თად: გვა­რი ,,ხუნ­წა­რია’’ წარ­მო­ე­ბუ­ლია ტო­პო­ნიმ ხუნ­წი­სა­გან ,,არ’’ სუ­ფიქ­სი­თა და ,,ია’’ და­ბო­ლო­ე­ბით (ხუნ­წი-­ხუნ­წ-არ­-ი­ა).
გა­მო­ით­ქვა ვა­რა­უ­დი, რომ შე­იძ­ლე­ბა ასე­თი­ვე პრინ­ცი­პით იყოს ნა­წარ­მო­ე­ბი ,,ნა­დი’’ სიტყ­ვი­სა­გან ,,ნა­და­რა­ია’’(ნა­დი-­ნად­-არ­-ა­-ი­ა)­.მაგ­რამ  მე ეს ვა­რა­უ­დი და­საშ­ვე­ბად არ მი­მაჩ­ნი­ა. ჯერ ერ­თი, ნა­დი , რო­გორც ტო­პო­ნი­მი , არ დას­ტურ­დე­ბა და მე­ო­რეც, თუ ამ სიტყ­ვა­ში (,,ნა­დი’’) იმ მნიშ­ვნე­ლო­ბას ვი­გუ­ლის­ხმებთ ,რო­მე­ლიც სა­ბას გან­მარ­ტე­ბუ­ლი აქვს ,რო­გორც ,,მუ­შაკ­ნი შეყ­რილ­ნი’’ ანუ ,,მა­მი­თა­დი’’, უნ­და ავ­ღნიშ­ნოთ , რომ მეგ­რულ­ში ასეთ ,,მა­მი­თადს’’ ,,ნა­დი’’ კი არა ,,ნო­დი’’ ჰქვი­ა.
 მაშ სა­ი­დან მო­დის და რას შე­იძ­ლე­ბა ნიშ­ნავ­დეს მეგ­რუ­ლი წარ­მო­შო­ბის გვა­რი ნა­და­რა­ი­ა?
 ჩვენ ზე­მოთ აღ­ვნიშ­ნეთ , რომ გვა­რე­ბად ძა­ლი­ან ხში­რად გა­მო­ი­ყე­ნე­ბო­და ისე­თი სიტყ­ვე­ბი, რომ­ლე­ბიც აღ­ნიშ­ნა­ვენ ადა­მი­ა­ნის და­ხა­სი­ა­თე­ბას­,ხე­ლო­ბას ,სა­და­უ­რო­ბას, მაგ­რამ რო­გორც პრო­ფე­სო­რი ზუ­რაბ ჭუმ­ბუ­რი­ძე აღ­ნიშ­ნავს, ყვე­ლა­ზე ხში­რად გვა­რი ნა­წარ­მო­ე­ბია სა­ხე­ლი­სა­გან...
და ასეა ეს კოლ­ხურ გვა­რებ­შიც. მა­გა­ლი­თად: აღ­სარ­თა­ნი­სა­გან ნა­წარ­მო­ე­ბია გვა­რი სარ­თა­ნი­ა, ბაგ­რა­ტი­სა­გან­-ბაგ­რა­ტი­ა,­გვა­ჯას­გან­-გვა­ჯა­ვა, გე­გეს­გან­-გე­გი­ა,­კე­კეს­გან­-კე­კე­ლი­ა,­გე­რა­სი­მეს­გან -გერ­სა­მი­ა,­და­ვი­თის­გან­-და­ვი­თა­ია და ა.შ.
 ჩვე­ნი აზ­რით, ასე­ვე პირ­სა­ხელ ,,ნა­და­რა­სა­გან’’ მომ­დი­ნა­რე­ობს გვა­რი ნა­და­რა­ი­ა. მარ­თა­ლია ეს სა­ხე­ლი დღეს მი­ვი­წყე­ბუ­ლია და არ იხ­მა­რე­ბა,­მაგ­რამ ძველ დრო­ში ამ სა­ხე­ლის ხმა­რე­ბას ადას­ტუ­რებს თუნ­დაც ის ფაქ­ტი, რომ ჯერ კი­დევ ქრის­ტემ­დე 1400 წლის წი­ნან­დელ A კლა­სის ხა­ზო­ვან წარ­წე­რებ­ში პრო­ფე­სორ­მა გია კვა­ში­ლა­ვამ ამო­ი­კი­თხა ადა­მი­ა­ნის სა­კუ­თა­რი სა­ხე­ლი ,,ნა­და­რე’’. ასე რომ, ,,ნა­და­რე’’ ანუ ,,ნა­და­რა’’ ფუ­ძი­ა­ნი წარ­მო­შო­ბის გვა­რე­ბია :ნა­და­რი­ა, ნა­და­რა­ი­ა, ნა­და­რე­იშ­ვი­ლი.
ამ­რი­გად, ნა­და­რა­ია ,,ია’’ და­ბო­ლო­ე­ბი­ა­ნი კოლ­ხუ­რი გვა­რი­ა,­რომ­ლის ფუ­ძე­ში ფიქ­სი­რე­ბუ­ლია წი­ნაპ­რის სა­კუ­თა­რი სა­ხე­ლი, ეპო­ნი­მი-­,,ნა­დარ’’.
სო­ცი­ა­ლუ­რი წარ­მო­შო­ბით ნა­და­რა­ი­ე­ბი გლეხ­თა კა­ტე­გო­რი­ას ეკუთ­ვნოდ­ნენ.
1887 წლის სა­მეგ­რე­ლოს გლეხ­თა აჯან­ყე­ბა­ში აქ­ტი­უ­რი მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა მი­უ­ღია სალ­ხი­ნოს ფა­რუ­ლი სა­თათ­ბი­რო ორ­გა­ნოს­-,,სხუ­ნუს’’ ერ­თ-ერთ თავ­კაცს სქვა­მა­ია ნა­და­რა­ი­ას, რო­მე­ლიც ხალ­ხუ­რი მე­ლექ­სის  გად­მო­ცე­მით მარ­თლაც რომ  ,,სქვა­მი’’(ე­.ი. ლა­მა­ზი, მიმ­ზიდ­ვე­ლი) ვაჟ­კა­ცი ყო­ფი­ლა:
სქვა­მა­ი­ას მი­ძა­ხუ­დეს
დო მარ­თა­ლო ვორ­დი სქვა­მი,
ერ­თი-­მორ­თი ქი­ლო­რი­ში
კი­პა­რო­ზაშ მი­ღუდ ტა­ნი.                      
სქვა­მა­ია ნა­და­რა­ი­ას შთა­მო­მავ­ლე­ბი დღე­საც ცხოვ­რო­ბენ სო­ფელ დი­დი­ჭყონ­ში. სო­ფელ დი­დი­ჭყო­ნის ლედ­გე­ბეს უბან­ში მდე­ბა­რე ერ­თ-ერთ გო­რაკს ,,თა­სი  ნა­და­რა­ი­აშ ნო­ხო­რი’’ ეწო­დე­ბა.
რო­გორც წარ­სულ­ში, ასე­ვე დღე­საც მრავ­ლად არი­ან ნა­და­რა­ი­ე­ბის გვარში ისე­თი სა­ხე­ლო­ვა­ნი ადა­მი­ა­ნე­ბი, რომ­ლე­ბიც სა­ქარ­თვე­ლოს სხვა­დას­ხვა  კუ­თხე­ებ­ში მოღ­ვა­წე­ო­ბენ და ამა თუ იმ სფე­რო­ში თა­ვი­ან­თი გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი წვლი­ლის შე­ტა­ნით ჩვე­ნი ქვეყ­ნის ღირ­სე­ულ ის­ტო­რი­ას ქმნი­ან. ასე­თე­ბი არი­ან, მა­გა­ლი­თად: ფი­ზი­კა-­მა­თე­მა­ტი­კის მეც­ნი­ე­რე­ბა­თა დოქ­ტო­რი, პრო­ფე­სო­რი ელიზ­ბარ ნა­და­რა­ი­ა, უნი­ჭი­ე­რე­სი ფსი­ქო­ლო­გი და ქალ­თა პო­ლი­ტი­კუ­რი რე­სურ­ს-ცენ­ტრის დამ­ფუძ­ნე­ბე­ლი , ქალ­ბა­ტო­ნი ლი­კა ნა­და­რა­ი­ა, ფა­ზი­სის სა­ე­რო აკა­დე­მი­ის პრე­ზი­დენ­ტი ნუგ­ზარ ნა­და­რა­ია (რომ­ლის ორ­გა­ნი­ზე­ბუ­ლო­ბი­თა და ქველ­მოქ­მე­დე­ბით და­უდ­გეს ძეგ­ლი ფოთ­ში ცოტ­ნე და­დი­ანს და რომ­ლის ინი­ცი­ა­ტი­ვა იყო აგ­რეთ­ვე გი­ორ­გი ჭყონ­დი­დე­ლის წმინ­და­ნად შე­რაცხ­ვა), სა­ქარ­თვე­ლოს უნი­ვერ­სი­ტე­ტის ასო­ცი­რე­ბუ­ლი პრო­ფე­სო­რი, მე­დი­ცი­ნის დოქ­ტო­რი, კარ­დი­ო­ლო­გი კა­ხა ნა­და­რა­ი­ა, ბიზ­ნეს­მე­ნი მე­რაბ ნა­და­რა­ი­ა, ფო­თის სა­ქა­ლა­ქო სა­სა­მარ­თლოს თავ­მჯდო­მა­რე  რე­ვაზ ნა­და­რა­ია და მრა­ვა­ლი სხვა.
ნა­და­რა­ი­ე­ბი ძირი­თა­დად ცხოვ­რო­ბენ ხო­ბის, მარ­ტვი­ლის, ზუგ­დი­დის, აბა­შის რა­ი­ო­ნებ­ში და თბი­ლის­შიც. ამ­ჟა­მად თბი­ლის­ში და­ახ­ლო­ე­ბით 200-ზე მე­ტი ნა­და­რა­ია ცხოვ­რობ­ს(ლტოლ­ვი­ლე­ბის გარ­და), ისი­ნი სხვა­დას­ხვა დროს სა­მეგ­რე­ლოს სხვა­დას­ხვა რა­ი­ო­ნე­ბი­დან არი­ან იქ ჩა­სუ­ლი.
ნა­და­რა­ი­ე­ბი ცხოვ­რო­ბენ აგ­რეთ­ვე აფხა­ზეთ­შიც (ცნო­ბის­თვის: აფხა­ზე­თის თვით­გა­მო­ცხა­დე­ბუ­ლი რეს­პუბ­ლი­კის გა­ლის რა­ი­ო­ნის გამ­გე­ბე­ლი არის თე­მურ ნა­და­რა­ი­ა).
დღეს მთლი­ა­ნად სა­ქარ­თვე­ლო­ში ნა­და­რა­ი­ე­ბის სა­ერ­თო რა­ო­დე­ნო­ბა  1200 სულს აჭარ­ბებს.

ღმერ­თმა და­ლო­ცოს მა­თი გვა­რი და ჯი­ლა­გი.



1 comment:

  1. ყურადღება მიაქციე !!!!
    გახდე დიდი Illuminati- ის წევრი დღეს
    გახდეს მდიდარი და ცნობილი. ეძებთ სიბრძნეს და
    ცოდნა? შენ ბიზნესმენი / ქალი, პატივცემული,
    პოლიტიკოსი, მუსიკოსი, ექიმი, ფეხბურთელი, სტუდენტი? Შენ
    გვინდა ვიყოთ ცნობილი მხატვარი ან მსახიობი (e t.c) და გინდა
    მდიდარი, ძლიერი და ცნობილი მსოფლიოში? Გაწევრიანება
    Illuminati ახალი მსოფლიო წესრიგი და მოდით თქვენი ოცნება მოდის ture
    დღეს გახდება წევრი და მიიღოს ყოველთვიური მხრივ $ 3,000,000,00 და 8000 ყოველ სამ დღეში სამი დღის განმავლობაში, და ბევრი სარგებელი .კონტრაქტი MR AGENT PATRICK VIA ელფოსტა: agentpatrick5@gmail.com ან VIA WhatsApp +2348055329159 OR VIA ვებსაიტი http://gravatar.com/agentpatrick5 თქვენ ასევე შეგიძლიათ ბლოგის აგენტიპატრიკ 5.blogspot.com თქვენს ბედი თქვენს ხელშია.

    ReplyDelete